Wet verhindert bekendmaken naam verdachten niet

Tom Cochez , Bram Souffreau
Het Laatste Nieuws dd 6 januari 2010
Het Laatste Nieuws dd 6 januari 2010

Door Tom Cochez en Bram Souffreau

De reacties van diverse Twitter-gebruikers op de live verslaggeving van Het Belang van Limburg en Gazet van Antwerpen woensdag logen er niet om. Ook op de Facebookpagina van De Werktitel kwamen verontwaardigde reacties binnen.

De Concentrakranten stuurden een reporter naar Loksbergen die de hele dag berichten online plaatste via het hulpmiddel Cover It Live. Tussen de interventies van de reporter door wensten lezers de familie sterkte of gisten ze naar de verdere ontwikkelingen in de moordzaak. Cover It Live is op maat gesneden voor een snelle verslaggeving met korte berichtjes en wordt onder andere door De Tijd en de Concentrakranten vaak ingezet, maar gebruikers van sociale netwerken vonden de tool in deze omstandigheden getuigen van slechte smaak.

Overzicht van enkele Twitterreacties
Overzicht van enkele Twitterreacties

Bovendien had de 'reporter ter plaatse' ook weinig te vertellen. Enkele passages:

12:35 Reporter ter plaatse: de vriendin van Shana's broer robby is net aangekomen 12:39 Reporter ter plaatse: 'ik weet niet wat er allemaal aan de gang is,' zegt ze. 'Robbie is hier aan het rondlopen maar ze laten ons niets weten' 12:41 Reporter ter plaatse: ook de civiele bescherming is net weer naar het huis gereden. 12:44 Reporter ter plaatse: de ouders van Shana zijn net aangekomen 12:45 Reporter ter plaatse: ze willen geen commentaar geven op heel het gebeuren 13:06 Reporter ter plaatse: De grootvader van Shana liet op het vtm-nieuws weten dat hij niet kan geloven dat de buurman iets met de zaak te maken heeft. "We weten het niet, maar ik denk niet dat hij ertoe in staat is." 13:07 Reporter ter plaatse: de broer van Shana is net binnengewandeld samen met twee kameraden 13:11 Reporter ter plaatse: de helikopter blijft boven het huis cirkelen 13:25 Reporter ter plaatse: Volgens een andere buurman ziet het ernaar uit dat de speurders snel zullen stoppen met hun onderzoek. Ze hebben volgens hem de hele kelder van Ronald J. leeggehaald. 13:27 Reporter ter plaatse: Ze gaan hier niks vinden, Ronald was de braafste mens van de hele straat, aldus de buurman.

Hans Cardyn, hoofdredacteur van de internetpoot bij Concentra, is niet onder de indruk van de kritiek. "Als er zoiets gebeurt zijn er twee mogelijkheden. Ofwel blijf je achter je bureau zitten en schrijf je een stuk op basis van de persberichten, ofwel ga je ter plekke en probeer je actief aan journalistiek te doen. We stellen toch vast dat er best wat volk komt kijken naar onze verslaggeving. We dragen er ook zorg voor om niet uit de bocht te gaan. De buurman stond woensdagochtend in alle kranten. Ik zie dus niet in hoe onze vorm van verslaggeving hem in het bijzonder in diskrediet zou brengen."

Voor Het Belang van Limburg is de moordzaak in 'zijn provincie' een uitgelezen kans om de sterke troeven van de regionale krant in de verf te zetten. "Het is natuurlijk ook een techniek om in de stevige concurrentie tussen de internetsites het verschil te maken", zegt Cardyn. "We hebben deze woensdagvoormiddag beslist om de verslaggeving op deze manier te doen. Vanzelfsprekend is het niet de bedoeling om dit met de regelmaat van de klok te herhalen. Maar net zoals het referendum over de Oosterweelverbinding, toen we ook Cover It Live gebruikten, is dit iets wat heel veel mensen bezig houdt."

Het Laatste Nieuws dd 6 januari 2010
Het Laatste Nieuws van 6 januari 2010.

Volledige naam in Het Laatste Nieuws

De beslissing van Het Laatste Nieuws om in de woensdagkrant de volledige identiteit (naam, voornaam en roepnaam) van de – intussen aangehouden – verdachte buurman vrij te geven, lokte ook reacties uit, zelfs tussen de lezersbrieven op HLN.be. VTM volgde het voorbeeld van de krant in een portret van de man door de directeur van de school waar de verdachte les gaf. Journalist en columnist Jozef Schildermans twitterde: "'RJ' werd snel 'Ronald J.', nu is achternaam ook al op het internet te lezen. Genadeloze pers geeft niet om onschuld tot schuld is bewezen."

