Wat was er precies gebeurd? Bart De Wever deed zijn uitspraken tegenover Apache in de marge van een gesprek over hoe N-VA zich wapende tegen 'slechte aanwinsten'. Kort ervoor was Pol Van Den Driessche teruggetreden als kandidaat-burgemeester voor N-VA in Brugge, en hij was niet de eerste omstreden nieuweling binnen de Vlaams-nationalistische partij.
Wellicht is er geen enkel stuk op Apache verschenen waar minder aan gewerkt is dan aan die korte weergave van het gesprek met Bart De Wever. Dat de populairste politicus van dit landsgedeelte snoeihard uithaalde naar de media, vonden we nieuwswaardig. Zeker voor het gros van de lezers die van Apache een focus op mediakritiek gewoon zijn. Wat daarna gebeurde hadden we vooraf niet ingeschat. Knack.be was het eerste medium dat de uitspraken van De Wever oppikte, kort daarna gevolgd door alle andere nieuwssites, radio en televisie. Een toevallige wending van een telefoongesprek werd op enkele uren tijd opgepookt tot het nieuwsfeit van de dag.
Staatsveiligheid
Het antwoord is dus: ja, we doen het ook. Soms toch. Maar waar precies ligt de grens? Hoe ver ga je als medium mee in het tot nieuws maken van uitspraken van een BV? Gaande van Karen van K3 die beweert te vrezen voor het einde van de wereld, over Bart Debie die zegt dat hij als informant voor de staatsveiligheid werkte tot N-VA die het ACW beschuldigt van fraude, schriftvervalsing, belangenvermenging en misbruik van vennootschapsgoederen.
De angsten van Karen van K3 vallen onder entertainment, maar als Bart Debie zegt dat hij voor de staatsveiligheid werkte, dan is dat nieuws. De primeur was van Het Nieuwsblad. Het stond nogal formeel gesteld op pagina 1: 'Rechterhand Dewinter was spion staatsveiligheid' en binnenin was er de quote: 'Ik was de mol van Staatsveiligheid binnen het Vlaams Belang'. Dat het in de periode voordien al flink rommelde rond de staatsveiligheid is een extra argument om het verhaal prominent te brengen.
waar precies ligt de grens? Hoe ver ga je als medium mee in het tot nieuws maken van uitspraken van een BV?
De dagen erna varieerden de krantenkoppen van 'Bart Debie VB-spion voor staatsveiligheid' over 'Bart Debie liegt' tot' 'Debie zegt dat Winants liegt'. Nu is er op zich weinig verkeerd met het netjes weergeven van de meningen van mensen, maar het wordt wel problematisch wanneer het de klassieke journalistieke opdracht om te zoeken naar de waarheid helemaal in de schaduw stelt. Snel een mening noteren is, zo leert ons de uithaal van Bart De Wever naar de media, oneindig veel gemakkelijker. Het levert bovendien ook veel meer aandacht op. De hypercommerciële omgeving waarin steeds meer journalisten steeds meer moeten doen, is ongetwijfeld niet vreemd aan die evolutie.
Fraude
Het verhaal over de al dan niet vermeende fraude bij het ACW is tot op zeker hoogte gelijklopend. De N-VA organiseerde een persconferentie waarin de partij haar formele beschuldigingen tegen het ACW uitte: fraude, schriftvervalsing, belangenvermenging en misbruik van vennootschapsgoederen. De meeste kranten hielden de dag erop een slag om de arm. Dat leverde titels op als 'N-VA opent frontale aanval op ACW' (De Standaard), 'N-VA beschuldigt ACW van fraude' (De Morgen en De Tijd). In Het Nieuwsblad werd dat 'ACW lichtte zijn eigen mensen op'.
De daaropvolgende dagen kenmerkten zich door een groot spektakel. N-VA'ers, Cd&v'ers, ACVers en ACW'ers, allemaal probeerden ze om het luidst hun gelijk te bewijzen. In het zog van N-VA'er Peter Dedecker trokken hele cameraploegen mee naar de BBI die een onderzoek instelt. Het ACW bracht uiteindelijk fiscaal specialist Axel Haelterman in stelling om te zeggen dat er van fraude geen sprake kan zijn. Prompt gevolgd door de mededeling dat het ACW de Vlaams-nationalistische partij voor de rechter wil brengen op beschuldiging van smaad en eerroof. Daarna volgde dan nog de mededeling van N-VA dat ze achter haar beschuldiging blijft staan en nog wat verhalen over hoe moeilijk het is om een partij voor smaad en eerroof te vervolgen. Opnieuw vonden alle meningen en stellingnamen gretig aftrek in de pers. Net als bijhorende opiniestukken en analyses. Maar net zoals in het geval van Bart Debie bleef ook in dit verhaal de journalistieke zoektocht naar waarheid in belangrijke mate achterwege. Alle meningen netjes op een rijtje, dat wel. Maar wat leverde het meer op dan, alweer, een welles-nietesspelletje?
