‘Mediacrisis schept fantastische kansen voor jonge journalisten’

De voorbije weken werden twee boeken over journalistiek voorgesteld: Jonge Honden van Geert Zagers en Onderzoeksjournalistiek van Luuk Sengers. In deze duistere mediatijden zijn het twee bakens van licht. Of hoe het aangevreten kadaver van de traditionele media wel eens de perfecte voedingsbodem zou kunnen worden voor het heruitvinden van journalistiek.

Door Tom Cochez

“Ja, persbureaus zijn het kwaad in de journalistiek. En ja, faits divers nemen steeds meer de plaats in van duiding en analyse. Maar dat is net een fantastische kans voor jonge journalisten. Zij krijgen als het ware een vrijbrief tot onorthodoxe werkmethodes, met een welomlijnde taak: het nieuws brengen dat de persbureaus missen.”

Journalist Olaf Koens: 'Tussen 8 en 13 procent van de berichten uit De Standaard en De Morgen is authentieke berichtgeving. De rest wordt gefabriceerd door op de redactievloer telexen te herkauwen'

Aan het woord is Olaf Koens, een 24-jarige freelance buitenlandcorrespondent die al enkele jaren in Moskou woont. Hij is een van de tien ‘jonge honden’ die Geert Zagers, zelf freelance journalist voor Focus Knack en De Morgen, uitgebreid interviewde met een vraag in zijn achterhoofd: is er nog toekomst  voor de journalistiek?

Persbureaudiarree

Koens vertelt in het boek over een klein onderzoekje dat hij zelf uitvoerde: “Tussen 8 en 13 procent van de berichten uit De  Standaard en De Morgen is authentieke berichtgeving. De rest wordt gefabriceerd door journalisten die op de redactievloer in Groot-Bijgaarden of Brussel telexen van AP en Reuters herkauwen. […] Als kwaliteitskranten hun lezers blijven wegjagen met persbureaudiarree, zullen ze de dalende lezersaantallen aan zichzelf te wijten hebben.”

Tegenover die donkere analyse plaatst Olaf Koens meteen ook zijn hoopvolle boodschap: dit schept kansen voor wie het anders wil doen.

Die wat vreemde mengeling van zwart en wit loopt als een rode draad door het boek van Geert Zagers: de vaak zeer pessimistische analyses over de huidige gang van zaken in ons medialandschap worden gecounterd door nieuwe ideeën en kansen, stuk voor stuk geïllustreerd met voorbeelden over hoe die nu al (helaas nagenoeg uitsluitend in het buitenland) in de praktijk worden gebracht.

Nieuw journalistiek genre

Hoe jonger de honden die Geert Zagers aan het woord laat, hoe interessanter vaak ook de bijdragen. Naast Olaf Koens leest vooral het interview met de 23-jarige Ernst-Jan Pfauth als een trein. Pfauth is blogger bij nrcnext.nl, de website van nrc.next. “Niemand weet hoe we zullen overleven”, zegt hij, “en ik heb dus ook niet de pretentie het businessmodel wel te kennen. Maar ik weet dat het beste wat je nu kunt doen investeren is. Continu nieuwe dingen blijven proberen en zorgen dat je in de voorhoede zit.”

Pfauth ziet de toekomst, ondanks een businessmodel dat in al zijn voegen kraakt, dan ook positief in. “Ik denk dat er een nieuw journalistiek genre aan het ontstaan is: journalisten die weer praten. [...] Redacteurs die in discussie gaan met lezers. [...] Ik denk dat er een nieuwe generatie journalisten op komst is.”

Al even opvallend is hoe de journalisten van De Morgen en De Standaard die in het boek aan bod komen – Bart Van Belle is webredacteur bij De Standaard en Brecht Decaestecker is coördinator van Media.com, de mediabijlage van De Morgen – het conservatiefst en het meest terughoudend zijn in hun analyse. Op die manier versterken ze  het beeld dat al vooraan in het boek door Bart Becks wordt geschetst: er is veel opborrelende creativiteit, maar helaas veel te weinig binnen de gevestigde media.

Conservatief

Becks, voormalig CEO van Belgacom Skynet en medeoprichter van het muziekplatform SonicAngel, staat ervan versteld hoe conservatief de krantensector denkt en handelt. “Ze proberen niets. Kranten zitten te wachten tot de oplossing gevonden is. Maar er zijn nog geen oplossingen op dit moment, er zijn alleen exploraties. Je moet durven je eigen toekomst in handen te nemen. Neem De Standaard, volgens velen de meest innovatieve Vlaamse krant, met dan ook nog eens de Marketeer van het Jaar 2007 aan het roer. Eerst verkopen ze hun pdf’s voor 1 euro, vervolgens maken ze alles gratis en dan maken ze hun site plots weer betalend. Je zou dat experimenteren kunnen noemen, maar ik vind het eerder achter de feiten aanlopen. Keuzes maken en blijven investeren in die keuzes: ik heb het nog niet gezien in de krantensector.”

Het spaarzame weerwerk komt, opmerkelijk genoeg, van Het Nieuwsblad, waar Jana Wuyts, regionaal coördinator van nieuwsblad.be, wel een rotsvast geloof in verandering voorstaat en dat ook in de praktijk etaleert met vernieuwende regiojournalistiek. “Ik maak me geen zorgen. Mensen zullen altijd naar muziek luisteren, films bekijken en nieuws lezen”, zegt ze. “Elke evolutie heeft zijn voor- en nadelen. Laten we ons nu eindelijk eens op de voordelen focussen.”

Nooit eerder vertoond

Een heel ander boek, maar wel doordesemd van hetzelfde geloof in de toekomst van een vernieuwd soort journalistiek is Onderzoeksjournalistiek: researchproces van idee tot verhaal. Het boek werd samengesteld door freelance journalist en docent Luuk Sengers en telt bijdragen van een dozijn auteurs die hun sporen in de onderzoeksjournalistiek hebben verdiend.

Die samenwerking leidde tot een boek waarin alle verschillende aspecten eigen aan onderzoeksjournalistiek samen werden gebracht op een manier die in de Lage Landen nooit eerder vertoond is. De kracht zit dan ook in de bundeling van al die kennis tot één groot overzichtelijk geheel, dat bovendien rijkelijk geïllustreerd werd met voorbeelden uit de praktijk.

Het boek is in de eerste plaats een werkdocument dat dienstig zal zijn in de opleidingen journalistiek, maar het is tegelijk zeer lezenswaardig voor journalisten die al vele jaren bezig zijn. Vooral omdat de auteur de blik resoluut naar de toekomst richt en uitgebreid stilstaat bij de haast oneindige mogelijkheden die recente maatschappelijke evoluties op het vlak van onderzoeksjournalistiek met zich meebrengen. De verspreiding van het internet om het belangrijkste te noemen.

Absolute verademing

Onderzoeksjournalistiek slaagt erin structuur in het zoekwerk te brengen. Het boek is een remedie tegen het verlies van tijd en energie en er worden interessante nieuwe ideeën en technieken toegevoegd aan het instrumentarium van journalisten.

Terwijl het boek van Geert  Zagers vooral kansen signaleert en vragen opwerpt, geeft het boek van Luuk Sengers vaak heel praktische antwoorden. In die zin zijn het twee totaal verschillende boeken. Maar allebei lezen ze als een absolute verademing: of het licht boven de gevestigde media straks zal uitdoven of niet, aan de einder gloort er hoop.