We moeten de coronacrisis overwinnen en er de nodige lessen uit trekken om toekomstige systeemcrisissen te voorkomen.
Terwijl Covid-19 nog dagelijks honderden medeburgers het leven kost en duizenden anderen worden gered dankzij de voorbeeldige toewijding van het personeel van de ziekenhuizen en de zorgsector, gedwongen te werken in bijzonder moeilijke omstandigheden, kijken onze autoriteiten logischerwijs naar scenario’s voor het beëindigen van deze crisissen. In het meervoud, omdat we zowel een gezondheidscrisis doormaken die door de lockdown onder controle wordt gehouden als een economische crisis die door de lockdown dreigt te verergeren. Dit is de complexe uitdaging die we moeten aangaan om te voorkomen dat we in een ernstige sociale crisis terechtkomen.
Gezondheid heeft prioriteit gekregen en iedereen is blij; regeringen herontdekken “cruciale” eerstelijnsberoepen die tot voor kort voor hun banen en salarissen streden. Nu komt de economie weer op het voorplan. Dat is noodzakelijk, maar niet op gelijk welke manier.
Sommigen willen een snel herstel, ‘business as usual’, zonder iets te veranderen aan het systeem en de gebreken ervan, die in de oorzaken en gevolgen van de pandemie aan het licht zijn gekomen. Anderen stellen vast dat de veerkracht van de economie even belangrijk is als de productiviteit en het concurrentievermogen. Zij pleiten voor een herstelplan dat de nodige middelen voorziet om enerzijds een noodzakelijke en “rechtvaardige transitie” mogelijk te maken en anderzijds ons in staat zal stellen de gevolgen van toekomstige crisissen te vermijden, uit te stellen of te verzachten.
Wij maken deel uit van die ‘transitie-specialisten’ die, samen met vele anderen, een dynamiek voorstellen die ons toelaat om deze crisis op zo een manier te boven te komen dat we er voordelen uithalen.
Observatie, diagnose en lessen
Volgens een publicatie van het Harvard Global Health Institute, in opdracht van het World Economic Forum in 2019, “is er door de toenemende bevolkingsdichtheid, het reizen en de menselijke migratie, de ontbossing en klimaatverandering een nieuw tijdperk van epidemiegevaar aangebroken. Het aantal en de diversiteit van de epidemieën zijn de afgelopen 30 jaar toegenomen, een trend die naar verwachting enkel nog zal versterken.”
Het kan dus niet worden ontkend, ook al blijft de precieze oorsprong van Covid-19 een onderwerp van discussie, dat er een verband bestaat tussen deze pandemieën en een meer globaal en structureel verschijnsel waarvan de gevolgen zich nog maar beginnen voor te doen.
Het dominante geglobaliseerde systeem, gebaseerd op oneindige materiële groei in een eindige wereld, put de natuurlijke hulpbronnen uit en veroorzaakt vervuiling die de oceanen, de bodem, onze atmosfeer en alle levende wezens die ervan afhankelijk zijn, ernstig aantast. Water, land en lucht worden ernstig bedreigd. De ‘ecologische voetafdruk’ van de mensheid is twee keer zo groot als de capaciteit van de planeet en is zeer ongelijk verdeeld tussen de verschillende landen en lagen van de bevolking. Met andere woorden, de mensheid leeft op krediet ‘ten koste van toekomstige generaties’.
Hoewel het overdreven is om te beweren dat de planeet nu wraak neemt op het menselijk handelen, is het wel juist om te zeggen dat ze stikt onder het gewicht van de huidige productie- en consumptiewijzen. Samen met haar beginnen wij te stikken, en dit op een zeer ongelijke manier: Het ‘systeem’ straft huishoudens met een laag inkomen en mensen die in armoede leven veel zwaarder, en dat overal ter wereld.
Door het verbreken van onze band met de natuur is er nood aan een systemische en globale reactie die deze relaties herstelt, de menselijke soort herpositioneert en terug met de natuurlijke ecosystemen verbindt.
Lessen voor snel en duurzaam herstel
Door deze crisis verandert ons gedrag, door eigen keuze of omdat het moet. Dit kan ons bewust maken van dat wat essentieel is en ons helpen de rationaliteit en de betekenis van onze huidige consumptie- en productiepatronen zeer ernstig in vraag te stellen. De dingen plots fundamenteel anders moeten doen is ook een kans om fundamentele lessen te trekken.