Vroeger
De lezer blijft intussen achter met koppen boven artikels die elkaar dag na dag flagrant tegenspreken.
Was het vroeger dan anders? Beter? Of wordt alles gewoon ingewikkelder en gaan deze thema's ons journalistiek petje te boven? Dat laatste speelt ongetwijfeld mee, maar het systematisch inruilen van gespecialiseerde journalisten door 'generalisten', in combinatie met een relatieve uitdunning van de redacties speelt ongetwijfeld ook mee in de redactionele keuze om gewoon de meningen als feiten te brengen en geen eigen onderzoek vooraan te zetten. De lezer blijft intussen achter met koppen boven artikels die elkaar dag na dag flagrant tegenspreken.
Wat ook opvalt is het gemak waarmee 'meningen' door kranten onderling worden overgenomen. Doet een politicus een uitspraak in een interview dan galmt die enkele uren later op alle krantensites, maar als pakweg De Tijd een onderzoek voert naar België als belastingparadijs, dan vindt dat nauwelijks weerklank in andere kranten. Naijver en, waar mogelijk, het vermijden van een concurrerende bronvermelding blijft een kwalijke gewoonte op (de desk van) nogal wat nieuwsredacties, maar blijkbaar vertrouwen kranten het (onderzoeks)journalistieke werk van collega's van een ander medium veel minder dan eender wat politici zeggen. Of dan, in het geval van het ACW, het onderzoekswerk van N-VA. Geen idee waar die houding precies op is gebaseerd. Alleszins niet op de vertrouwensbarometer. Daarin zakken media steeds lager weg, maar ze staan wel nog boven 'de politiek'.
Een ander element dat in dit verhaal speelt is angst. Door gewoon netjes alle meningen te geven en geen stelling te kiezen, dekt een redactie zich in tegen mogelijke rechtszaken. De voorbije maanden leverden enkele sterke staaltjes op van de zaken waarvoor een journalist vandaag zoal vervolgd kan worden. Yves Desmet voor zijn mening over procureur-generaal Yves Liégeois, bijvoorbeeld. Of de cartoon van MO*. Rechtszaken - ook al zijn ze vaak enkel intimiderend bedoeld - kosten geld en kostbare tijd.
Een opinie, hoe botter hoe beter, gaat op sociale media oneindig veel sneller rond dan het resultaat van een doorwrocht journalistiek werkstuk.
En dan zijn er nog de sociale media. Een opinie, hoe botter hoe beter, gaat daar oneindig veel sneller rond dan het resultaat van een doorwrocht journalistiek werkstuk. Waarom zouden media die in een commercieel landschap opereren zich dan nog bezig houden met dat laatste?
Besluit
Dat meningen de nieuwe feiten zijn, wordt quasi dagelijks geïllustreerd. De toegenomen complexiteit, angst voor rechtszaken, snelle sociale media, journalistieke naijver, uitdunnende redacties, een switch van specialisten naar generalisten, ... Er zijn heel wat redenen te bedenken waarom het steeds moeilijker lijkt om journalistieke keuzes te maken, te zoeken naar waarheid en eigen werk vooraan te zetten. Maar misschien hebben we net nu nood aan een onafhankelijke vierde macht die wel durft te onderzoeken en in journalistieke eer en geweten keuzes maakt.
Om het debat verder aan te zwengelen, zal Apache bij artikels die onder de noemer ‘mediakritiek’ verschijnen telkens een aantal concrete vragen formuleren. Het zijn enkele voorzetten, helemaal niet limitatief bedoeld. Ook via Facebook en Twitter hopen we dat uitspraken of stellingnamen worden bediscussieerd. Eens een discussie afgerond, bundelen we de reacties en opmerkingen die verschijnen op de site en elders op het net in een nieuw document.
1. Klopt het uitgangspunt dat meningen feiten stilaan verdringen?
2. Bent u het eens met de aangehaalde verklaringsgronden?
3. Ziet u andere elementen die daarbij een rol spelen
4. Stoort u zich als lezer aan de opvolging van titels die elkaar soms flagrant tegenspreken?
5. Suggesties om het anders/beter te doen?