Geen argumenten

Een dag later, donderdag 7 januari, haalde Het Laatste Nieuws het blokje voor de ogen weg. Tegelijkertijd was de berichtgeving ietsje voorzichtiger. In een boeiende discussie donderdagochtend tussen Yves Desmet van De Morgen en Het Laatste Nieuws-journalist José Masschelin in De Ochtend op Radio 1 (herbeluister vanaf 2.10 uur) verdedigde Masschelin de politiek van de krant: "Dat is een keuze, daar is over nagedacht." Maar Masschelin gaf, naast het aanstippen van het maatschappelijk belang vanwege twee brutale moorden, geen extra argumenten.

De discussie over naam en herkenbare foto deed hij af als 'details'. Met de informatie in andere kranten wist iedereen ook wie de man was, zei Masschelin. Waarop Desmet repliceerde: "Nu herkent iedereen hem." Desmet hekelde ook de tonaliteit en de sfeerschepping in de berichtgeving en het toegeven aan het voyeurisme van de populaire krant.

Nadat Het Nieuwsblad donderdagochtend uit meerdere bronnen had vernomen dat de man bekentenissen zou hebben afgelegd, werd de naam ook voluit meegegeven op de website van onder andere De Standaard.

Aanbeveling Raad voor de Journalistiek

Flip Voets is secretaris-generaal en ombudsman van de Raad voor de Journalistiek, een onafhankelijke instelling voor zelfregulering van de media, en verwijst naar de aanbeveling over identificatie in een gerechtelijke context (.pdf), waarover de mediasector eind 2008 een akkoord bereikte.

Voor minderjarigen die in handen zijn van de jeugdrechtbank en voor slachtoffers van seksueel geweld bestaan duidelijke wettelijke regels. Zij mogen niet geïdentificeerd worden. In alle andere gevallen heeft de sector zichzelf regels opgelegd.

In de aanbeveling wordt steeds gewerkt met een 'in principe' en een aantal uitzonderingsmaatregelen. Zo raadt de Raad volledige identificatie van slachtoffers af. "De bekendheid of de instemming van het slachtoffer, of de ernst van de feiten kunnen een volledige identificatie verantwoorden", staat er voorts. De identiteit van de slachtoffers van de dubbele moord wordt sinds het eerste Belgabericht op 2 januari volledig meegegeven.

"Maar de slachtoffers mogen niet belegerd worden door journalisten. De druk opvoeren is uit den boze. Foto's vragen bij de ouders, een 'neen' als antwoord krijgen en een uur later opnieuw aanbellen met het idee dat ze van mening zijn veranderd, dat kan niet", stipt Voets aan. "Nochtans is dat al gebeurd. Maar je mag ook niet uit het oog verliezen dat sommige slachtoffers net blij zijn dat ze hun verhaal kunnen doen, ook aan een journalist."

Privacy en onschuld verdachten

Wat de verdachten betreft speelt niet enkel privacy een rol, maar ook het gegeven van onschuld. De aanbeveling luidt:

Volledige identificatie wordt vermeden. De voornaam, de beginletter van de familienaam, de leeftijd en de woonplaats kunnen worden bekendgemaakt. Herkenbare beelden worden vermeden. De mate waarin deze gegevens worden bekendgemaakt hangt hoofdzakelijk af van de ernst van het misdrijf, de stand van het onderzoek en van het maatschappelijk belang om over de zaak te berichten. Uiterste voorzichtigheid wordt in acht genomen wanneer er twijfel is over de betrokkenheid van de verdachte. Elke verdachte geniet immers het vermoeden van onschuld en dit dient uit de berichtgeving te blijken.

Maar daarna somt de aanbeveling ook een rits uitzonderingen op. Voets wil zich niet uitspreken over deze zaak, want hij heeft de mediaberichtgeving onvoldoende opgevolgd. "Maar een consequente opvolging van de initiaalregel waarbij enkel de initialen worden gebruikt, zoals in Nederland, zou in onze cultuur niet gepikt worden", legt Voets uit. "Wat verdachten betreft moet een journalist zeer terughoudend zijn in de bekendmaking van de identiteitsgegevens. Maar als het over zware criminele zaken gaat die de gemeenschap beroeren of als de schuld zogoed als vast staat, of de journalist heeft goede bronnen waaruit hij of zij dat kan afleiden, dan kan de volledige identiteit wel worden vrijgegeven."

