In de discussie over de commercialisering van de zorg staan twee visies tegenover elkaar. Er is aan de ene kant de zorglogica waar de zorg centraal staat, met als uitgangspunt dat toegang tot (ouderen)zorg een fundamenteel mensenrecht is, dat voor iedereen gewaarborgd moet worden. In die logica werden publieke woonzorgcentra opgericht. Aan de andere kant staat de marktlogica, waarin zorg een nieuwe markt is die door private bedrijven aangeboord wordt om winst te maken. Zo is investeren in zorgvastgoed uitgegroeid tot een lucratieve business op de beurs.
In de zorglogica moet je zorg in publieke handen of die van non-profits houden, ver weg van een streven naar winstmaximalisatie en het efficiëntiedenken. Maar de visie van de Antwerpse socialisten is dat de zorg “een scheut kapitalisme nodig heeft”, schrijft De Standaard-journalist Bart Brinckman.
Wat is er nu eigenlijk aan de hand in Antwerpen?
De raad van bestuur van het Zorgbedrijf Antwerpen, met bestuurders van N-VA, Open Vld en Vooruit, keurde op 6 mei de oprichting goed van drie dochtervennootschappen. Alle onderdelen van de Antwerpse openbare ouderenzorg worden onder één van deze vennootschappen ondergebracht. Dat gaat van de uitbating van dienstencentra, over het beheer van de zorgcentra tot het patrimonium en het vastgoed. Het zorgpersoneel wordt ondergebracht in een vzw.
De openbare instelling wordt zo helemaal leeggehaald, maar zal nog overkoepelend als bestuur blijven bestaan. Vervolgens wordt een kwart van het Zorgbedrijf te koop aangeboden op de markt voor 500 miljoen euro. Er is daarvoor zelfs al een mondeling voorakkoord met onder meer Aedifica. Dat is een succesvolle beursgenoteerde multinational met als verdienmodel de aankoop en verhuur van zorgvastgoed. Ze kon in volle coronacrisis een dividend van 122 miljoen euro uitbetalen aan de aandeelhouders.
Socialisten met liberale plannen
Terecht beschrijft De Tijd deze operatie als een privatisering en spreken de vakbonden van een uitverkoop van openbare zorg. De socialistische schepen voor sociale zaken Tom Meeuws meent echter dat er geen sprake is van een privatisering. Want, schrijft hij, alle entiteiten worden publiek gecontroleerd. Het gaat ook niet om een commercialisering volgens Meeuws. Want de kerntaak, de zorg zelf, wordt ondergebracht in een vzw.
Hoe kan je een kwart van de waarde van het Zorgbedrijf verkopen aan een commercieel bedrijf, maar toch niet van een commercialisering spreken? De schepen wil het beestje niet bij zijn naam noemen. Dat is te begrijpen. Enkele jaren geleden kon een breed protest de commercialisering van daklozenzorg in Antwerpen tegenhouden. "Sociaal werk is niet te koop", klonk toen luid. Toen steunden de socialisten deze eisen. Vandaag organiseren ze zelf actief het neoliberale project van commercialisering van ouderenzorg.
Door het verweven van publieke instellingen met privaat kapitaal doe je twee tegengestelde belangen botsen. Publieke welzijnsinstellingen hebben de opdracht om basisrechten zoals zorg voor iedereen te garanderen. Zij zijn daarover verantwoording verschuldigd aan de rechthebbenden, aan de samenleving. Bedrijven zijn verantwoording verschuldigd aan de aandeelhouders. Om te overleven zijn zij verplicht concurrentieel te blijven en om niet gewoon winst te maken, maar steeds meer winst te maken. Je haalt met privaat kapitaal ook de winstlogica volop binnen in de welzijnsinstelling.
Strijden met private zorgaanbieders
"Consolideren heet dat, om als publieke speler eindelijk met gelijke wapens te kunnen strijden met private zorgaanbieders of de non-profit", verdedigt schepen Meeuws de hele operatie op sociale media. Hij omarmt zo expliciet de concurrentielogica. Sinds wanneer moet publieke zorg ‘strijden’ met de private sector? Daar gaat commercialisering net om, dat je de concurrentiestrijd op de markt als uitgangspunt aanvaardt.