Marius Gilbert, de Waalse tegenhanger van de Vlaamse viroloog Mark Van Ranst, herinnert ons eraan: “De impact van de klimaatverandering op de gezondheid is veel groter dan die van het coronavirus. Voor Covid hebben we niet geaarzeld om in lockdown te gaan en bijna de hele economie stil te leggen. Als we echter de sterfgevallen in verband met de opwarming van de aarde zouden tellen, zoals we dat voor Covid doen, zouden we ons realiseren dat klimaatverandering dodelijker is. Maar omdat het een fenomeen is dat we niet direct waarnemen, slagen we er niet in ons gedrag collectief aan te passen.”
Het is nu niet de bedoeling om de economie te stoppen of ‘terug naar kaarslicht te gaan’, maar om te zorgen voor een snelle en noodzakelijke overgang naar een andere economie; een inclusieve, coöperatieve en circulaire economie die opereert binnen de grenzen van de planeet en andere waarden dan de concurrentie en obsessie voor ‘het goedkoopste’ respecteert. Aangezien we, geconfronteerd met een onherstelbare bedreiging, in staat zijn om ons gedrag te veranderen, laten we dat ook doen voor het klimaat, de biodiversiteit en alle hulpbronnen die gewoonweg onmisbaar zijn voor het overleven van de Belgen en alle bevolkingen in de wereld.
De coronacrisis vereist onmiddellijke en radicale economische maatregelen om de slachtoffers van de economische achteruitgang te helpen. Een sociaal vangnet van hoge kwaliteit moet worden aangeboden aan werknemers – zowel in loondienst als zelfstandigen – die een groot inkomensverlies lijden, en dat zorgt voor de sociale integratie van de meest kwetsbaren.
Voor maatregelen op lange termijn is het ook noodzakelijk om het duurzame productiepotentieel van de economie te behouden door criteria van gezond verstand toe te passen: eerst moeten gunstigere perspectieven zichtbaar worden, negatieve maatschappelijke gevolgen moeten daarnaast worden vermeden en er moet ten slotte gemikt worden op een goede ‘rendement/risico’ verhouding.
Tot slot is het enerzijds een kwestie van luciditeit, met het stimuleren van sectoren die gunstig voor de gezondheid en het milieu zijn, en anderzijds het begeleiden van de noodzakelijke ontwikkeling van de andere sectoren.
Routekaart
Er wordt vaak gezegd dat regeringen alleen ‘business as usual’ steunen omdat er geen alternatief plan is. Niets is minder waar! De regeringen hebben internationale overeenkomsten (met inbegrip van het Raamverdrag van de Verenigde Naties inzake klimaatverandering, de Conventie over biodiversiteit en de Conventie over de strijd tegen de verwoestijning) en de 17 ‘Sustainable Development Goals’ (SDGs) goedgekeurd.
Deze SDGs vormen samen en onafscheidelijk de doelstellingen waarvan alle lidstaten in 2015 hebben toegezegd om ze integraal te realiseren tegen 2030, wat eigenlijk bijna tegen morgen is. Sinds december 2019 heeft de Europese Unie een coherente strategie (de ‘Green Deal’) die “de economie en de planeet met elkaar verzoent… en ervoor zorgt dat niemand achterblijft”.
Onze eerste eis is dat de Federale Regering en de Gewesten zich aansluiten bij de Europese lidstaten die duidelijk voorstander zijn van de onmiddellijke tenuitvoerlegging van de ‘Green Deal’. Deze deal heeft het vermogen om de Europese economie in de juiste richting te sturen.
Het is onverantwoord, zelfs schandalig, dat tegenwerkende krachten, achterhaalde economische en politieke ideeën misbruik maken van de bezorgdheid van werkgevers en werknemers om het debat van “het einde van de maand” versus “het einde van de wereld” opnieuw aan te wakkeren. Ze vertragen de creatie van deze nieuwe en wenselijke, minder koolstof-intensieve, eerlijkere, circulaire en regeneratieve economie.
