Het hacken van de voicemail van een 13-jarig vermist meisje. Daarvan weten we wel zeker dat het ‘over’ de grens is. Maar waar ligt de journalistieke grens dan wel? Kan een krant onbeschaamd foto’s van doden en gewonden op pagina één zetten? Kan je als redactie onder een sobere openingspagina een reclame voor Spar toelaten? Is het gepast om gratis extra edities te maken? Kan je een webpagina openen met ‘Live: ouders groeten overleden kinderen?’
Hoe bericht je over een gruwelijk drama waarbij 28 doden en 24 gewonden vallen? In algemene termen is het antwoord makkelijk te geven: de feiten zo correct mogelijk beschrijven, duiding geven bij wat er precies is gebeurd en een antwoord zoeken op de vraag hoe het drama is kunnen gebeuren.
Daarover bestaat weinig discussie. Ook over de principes die dienen gevolgd te worden en die werden opgenomen in de code voor journalistiek bestaat weinig discussie. Kranten- en televisiemakers onderschrijven de code immers als een soort leidraad voor correct journalistiek handelen.
Nieuws verzwijgen
En toch bestaat bij veel mensen het gevoel dat de manier waarop aan berichtgeving wordt gedaan fundamenteel verandert. In het bijzonder de afweging tussen het recht op privacy en de journalistieke opdracht om te informeren lijkt vandaag anders te worden gemaakt: het laatste argument lijkt met de dag zwaarder door te wegen in de balans, zowel bij kwaliteitskranten als bij populaire kranten.
Drie weken geleden stond Nederland in rep en roer naar aanleiding van de berichtgeving in het NRC Handelsblad over de gezondheidstoestand van prins Friso. De beslissing om geheime medische informatie over de prins toch te publiceren werd verdedigd met het argument dat het nu eenmaal de journalistieke opdracht is om te informeren. ‘We kunnen toch geen nieuws verzwijgen’, klonk het.
De voorbije week stond de jonge vrouw die tot vijf jaar voorwaardelijke celstraf werd veroordeeld voor de moord op haar pasgeboren baby met naam en foto op verschillende voorpagina’s. De assisenjury was van oordeel dat de jonge vrouw een tweede kans moest krijgen, maar kranten vonden het toch nodig om haar aan de hedendaagse variant van de middeleeuwse schandpaal te nagelen. Recht op informatie heet dat.
Voyeurisme
Met de berichtgeving vandaag over de tragedie in Sierre worden opnieuw bakens verzet. Hoe nodig is het om speciale gratis edities te maken naar aanleiding van dergelijke tragische gebeurtenis? Ben je bezig met het informeren van je lezers door een reeks foto’s van de slachtoffers – het merendeel kinderen – te publiceren op pagina één van de krant? Zijn de foto’s van de kinderen, gemaakt op sneeuwklassen aan de vooravond van de fatale busreis, echt nodig? Moet dat, die fotospecials van door verdriet verscheurde nabestaanden? Kan je op de website onbeschaamd hengelen naar ‘clicks’ met titels als ‘Live: ouders groeten overleden kinderen’?
Kranten zouden zichzelf op termijn wel eens een grote dienst kunnen bewijzen door de noodlottige race om het meeste spektakel stop te zetten en in te ruilen voor een gemeenschappelijke zoektocht naar de grenzen van wat wel kan en wat niet.
Waarom brengen kwaliteitskranten als De Standaard en De Morgen – die overigens een meer sobere toon hanteren dan pakweg Het Nieuwsblad en Het Laatste Nieuws – toch nog elf volle pagina’s over de busramp? Wat doet De Morgen beslissen om een advertentie voor Spar te plaatsen onder een terecht zeer sobere openingspagina? Is geld alles en schaamte onbestaande?
‘Het is te veel. Oprecht medeleven uit zich ook in schroom’, postte Tom Naegels, ombudsman van De Standaard deze ochtend op Facebook. Ook elders weerklonken stemmen om toch een beetje op te letten. De Raad voor de Journalistiek vroeg alle hoofdredacties expliciet om de nodige terughoudendheid aan de dag te leggen bij de verslaggeving over de tragische gebeurtenis. Een vraag die de laatste tijd wel vaker wordt gesteld.
Moreel bankroet
Is het vandaag dan allemaal zo verkeerd? Neen, in zowat alle kranten lezen we gelukkig ook artikels, columns of pogingen tot duiding die het recht op privacy en de taak om te informeren perfect in balans weten te houden. In studiogesprekken en bij verslaggeving op televisie voel je af en toe het medeleven en de terughoudendheid van journalisten die tegelijk toch willen en moeten informeren.
Het geeft alleen maar aan dat het merendeel van de journalisten goed werk kan leveren, met het nodige respect. Het probleem zit op een ander, hoger niveau: bij het sjabloon waar hun bijdragen worden ingepast. Het probleem zit niet zozeer bij de mensen die het nieuws maken (al zou je op wat meer weerwerk mogen hopen), maar bij diegenen die het nieuws verpakken en in de etalage leggen om het te verkopen. Dat vertaalt zich in de manier waarop de artikels in beeld worden gebracht. Je ziet het aan de titels die op artikels en infografieken worden geplakt, aan de schreeuwerige keuzes en de gênante fotoreeksen die schaamteloos mikken op vulgair voyeurisme. De hoop om toch maar zoveel mogelijk gazetten te verkopen spat van de pagina’s af.