Het zou zogezegd de enige manier zijn om van de openbare ouderenzorg een kerngezond Zorgbedrijf te maken. Maar hoe kan een race to the bottom zorgen voor betere zorg? "Commercialisering zorgt er in het algemeen voor dat de kwaliteit verzwakt, de arbeidsomstandigheden verarmen en het niet altijd goedkoper wordt, integendeel." Zo vatte professor sociologie Luc Huyse het samen.
Taxshift maakt privatiseren aantrekkelijk
Rest het argument dat de privatisering het Zorgbedrijf financiële voordelen oplevert. De taxshift van 2016 gaf private bedrijven namelijk kortingen op patronale bijdragen die publieke instellingen niet kregen. Voormalig minister van Financiën Johan Van Overtveldt (N-VA) zorgde zo voor een zoveelste bevoordeling van de private sector.
Maar als de socialisten dat argument belangrijk vinden, waarom kaarten ze deze ongelijkheid dan federaal niet aan? In 2016 deden ze dat wel. Meryame Kitir diende als parlementslid daar toen zelfs een wetsvoorstel over in. Nu de socialisten zelf in de regering zitten lijkt die weerstand te verdwijnen als sneeuw voor de zon. Integendeel, in Antwerpen kiezen ze ervoor openbare diensten te privatiseren. Zo werpen ze in de feiten de private bedrijven nog meer lekkers toe onder de vorm van zorgvastgoed.
De taxshift heeft onze sociale zekerheid niet alleen miljarden gekost, ze zorgt ook voor een sluipende privatisering van de zorgsector, waarschuwt Dries Goedertier (ABVV-studiedienst). Ironisch genoeg zorgt die privatisering voor hogere rusthuisfacturen, die vervolgens ook opgevangen moeten worden door … onze sociale zekerheid. Want ouderen die hun factuur niet kunnen betalen kloppen aan bij het OCMW.
Dit is geen sociaal beleid
Commercialiseren is niet sociaal. Prijzen zullen stijgen, zeker als het publieke aanbod meer en meer verdwijnt. Het Antwerpse Zorgbedrijf is nu al de duurste van alle Vlaamse openbare woonzorgcentra, en dat ondanks haar schaalgrootte. Die prijzen zijn gestegen net om het Zorgbedrijf zelfbedruipend en aantrekkelijk te maken voor de markt. De senioren voelen het in hun portemonnee. Net zoals ze de dupe zullen zijn van het rendementsdenken dat binnengehaald wordt, in plaats van de focus op maximale zorg.
Ook het personeel van het Zorgbedrijf voelt dat al. Een gepensioneerde centrumleider vertelt me hoe hij vroeger de opdracht had toegankelijke activiteiten op te zetten voor de bewoners. Vandaag vertelt een centrumleidster me dat alles draait om het aantal maaltijden dat ze verkocht krijgt. Als ze zich zorgen maakt om de bewoners krijgt ze de kritiek "te zorgzaam te zijn voor het beroep".
In de thuiszorg worden mensen hyperflexibel ingezet. Ze moeten in minuren gaan als er plots werk wegvalt en vervolgens op andere momenten uren extra werken. En dit is maar het begin, want de concurrentie op de markt begint nog maar.
Lessen na corona voor de ouderenzorg
De commercialisering rukt op in de ouderenzorg. Tegelijk groeit het besef dat we net nood hebben aan minder winstlogica. “Corona heeft getoond dat het neoliberaal denken in de zorg, waarbij vooral efficiëntie en winstmaximalisatie belangrijk zijn, geen toekomst heeft”, zeggen Margot Cloet (Zorgnet Icuro) en Luc Van Gorp (CM). De zorglogica moet weer helemaal centraal gezet worden. Terwijl de socialistische beweging steeds gestreden heeft voor sterke openbare diensten die zorg als basisrecht garanderen, bouwt men deze nu mee af.
Commerciële bedrijven aan boord halen zal zorgen voor hogere werkdruk en hogere prijzen. Bovendien heeft commercialisering nog nooit aangetoond op het einde van de rit goedkoper te zijn voor de samenleving.
Laten we ons in de plaats inschrijven in de wereldwijde beweging van remunicipalisering. Talrijke steden en gemeenten hebben genoeg van de miskleun die privatisering is, en nemen geprivatiseerde diensten en bedrijven terug in publieke eigendom. Dát is sociaal beleid voeren waar elke Antwerpenaar recht op heeft.