De verschillende bedrijfsondersteunende maatregelen zijn een kans om de overgang naar een regeneratieve economie te versnellen. Daartoe moet deze steun aan een aantal voorwaarden voldoen:
a) het stopzetten van alle subsidies voor fossiele brandstoffen en ze omzetten naar duurzame energiebronnen;
b) om te voorkomen dat de speculatie opnieuw wordt aangewakkerd, moeten de miljarden die momenteel worden vrijgemaakt voor de relance, via de Europese Investeringsbank ten goede komen aan de reële economie en aan het scheppen en in stand houden van dubbel “duurzame” banen (die niet gemakkelijk gedelocaliseerd worden naar lageloonlanden omdat ze bijdragen aan de circulaire economie en de grenzen van de planeet respecteren);
c) een EU-belasting op de winst van grote ondernemingen (tegen een variabel percentage aangepast aan hun koolstofvoetafdruk).
Een democratische donut-economie
In het economische relanceplan moeten sociale en ecologische grenzen gerespecteerd worden. Het conceptuele kader van de “donut-economie” bepaalt een ecologische bovengrens en een sociale ondergrens waartussen een gezonde economie zich kan ontwikkelen. Dit kader moedigt ons dus aan om wat schadelijk is voor de ontwikkeling van de samenleving en tegelijkertijd de investeringen en het scheppen van banen in de duurzame en toekomstgerichte sectoren te versnellen.
Deze strategie, die men al met succes begint uit te voeren, is door de stad Amsterdam gekozen als vormgever van haar ‘post-Covid-19-herstel’. Ze kan ook in ons voordeel dienen als gids voor het herstel in ons land door de bevolking te inspireren en de ondernemer wakker te schudden voor het algemeen belang dat we delen.
Het gaat er niet om de vrijhandel in twijfel te trekken, maar wel om de gevaren ervan te onderkennen: de extreme afhankelijkheid die deze met zich meebrengt, de excessen van het financiële systeem die ermee gepaard gaan en de risico’s van de destabilisatie van politieke, sociale en ecologische systemen.
Enerzijds moeten we de voordelen ervan benutten, bijvoorbeeld door voorrang te geven aan de intra-Europese handel in de meest kritische goederen en diensten zoals voedsel, gezondheid, energie en infrastructuur (met een mogelijke meerprijs, de prijs die moet worden betaald om onze onafhankelijkheid op bepaalde gebieden te waarborgen en een veerkrachtiger economisch systeem in het licht van crisissen). We moeten anderzijds de mens een echte plaats geven in het bestuur van de ondernemingen, wat een voorwaarde is om de ondergeschiktheid van onze ondernemingen aan de heerschappij van de financiële wereld te overwinnen.
Het gaat erom de handel in dienst van duurzame ontwikkeling te stellen. Dit betekent dat bindende gezondheids-, sociale en milieunormen in handelsovereenkomsten moeten worden opgenomen en dat de bevordering ervan een onderdeel van het handelsbeleid moet worden, zodat de inspanningen van de ontwikkelingslanden die zich inzetten voor duurzame ontwikkeling, worden ondersteund. Disciplines die voortvloeien uit akkoorden die in het kader van de Wereldhandelsorganisatie zijn gesloten moeten zodanig worden geïnterpreteerd dat de toepassing van normen, ontwikkeld in het kader van de Wereldgezondheidsorganisatie, de Internationale Arbeidsorganisatie en de multilaterale milieuovereenkomsten, bevorderd wordt.
Sterke, visionaire, participatieve overheden
De overheid moet terugkeren naar haar rechtmatige rol, die te beperkt is geworden ten opzichte van een markt waarin privébelang op de collectieve toekomst primeert. Deze zwakte heeft twee rampzalige gevolgen gehad:
a) de moeilijkheid om op lange termijn te plannen, wat moet worden gecorrigeerd door de politiek en administraties te responsabiliseren, ondersteund door multidisciplinair wetenschappelijk advies en overleg met de belanghebbenden;
b) de toename van de ongelijkheid, die moet worden beteugeld om sociale bitterheid en sociaaleconomische conflicten te voorkomen.
De zorg om te voorkomen dat er te veel regelgeving komt, is begrijpelijk. Maar de bindende regelgeving, die nodig is om de doelstellingen te bereiken waartoe België zich internationaal heeft verbonden, moet worden aangenomen en effectief worden uitgevoerd.
