Waldfogels conclusie is typisch voor een analyse waarin enkel de materiële kosten en baten worden meegenomen: het enige wat telt, is de prijs die de schenker heeft betaald voor het cadeau, en de prijs die de ontvanger ervoor zou hebben betaald. Als het laatste bedrag lager is dan het eerste, dan heb je inderdaad een deadweight loss.
Maar in de praktijk kunnen geschenken natuurlijk een niet-financiële betekenis hebben, en dat speelt een rol in de vraag of de totale welvaart toeneemt of afneemt. In 2001 betwistte het tijdschrift The Economist Waldfogels stelling: “door iemand bijvoorbeeld een jazz-cd te schenken, kan de schenker de ontvanger aanmoedigen om iets te leren kennen dat voorheen werd gemeden.” Bovendien, zo klonk het, kunnen geschenken ook een sentimentele waarde hebben.
Het belang van een geschenk
Maar er zijn nog meer redenen waarom het geven van geschenken betekenis kan hebben, zelfs wanneer er een economisch deficit lijkt te zijn. Geschenken zijn namelijk geen uiting van altruïsme, waarbij de schenker een verlies lijdt, ten bate van de ontvanger. We kiezen ervoor geschenken te geven, omdat dat belangrijk is voor ons. Dat is niet anders dan bij andere transacties: wanneer we wat te drinken kopen in een café, een paar schoenen kopen of op citytrip gaan naar Casablanca, dan doen we dat omdat we dat belangrijk vinden – belangrijker dan elke alternatieve besteding van hetzelfde bedrag. Zolang wijzelf een baat ervaren die groter is dan wat we opgeven in het proces van het geven van een cadeau, is het bedrag dat de ontvanger zou betalen voor het geschenk in kwestie nauwelijks relevant in onze beslissing.
Waarom zou iemand dan een prijzig cadeau kopen voor iemand anders? Welke baat kan de schenker hebben bij het besteden van een grote som geld aan een geschenk?
Voor sommige mensen is het belangrijk dat anderen weten (of tenminste geloven) dat ze er warmpjes inzitten, en dat ze zich geen zorgen hoeven te maken om enkele honderden euro’s meer of minder. Kwistig spenderen is een goede manier om kennis te geven van je welstand, en het doet niet echt ter zake of dat nu is aan zaken voor je eigen collectie, of aan geschenken voor anderen – als de aankopen maar in het oog springen. Vanuit een puur materieel standpunt lijkt het misschien wel alsof een pak geld wordt verkwanseld aan bijvoorbeeld een dure espressomachine voor iemand die er zelf niet eens tien procent van de prijs zou voor over hebben, of die perfect gelukkig is met een kop oploskoffie. Maar voor de schenkers is het doel heel anders: het cadeau toont hoe rijk ze wel zijn. En dat wordt ontegensprekelijk bereikt, zelfs wanneer het economisch onzinnig lijkt voor wie de ware intentie niet ziet.
De diepere inhoud van een offer
Een duur cadeau kan dus een signaal zijn van het vermogen van de schenkers om een offer te brengen dat groot is in absolute termen, ook al wordt geen offer van betekenis gebracht in vergelijking met hun banksaldo. Maar een groot offer – in geld, tijd of inspanning – kan ook een signaal zijn van wat anders, en ook hier kan een waarnemer die een bekrompen kijk heeft, missen wat er werkelijk aan de hand is.
Een offer kan immers ook de bereidheid aangeven om iets op te geven. We tonen aan iemand anders dat ze belangrijk zijn voor ons door een offer dat ons, vanuit dat enge standpunt, enkel nadeel oplevert. Waarom zou je een halve dag verlof opofferen, de hele middag op de meest oncomfortabele stoelen in het universum zitten om een bende snotneuzen (waaronder je eigen zesjarige) onbeholpen te zien doen alsof ze een schaap, een engel of, als ze geluk hebben, Jozef of Maria in de Nativity Play zijn? Jawel: omdat het belangrijk is te tonen dat onze zesjarige snotneus belangrijk is voor ons.
Interessant genoeg is geld geen bijzonder goede drager voor dat signaal. Mocht je een cadeau krijgen dat zo duur is dat de schenker er zijn auto had moeten voor verkopen, dan zou je eerder denken dat hij maf is, dan dat je erg belangrijk bent voor hem. Maar wanneer iemand zich uitzonderlijk moeite getroost om een zeldzaam exemplaar op te sporen van een boek uit je kindertijd – dat boek waaraan je niet kunt denken zonder dat de tranen je in de ogen komen – dat zendt wel degelijk het juiste signaal uit. Je zou zelfs kunnen zeggen dat de materiële waarde nauwelijks van tel is. Stel je voor dat je net tevoren zelf een exemplaar van dat boek op de kop had kunnen tikken, voor een lagere prijs dan wat de schenker ervoor heeft betaald. Is de betekenis van het geschenk daardoor minder groot? Naar alle waarschijnlijkheid niet – je zult je niet minder belangrijk voelen in de ogen van de schenker, ook al is de materiële waarde voor jou van dat tweede exemplaar nauwelijks meer dan nul (je kunt het natuurlijk altijd op eBay verkopen...)
Uw keuze
Om dat welvaartsverlies dat sommige economen zien te vermijden, raden ze ons aan ofwel geld te schenken (want dat kan men altijd inruilen), ofwel gewoon te vragen wat men graag wil, en dat dan te kopen. Misschien is dat wel het belangrijkste voor jou – en dat zendt dan ook een signaal uit: namelijk dat je er snel en efficiënt vanaf wil zijn, en dat je het liefst alles simpel wil houden, omdat Kerstmis zo al genoeg gedoe is.
Maar als je het belangrijk vindt een ander signaal te sturen, dan zijn deze beide opties niet geschikt. Je zal dan ofwel diep in de zak moeten tasten om te tonen hoe welgesteld je wel bent, of een betekenisvol offer van tijd en inspanning moeten verzinnen om aan te geven hoe belangrijk de ontvanger voor je is. Een ding is zeker: er is evenmin sprake van deadweight loss in dit geval.
Er blijft slechts een vraag: welk signaal ga jij uitzenden?
Een korte reflectie bij het overlijden van Thomas Schelling
Eerder deze week overleed, op 95-jarige leeftijd, Thomas Schelling (die daarmee extra bewijs aanvoert voor de stelling dat een Nobelprijswinnende econoom zijn een goede manier is om een lang leven te verzekeren).
Het was zijn boek Micromotives and Macrobehaviour dat mijn smeulende belangstelling voor de economie aanwakkerde tot een laaiend vuur. Schelling wordt niet vaak als gedragseconoom beschouwd, maar hij heeft mij alvast ook een nudge in die richting gegeven.
Zijn eloquente beschrijvingen hoe het economische denken ons helpt menselijk gedrag te begrijpen en te voorspellen, niet enkel op individuele schaal, maar voor hele bevolkingsgroepen (zie bijvoorbeeld deze fijne video over rassenscheiding door Tim Harford), zullen nog vele jaren de geesten blijven verlichten van eenieder met interesse in onze soort.
Hij was – en blijft – het soort expert naar wiens wijsheid we duizend keer meer zouden moeten luisteren dan naar het hoogdravende gewauwel van populistische politici.