Gisteren stapte een directeur van zakenbank Goldman Sachs op omdat hij van oordeel is dat zijn werkplek ‘moreel bankroet’ is. In Groot-Brittannië riep schandaalkrant News of The World letterlijk het ‘moreel bankroet’ over zichzelf uit door massaal gsm’s te hacken. Dat was heel duidelijk ‘over de grens’, maar waar de grens van wat kan of niet kan dan wel precies ligt, is moeilijker te bepalen. Hoe krijg je kranten verkocht met respect voor een aantal journalistieke, haast universele waarden? Kranten zouden zichzelf op termijn wel eens een grote dienst kunnen bewijzen door de noodlottige race om het meeste spektakel stop te zetten en in te ruilen voor een gemeenschappelijke zoektocht naar de grenzen van wat wel kan en wat niet.
Dit artikel kwam tot stand met steun van de Vlaamse overheid.
Lees dit artikel in het Frans
Licentiaat criminologie. Werkte van 1997 tot 2008 voor De Morgen. Hij volgde er vooral gezondheidszorg, sociale zaken en milieu en verdiepte zich in de politieke partijen Vlaams Belang en Groen. In 2008 koos hij ervoor om opnieuw op freelance basis te werken onder meer ook voor Knack en Humo. Een jaar later stond hij mee aan de wieg van De Werktitel, het latere Apache.be. Vandaag werkt hij als redacteur en coördinator.
Lees direct verder en steun onafhankelijke onderzoeksjournalistiek. Nu nog aan 6,66 euro per maand.
Ja, ik word lid
Keihard waar, dit stuk. En wat Tom naegels zegt klopt ook helemaal.
Ik ben al een hele tijd van de krant af. Moreel failliet is daar inderdaad de belangrijkste reden voor. Niet alleen de papieren versies zijn verworden tot pulp, de online doorslagjes zijn nog veel erger. Alles is geld. Alles is lezers/bezoekers lokken. Alles is clicks zuigen. Voor mij is het hele mediabedrijf moreel failliet. Ook de zogenaamde kwaliteitskranten. Wie heeft dat woord ooit bedacht? Ook de VRT. Ook daar was de live verslaggeving gisterenochtend bij momenten echt verwerpelijk.
Dat een hoofdredacteur die zichzelf respecteert niet door heeft dat die foto’s op de voorpagina absoluut ongepast zijn zegt voor mij alles. En dat ligt écht niet alleen aan het sjabloon, dat ligt evenzeer aan het dédain en het valse gevoel van superioriteit waar héél veel nieuwsmakers last van hebben. Alles is inderdaad geld. Schaamte is inderdaad onbestaande.
Aasgier is de enige treffende beschrijving.
Welke maatschappelijke relevantie heeft de publicatie van de foto’s van de verongelukte kinderen ? Geen enkele. Welk algemeen belang dient de publicatie van de foto’s van de verongelukte kinderen ? Geen enkel. De publicatie van de foto’s van de verongelukte kinderen gebeurde alleen uit commerciele overwegingen en dus om meer kranten (lees papier) te verkopen.
Het geeft voor de zoveelste keer aan dat zelfregulering van de pers ( lees de media) niet werkt . Bovendien bleek ook nog maar eens hoe hypocriet en kattig sommige hoofdredacteuren met de ronduit schaamteloze commentaar van Bart Sturtewagen van De Standaard op kop, op de terechte kritiek reageerden
Ik ben het ook helemaal eens met de auteur. Als kranten terug een echte functie willen moeten ze ophouden zich alleen met groeicijfers en winstmarges bezig te houden en terug nadenken waartoe informatie, duiding en nieuws eigenlijk dient en hoe die er dan best zou kunnen uitzien.
Ik moet anderzijds ook wel zeggen dat krantenredacties en nieuwsdesken vandaag waarschijnlijk even hard het slachtoffer zijn van onze gedeelde schokervaring en het collectieve zoeken naar verwerking van zo een ramp. Het busongeval heeft dezer dagen iets vanzelfsprekend heiligs. Wie de minuut stilte niet respecteert is een onmens. Wie het er niet voortdurend over heeft leeft op een andere planeet. Wie aan de privacy van deze ouders of kinderen durft te raken is een gedegenereerd nieuwsmaker. …
Begrijp mij niet verkeerd, ik leef ook erg mee met de betrokkenen en wens hun oprecht alle steun en sterkte toe die zij kunnen vinden en die hen kan worden geboden; en ik vind dus ook dat de media het recht op privacy dringend eens mogen heruitvinden, maar met welke argumenten wordt het dagelijkse overlijden van honderden, duizenden kinderen aan tragische honger- en dorstongevallen op enkele uren vliegen van hier aan zoveel minder van ons medeleven blootgesteld? Waarom is daarover de publieke verontwaardiging zo gering? Waarom worden die kinderen niet met alle mogelijke middelen geïdentificeerd, de ouders met man en macht opgevangen, de oorzaken in kaart gebracht, de drama’s in stilte herdacht of met een bloemetje herinnerd?
Omdat wij dat zelf niet kunnen voor hebben? Omdat het ons niet aanbelangt? Omdat die hun foto’s toch allemaal zo op elkaar lijken?
In alle “kritische”, “multimediale”, en “indringende” berichtgeving, die ons het hele ongeval werkelijk van alle vreselijke kanten doet bekijken, vind ik deze observatie of reflectie nergens. Nergens. Niemand die het graag zou willen lezen of horen.
Informeren is nooit waardenvrij en journalistiek een nobel en moeilijk beroep dat geen uitstaans zou mogen hebben met het geld op de bankrekeningen van aandeelhouders van mediagroepen. De hysterie in de media en hoe dit aanhoudend onze geesten eigenlijk verkracht en vervuilt, maakt mij vaak erg cynisch. Mijn excuses daarvoor. Maar de rol van de media in onze samenleving is echt dringend aan een grondige herziening toe.