Het Europees Parlement keurde onlangs met een overweldigende meerderheid een resolutie goed waarin de ECB wordt opgeroepen om te beoordelen hoe de bank kan bijdragen aan het klimaatbeleid en in elke beleidsbeslissing met het klimaat rekening te houden.
Het rapport “Banking on Coal” van de New Economics Foundation doet enkele interessante voorstellen voor een meer ecologisch beleid aangestuurd vanuit de centrale banken. Dit artikel bouwt hierop voort en schetst enkele mogelijkheden waarop de ECB steenkoolontginning en het gebruik van fossiele brandstoffen kan terugdringen.
Steenkool als onderpand
Een centrale bank injecteert liquiditeit of “nieuw geld” in het banksysteem via twee belangrijke instrumenten: leningen tegen 'collateral' of onderpand, en de aankoop van activa. Laten we beginnen met de leningen die banken aangaan bij de ECB om een normale werking van het financieel systeem te garanderen. Een belangrijk aspect van deze leningen is het collateral- of onderpandskader. Het definieert welke effecten banken mogen gebruiken als onderpand en welke kortingen of 'haircuts' worden toegepast om hun kredietwaarde te bepalen.
Of een bank een effect kan gebruiken als onderpand bij de ECB, en of de korting die erop wordt toegepast hoog of laag is, beïnvloedt de wenselijkheid voor marktdeelnemers om het vast te houden en daarmee de marktwaarde. Centrale banken vertrouwen hierbij vaak op externe ratings verstrekt door ratingbureaus om te bepalen of een effect in aanmerking komt als onderpand en welke korting erop wordt toegepast.
Het Network of Central Banks and Supervisors Network for Greening the Financial System (NGFS) benadrukte in oktober 2018 echter dat 'klimaat- of milieugerelateerde criteria nog onvoldoende in rekening worden gebracht in interne kredietbeoordelingen of in de modellen van kredietinstellingen waarop veel centrale banken vertrouwen voor hun activiteiten.'
Door klimaatcriteria mee in aanmerking te nemen bij het bepalen welke effecten banken als onderpand mogen gebruiken en welke haircuts worden toegepast, kan de ECB een essentiële stap zetten om de samenhang tussen monetair beleid en de klimaatdoelstellingen te waarborgen. Bovendien zullen zo ook de financiële risico’s van fossiele brandstoffen in het algemeen, en met name steenkoolactiva, beter geïntegreerd zijn in de risicobeheerprocessen van de ECB.
Groene in plaats van bruine QE
Daarnaast vergroten centrale banken het geldaanbod door “geld bij te drukken” of met andere woorden door nieuw (digitaal) geld te creëren door overheids- en bedrijfsobligaties op te kopen. Dit wordt ook wel kwantitatieve verruiming (Quantitative Easing of QE) genoemd. Christine Lagarde, voorzitter van de ECB, beloofde om van het klimaat een prioriteit te maken.
Echter, een recente studie van Positive Money Europe toont aan dat het Corporate QE-programma (CPPS) van de ECB meer dan 110 miljard euro - of bijna 63% van het programma - investeert in de vier sectoren die het meest bijdragen aan de opwarming van de aarde. CPPS bevoordeelt multinationals met een grote carbon footprint tegenover kmo’s door haar hoge kredietwaardigheid-eisen en focus op bedrijven die afhankelijk zijn van externe financiering.
De ECB heeft bijvoorbeeld vanaf juni 2016 obligaties opgekocht van Volkswagen, ondanks de betrokkenheid van Volkswagen bij het in 2015 onthulde emissieschandaal.
Net als in de onderpandskaders zijn externe ratings een belangrijk criterium voor de aankoop van bedrijfsobligaties door centrale banken. De ECB vereist een rating van beleggingskwaliteit van ten minste een van de vier ratingbureaus waarop de ECB ook vertrouwt voor zijn onderpandskader (DBRS, Fitch Ratings, Standard & Poor's en Moody's). Het gebrek aan integratie van klimaatrisicoanalyses in externe kredietratings heeft dus ook gevolgen voor de aankoop van obligaties door centrale banken.
Nochtans zijn er alternatieven. Lagarde stelde al dat de ECB zijn activa-aankopen zou kunnen richten op groene obligaties. Hierbij zou de ECB dan geld “bijdrukken” om uit te lenen aan de Europese Investeringsbank (EIB) of nationale investeringsbanken, die hiermee klimaatvriendelijke investeringen in publieke infrastructuur of groene energieproductie zouden kunnen financieren.