De pandemie dwingt ons tot een uitzonderingsregime voor minstens enkele maanden. Toch werd de democratie in Europa en elders al bedreigd door autoritaire neigingen, populisme en het wantrouwen van de mensen ten aanzien van de politieke macht. Het economische herstelplan zal dus gepaard moeten gaan met een grote transparantie in het politieke leven, een herziening van de instellingen en de versterking van de participatieve democratie.
Gedeelde welvaart en sociale zekerheid
Er moet een echt werkgelegenheidspact komen om:
a) iedereen een inkomen te garanderen door middel van een betekenisvolle activiteit in deze veranderende wereld, met inbegrip van degenen wier banen op korte termijn ingrijpend kunnen worden veranderd of zelfs verdwijnen;
b) ervoor te zorgen dat alle ongelijkheden, waarop onze huidige samenleving is gebouwd, sterk worden verminderd met het oog op een eerlijker en vreedzamer herstel; met name door mannen en vrouwen te activeren in hun bedrijf door hen in staat te stellen deel te nemen aan de governance en aan het kapitaal ervan;
c) de sociale zekerheid, die verstoord is door de vergrijzing en de stijging van de verhouding inactieve/actieve bevolking, te versterken.
d) financiering en bescherming van essentiële goederen en diensten (kwaliteitsbanen, voedsel, energie & water, gezondheid, etc.) als prioriteit te stellen. Het is tijd om een toekomst voor te bereiden die vermijdt dat we verzanden in een eeuwige uitputtingsslag die ons tot een ‘gelaten Sisyphus’ herleidt.
Het is daarom dringend noodzakelijk om op een duurzame manier te denken en te handelen, om te vermijden dat we onszelf permanent moeten genezen. Voorkomen is beter dan genezen.
Deze tekst werd in co-auteurschap geschreven en/of ondersteund door een ‘Resilience Management Group’ bestaande uit academici, economen en transitieondernemers die reflectie en praktijkervaring met elkaar verzoenen.
Bijdragende ‘leden’ in alfabetische volgorde: Philippe Baret, Tom Bauler, Dr Lucie Blondé, Philippe Bourdeau, Luc de Brabandere, Thierry Bréchet, Vincent Burnand-Galpin, Isabelle Cassiers, Cédric Chevalier, Bertrand Collignon, Dr Yves Coppieters,
Eric Corijn, Gaëtan Dartevelle, Dr. Jan De Maeseneer, Etienne de Callataÿ, Philippe Defeyt, Sabine Denis, Dr. Ri De Ridder, Olivier De Schutter, Pascal Durdu, Dr William Dhoore, Dr. Natalie Eggermont, Isabelle Ferreras, Francois Gemenne, Thibaut Georgin, Luc Hens, Julie Hermesse, Dirk Holemans, Brigitte Hudlot, Marek Hudon, Dirk Jacobs, Paul Jorion, Olivier Klein, Ilios Kotsou, Marc Labie, Nicolas Lambert, Olivier Lefebvre, Laurent Lievens, Cathy Macharis, Kevin Maréchal, Bernard Mazijn, Sybille Mertens, Emmanuel Mossay, Dr Thomas Orban, Pierre Ozer, Dr. Jean Pauluis, Gunter Pauli, Jill Peeters, Alain Peeters, Andréa Rea, , Dr Marco Schetgen, Ignace Schops, Christophe Sempels, Henry Tulkens, Raphaël Stevens, Géraldine Thiry, Vincent Truyens, Dr Maye Vandenbussche, Leo Van Broeck, Philippe Van Parijs, Sybille van den Hove, Dominique Vanpee, Pascal Vermeulen, Marjolein Visser, Sébastien Yasse, Jean-Pascal van Ypersele, Grégoire Wallenborn, Romain Weikmans, Edwin Zaccai en Fred Chomé, Roland Moreau, Cordelia Orfinger, Magali Ronsmans, Marc Lemaire en de ecologische overgangsondernemers van de KAYA-coalitie.
Beste mensen,
Ik kan mij best vinden in deze tekst maar toch enkele bedenkingen:
1. Waarom noemen jullie het kind niet bij de naam? Het systeem waarin wij leven heeft namelijk een naam en dat is : KAPITALISME. Het is een systeem dat voor de zoveelste keer faalt maar dat, omwille van allerlei redenen, telkens weer uit zijn as herrijst.