In de aanbeveling van de Raad voor de Journalistiek staan zeven uitzonderingsgevallen opgesomd waarin volledige identificatie kan gebeuren:

  • een ernstig maatschappelijk belang verantwoordt de volledige identificatie;
  • de verdachte is een publiek persoon en het maatschappelijk belang verantwoordt de volledige identificatie;
  • bij ernstige misdrijven waarbij de schuld aannemelijk is gemaakt, bijvoorbeeld door een bekentenis, een betrapping op heterdaad of uit betrouwbare bron;
  • de dader is voortvluchtig en betekent een gevaar voor de samenleving;
  • de politie of het gerecht heeft een opsporingsbericht verspreid waarin de identiteitsgegevens worden bekendgemaakt;
  • het volledig identificeren van de verdachte kan een waarschuwing betekenen voor mogelijke nieuwe slachtoffers;
  • de verdachte komt zelf met zijn verhaal naar buiten en maakt geen bezwaar tegen volledige identificatie.

Maar Voets wil er zich dus niet over uitspreken of de context woensdagochtend voldoende was om de volledige naam, een grote foto en heel wat andere persoonsgegevens van de verdachte (familiale situatie, beroep, werkgever en hobby's) af te drukken.

Geen wettelijke regeling

Voor een absoluut verbod op het publiceren van de identificatiegegevens van verdachten is Voets helemaal niet te vinden. Hij hamert er ook op dat de uiteindelijke beslissing in handen moet blijven van de journalisten. "De regels mogen niet in een wet gegoten worden", benadrukt Voets, die als ex-misdaadverslaggever het klappen van de zweep kent.

Flip Voets (Raad voor de Journalistiek): 'Alleen in autoritaire regimes weet je niet wie vervolgd wordt of in de gevangenis zit'

Nochtans circuleren regelmatig wetsvoorstellen in die richting. "CDH-politica Clotilde Nyssens is een van de laatste die een dergelijk voorstel heeft ingediend", zegt Voets. Zij wilde de voorzitter van de rechtbank van eerste aanleg de mogelijkheid geven om media een verbod op het verspreiden van lasterlijke informatie op te leggen als het vermoeden van onschuld niet wordt gerespecteerd. Marie-Christine Marghem (MR), Thierry Giet (PS), Mia De Schamphelaere (CD&V) en Carina Van Cauter (Open Vld) steunden haar wetsvoorstel. De wet is er niet doorgekomen, maar Voets maakt zich geen illusies. Ook het nieuwe parlement zal zo'n wetsvoorstel indienen. De Franstalige en Nederlandstalige journalistenverenigingen vrezen (.pdf) dat met zo'n wet het hek van de dam is.

"Alleen in autoritaire regimes weet je niet wie vervolgd wordt of in de gevangenis zit", zegt Voets. "Als de wetgever de media strafrechterlijk verbiedt de identiteit van de personen die voor een misdrijf worden vervolgd bekend te maken voor de veroordeling, dan krijg je dergelijke situaties. Een ramp voor de journalistiek, ook de onderzoeksjournalistiek. Een journalist kan dan bijvoorbeeld geen onthullingen meer doen zodra het gerecht zelf een onderzoek is gestart."

Voets besluit wel dat heel wat journalisten onvoldoende op de hoogte zijn van wat mag en niet mag als het over verdachten en slachtoffers gaat. "Ook als het gaat over minderjarigen, waar de spelregels nochtans heel duidelijk zijn en weinig interpretatie mogelijk is, zien we nog te vaak media uit de bocht gaan."

LEES OOK
Tom Cochez / 28-08-2020

Alle bommen en granaten: de verbale pirouettes van Bart De Wever

Eind 2012 beloofde Bart De Wever met zijn war on drugs “de drugshandel te ontwrichten”. Intussen wijst de Antwerpse burgemeester vooral op andermans falen. Reconstructie van een…
CORONA VIRUS NATIONAL CORONA DEBATE 2020
Tom Cochez / 18-06-2018

Als Theo Francken met Bengaals vuur speelt

Het gros van de Vlaamse media veegt vandaag de vloer aan met de tweet van Theo Francken over 'grote aantallen' Bengalen aan boord van de Aquarius. Helaas zetten dezelfde media…
Theo Francken (N-VA) (Foto Belga - Virginie Lefour)
Tom Cochez / 02-02-2018

Bart De Wever monopoliseert Vlaamse media op ongeziene wijze

Een analyse via krantenarchief Gopress leert dat in dagbladen en op krantensites meer over de voorzitter van N-VA wordt geschreven dan over alle andere Vlaamse partijvoorzitters…
Bart De Wever