Een interessante ontwikkeling hierbij is dat de EIB vanaf eind 2021 stopt met investeringen in projecten die te maken hebben met fossiele brandstoffen, zoals olie en gas. De focus komt te liggen op technologie voor schonere energie, energie-efficiëntie en hernieuwbare energievormen.
De ECB kan ook een voorbeeld nemen aan de Zweedse centrale bank, die onlangs winstgevende Australische en Canadese staatsobligaties verkocht omdat ze de uitstoot van broeikasgassen in beide landen te hoog vond.
Groen helikoptergeld zou een iets verregaandere maatregel kunnen zijn. De centrale bank deelt dan geld uit aan Europese burgers in de vorm van ecocheques die enerzijds de consumptie sturen naar meer ecologisch gerichte aankopen, en anderzijds de economie stimuleren.
Milieurisico’s in kapitaalvereisten
Daarnaast kan de ECB erop toezien dat steenkoolrisico's -of in het algemeen klimaatrisico’s- in rekening worden gebracht bij het vaststellen van 'macroprudentiële' kapitaalvereisten. Banken en verzekeringsmaatschappijen moeten namelijk voldoende kapitaal aanhouden om financiële verliezen op te vangen.
Het risico van dergelijke verliezen is gekoppeld aan het risico van hun activa. Activa die minder risicovol zijn, zoals een obligatie van beleggingskwaliteit of een hypotheek, laten banken toe om minder kapitaal aan te houden. Hoe risicovoller de activa van een bank of verzekeringsmaatschappij zijn, des te meer kapitaal moet worden aangehouden. Dit maakt risicovolle (en vaak klimaatonvriendelijke) activa dus minder aantrekkelijk.
Eerst en vooral is een herziening van de risicoanalyse voor aan steenkool gelinkte activa bij de berekening van het risicogewicht noodzakelijk. Het is bovendien cruciaal dat centrale banken en financiële toezichthouders er actief op toezien dat interne kredietrisicobeoordelingen door banken, evenals externe ratings, een nauwkeurige beoordeling van aan steenkool en andere fossiele brandstoffen gerelateerde risico's bieden.
Nationale toezichthouders kunnen banken verplichten om kapitaal ten aanzien van leningen in bepaalde sectoren te verhogen, en wanneer het slecht gaat te verlagen. België kondigde begin juni 2019 de invoer aan van zo’n sectorale contra-cyclische kapitaalbuffer. De Nationale Bank wil dat banken een extra buffer aanleggen voor hun leningen.
De Belgische banken krijgen één jaar vanaf 1 juli 2020 om hun extra spaarpotje aan te leggen. Dergelijke sectorale kapitaalbuffers kunnen zich ook lenen om de risico's van aan steenkool blootgestelde activa aan te pakken. Door een hogere kapitaalbuffer te eisen voor risicovolle en vervuilende activa, werkt de ECB mee aan het halen van de klimaatdoelstellingen, en gaat het ook de onderschatting van de financiële risico’s van klimaatonvriendelijke activa tegen.
De ECB moet zijn verantwoordelijkheid opnemen
Als de ECB een klimaatbeleid gaat voeren, maakt dat ook het financieel beleid meer solide. De financiële implicaties van de klimaatopwarming zijn tot nu toe grotendeels genegeerd. Nochtans gaat het om een bron van belangrijke financiële systeemrisico’s die de stabiliteit van de sector in gevaar kunnen brengen.
Klimaatoverwegingen moeten meegenomen worden in macro-economische analyses. Fossiele belangen, te beginnen met alles wat met steenkool te maken heeft, kunnen maar beter worden verkocht en onderworpen aan een representatieve risicoanalyse.
Het ontbreekt de ECB niet aan opties om van de klimaatverandering een topprioriteit te maken, maar onomstreden is het niet. De belangrijkste financiële instelling van Europa verschuilt zich achter het begrip ‘marktneutraliteit’. Nochtans is marktneutraliteit een ideologische keuze, en bovendien gaf de ECB in 2008 zelf aan dat zijn programma’s niet marktneutraal zijn.
Tot slot belasten de Europese verdragen de ECB ook met de taak het beleid van de Europese Unie te ondersteunen, en diezelfde EU maakte ambitieuze klimaatbeloftes, met een centrale plek voor klimaat en milieu onder de nieuwe EU-commissie. We moeten alles vergroenen de komende jaren, ook het beleid van de ECB.