2. Maak van deze tekst nu eens een enthousiasmerend manifest (of welke naam je het ook wilt geven) dat voor iedereen begrijpelijk is en waar je duidelijk maakt dat het hier gaat om iets waar iedereen baat bij heeft. Geef voorbeelden, er zijn er legio.
3. Geef mensen ook geen valse hoop. Deze absoluut noodzakelijke ommezwaai zal niet zonder slag of stoot gaan. Het zal bloed, zweet en tranen kosten en er zullen ups en downs zijn.
4. Omschrijf veel duidelijker wat de rol van de staat zal zijn en maak heel erg duidelijk dat wij zeker niet naar toestanden willen zoals in het vroegere Oostblok of zoals nu in China.
5. Betrek het brede middenveld hierbij. Zij kunnen de drijvende kracht zijn.
5. Maak duidelijk dat deze crisis o.a. aantoont dat wij geen duurbetaalde CEO’s nodig hebben en dat mensen best in staat zijn zelf beslissingen te nemen over welke richting het uitmoet.
6. Maak duidelijk dat wat 3-4 maanden terug niet kon, nu plots wel kan en dus dat dit ook in de toekomst kan. Leg uit waar het geld gehaald kan worden om alles te betalen want dat dat geld er is wordt ook door deze crisis bewezen.
…en eigenlijk kan ik zo nog een tijdje doorgaan maar tot hier en voor nu mijn bescheiden bijdrage.
Uw kritiek op het kapitalisme is begrijpelijk, maar in de letterlijke betekenis ervan is het kapitalisme het beste systeem dat het meeste welvaart en welzijn heeft gebracht wereldwijd.
Waar u volkomen terecht kritiek op heeft, is een corrupt kapitalisme, waarbij de staat nooit machteloos kan worden, maar wel machteloos wordt geacht te zijn, en het individu ondergeschikt aan de markt, net zoals het individu ondergeschikt is aan de staat in totalitaire systemen.
Chris Hedges citeert Sheldon Wolin wanneer hij dit kapitalisme een invers totalitarisme noemt, namelijk waarbij de staat en de democratie wordt uitgehold van binnenuit door vermogende belangengroepen, zodat de democratische vertegenwoordiging enkel zich nog bezig houdt met oppervlakkigheden, pro forma en niet langer met echt beleid.
Bijvoorbeeld willen de meeste Belgen een hoge welvaart met top gezondheidszorg en degelijke sociale bescherming, wat door ons degelijk onderwijs ook mogelijk zou moeten zijn om dat welvaartsniveau te bereiken.
Desondanks stuiten nodige maatregelen inzake armoedebeleid en klimaatbeleid steeds op de boutade dat we de begroting op orde moeten hebben van Europa.
De democratie is bij ons dus uitgehold door een supranationaal orgaan dat in grote mate bepaalt hoeveel en waaraan we kunnen spenderen. Waarom? Omdat de werkloosheid wegwerken leidt tot opwaartse loondruk, omdat een soeverein fiscaal beleid met kapitaalcontroles en eigen munt leidt tot verliezen voor transnationale bedrijven, etc.
Maar er is ook een kapitalisme dat wel werkt voor iedereen, met degelijke regulering, met een sterke overheid die zegt wat banken wel nog kunnen en niet achter de financiële sector aanloopt voor kruimels, met anti-trust wetgeving en fiscaal beleid dat bedrijven weert die belasting ontwijken.
Alleen kan dat allemaal niet in de huidige EU, noch in de huidige VS.
Ik vind de analyse goed. Of je het nu kapitalisme noemt of niet maakt niet veel uit. Het is wel zo dat het mensdom vooral de laatste 200 jaar onze leefomgeving naar de vaantjes heeft geholpen. Nu dat proces was al eeuwen bezig.
Tegen 1200 was Vlaanderen al bijna geheel ontbost, overbegrazing van varkens was daar schuldig aan. Als het mensdom er niet in slaagt onderlinge samenwerking en de samenwerking met de natuur te herstellen, het recept waaraan de mensheid vanuit Afrika zijn verspreiding over de hele aardbol te danken heeft, dan staan ons barre tijden te wachten.
Ongelijkheid is al veel langer oorzaak van veel menselijk lijden. Hiërarchie en ongelijkheid ontwikkelde zich 10.000 jaar geleden toen men in de Levant aan landbouw begon te doen. De 200.000 jaar die daaraan voorafgingen waren de maatschappijen gender-egalitair en anti-hiërarchisch.
Het stuk over participatieve democratie had ik liever wat beter uitgewerkt gezien. De laatste jaren ontwikkelden zich verschillende burgerinitiatieven. Burgerbudgetten de medebeheer en zelfbeheer in bedrijven… zo radicaal is dat nu ook niet dat het er niet in opgenomen kon worden. Ook #metoo was een zee positieve ontwikkeling.
In de tekst niets gelezen over de breuk met de kapitalistische productiewijze. Die alles tot een commodity maakt, of is dit ook al niet meer waar? De transitie zal moeten breken met deze wijze van produceren, of het wordt oplapwerk.
Van alles maakt het kapitalisme een commodity, waaronder de arbeidskracht. Maar wat zegt een internationale arbeidsorganisatie? Dat arbeid geen koopwaar mag zijn.
Haal dus de drager van deze zo speciale commodity, de arbeidskracht, uit de markt. Stapsgewijze, maar kwalitatief zo dat het tegengesteld is aan de marktlogica. – Of is het soms logisch dat mensen subject zijn aan materiële goederen en toestanden? Voor mij is dit anders de wereld op zijn kop.
Analoog aan de utopische socialist Fourier (de beschaving is af te meten aan de behandeling van de vrouw) kan men stellen: de beschaving is af te meten aan de loonslavernij.
Alles een commodity, … zodat sommige geen goede woning hebben (of erger), dat er anno 2020 nog ‘gebedeld’ moet worden voor Komop tegen Kanker (zou het nu niet een elementaire zaak zijn van de overheid dat er voldoende financiering is?), dat er financiële ondernemingen zijn die winst maken (bv. brandverzekeringen) op het onheil dat iemand kan treffen …
Het vertrouwen op een “participatieve overheid” met deze kaste van politici, wel, dat is eenvoudigweg illusies kweken. Die mensen zijn intellectueel en mentaal daartoe niet in staat. Kijk naar de “kronkelredenering” betreffende Blackrock op deze site.
Blijf je er toch in geloven, wel, succes dan, met de Jambons, Maggies en Bekes. Je bent al verloren nog voor je één woord kan zeggen.
Het draagvlak lijkt me dagelijks te vergroten voor een maatschappij waar winst niet meer op de eerste plaats komt.
Dan is er dus ook draagvlak om alle sectoren waar de overheid garant voor staat, publiek te maken. Banken, verzekeringen, gezondheidszorg, … zijn eigenlijk takken van de overheid waar de winst gegarandeerd wordt door de overheid en dus publiek moet beheerd worden.
En reken daarbij een baangarantie waar niemand zonder werk kan vallen en het wordt al een stuk moeilijker voor multinationals om te dreigen met verhuis naar lagelonenlanden.
Utopisch misschien, maar in het licht van de YouGov poll in het VK met 71% van de bevolking dat een baangarantie steunt, misschien dichterbij dan we durven denken.
Adrien, Het klopt wel wat je zegt, maar wie Marx niet gelezen heeft snapt er niets van. En je kan vandaag de mensen niet meer verplichten Marx te lezen. Bovendien betekende vervreemding op verschillende plaatsen verschillende zaken bij Marx. Ik probeer een samenvatting te geven van wat hij in mijn ogen bedoelde.
1) Vermarkting van alles, water, lucht, milieu,…. met dikwijls catastrofale gevolgen zoals zien vandaag met commercialisering van de gezondheidszorg.
2) Diefstal van het werk van de werkmens door ze autonomie te ontzeggen
3) Consumentisme
4) Commercialisering van alle menselijke relaties
Daniël, i.v.m. de vermarkting van alles is er het boek “Voorbij de managementmaatschappij – De invloed van management op werk, democratie en vrijheid” van Marjolein Quené. Zelf heb ik het niet gelezen, maar ik heb wel de podcast beluisterd van De Correspondent: https://decorrespondent.nl/11212/de-baas-van-nu-volgt-een-stappenplan-en-daarin-schuilt-gevaar-ontdekte-deze-ex-manager/18006804133076-9b801fbe . In de podcast “Zwijgen is geen optie” gaan ze er ook deels op in bij de aflevering “Grote vragen – Hoe veranderen we het systeem?”