Kazachgate: hoe de onderzoekscommissie het parlement en zichzelf bij de neus neemt

Zoals dat met zijn ander voorstel, het nemen van DNA van pas geboren baby’s, gebeurde, kwam daar ernstige kritiek op. Intussen werd Liégeois als procureur-generaal vervangen. Maar hij bleef dé expert van de justitieminister Koen Geens. En de minister weet hoe hij zowat alles door het parlement kan jagen: door 'pots pourris', een gekende, van de Fransen overgenomen, techniek om wat je met een normaal debat niet door het parlement krijgt, te verdrinken in een wet die er niets mee te zien heeft. Geens verstopte het voorstel van zijn expert in een 321 artikelen tellende potpourriwet met allerhande wetswijzigingen en liet de regeringsmeerderheid op het voor hem goede knopje drukken.

Zoals dat met zijn ander voorstel, het nemen van DNA van pas geboren baby’s, gebeurde, kwam daar ernstige kritiek op. Intussen werd Liégeois als procureur-generaal vervangen. Maar hij bleef dé expert van de justitieminister Koen Geens. En de minister weet hoe hij zowat alles door het parlement kan jagen: door 'pots pourris', een gekende, van de Fransen overgenomen, techniek om wat je met een normaal debat niet door het parlement krijgt, te verdrinken in een wet die er niets mee te zien heeft. Geens verstopte het voorstel van zijn expert in een 321 artikelen tellende potpourriwet met allerhande wetswijzigingen en liet de regeringsmeerderheid op het voor hem goede knopje drukken.

Waarom?

Je moet als magistraat of politieman corrupt of goed gek zijn om door lekken je eigen onderzoek te kelderen of de er in betrokken personen in gevaar te brengen, overigens de echte redenen waarop de geheimhouding van het onderzoek steunt. Anders is het natuurlijk wanneer je als onderzoeker verhinderd wordt de gehele waarheid te ontdekken. Nog erger is het wanneer je ontdekt dat een magistraat of politieman zelf bij de onderzochte feiten is betrokken. Van een hoge magistraat als Yves Liégeois kan en mag je dat evenwel niet denken. En toch. Pol Deltour, nationaal secretaris van de Vereniging van Vlaamse Journalisten (VVJ), gaf op het eerste voorstel van Liégeois volgende commentaar: “De Antwerpse diamantsector is een miljardenindustrie en wat daar gebeurt, is maatschappelijk relevant. Dus is het de taak van de pers om daarover te berichten." (deredactie.be 03/09/2012)

Deltour ziet zwaardere straffen voor wie informatie uit gerechtelijke onderzoeken lekt naar de pers, niet zitten. Bovendien ziet hij een duidelijk verband tussen de uitspraken van Liègeois en de rol die hijzelf speelt in de zogenoemde 'diamantoorlog'  in Antwerpen. Als alle informatie moet worden stopgezet, ook over het diamantdossier, neigt dit tot de vaststelling dat het ook met een persoonlijke agenda te maken heeft, aldus Deltour.

Persoonlijke agenda

Het is wel erg vergaand een procureur-generaal in functie ervan te verdenken de strengere vervolging te misbruiken om zijn eigen agenda te kunnen verbergen. Welke verkeerde rol zou deze hoge magistraat in de Antwerpse diamantoorlog hebben gespeeld? De media verweten hem onder één hoedje te spelen met de zakenadvocaten van de diamantairs om de afkoopwet, de wet die toeliet mega fraude af te kopen, er door te krijgen. Dat werd door de heer Liégeois hardnekkig ontkend: “Er is nooit een deal gesloten. Er is zelfs nooit het begin van een deal gesloten. Op een bepaald ogenblik zijn de advocaten van de diamantairs hier op het parket zelfs buitengezet...Er ís geen diamantoorlog. Die is er nooit geweest. Het is een uitvinding van een aantal mensen die in de pers werd overgenomen. Ze gaat zodanig tegen alle logica en feiten in dat het onwaarschijnlijk is dat men er nog over spreekt (knack.be 12/07/16).

Bullshit?

Liégeois: “Twaalf officiële bronnen hebben onderzoek gedaan naar de hele zaak. Ze concluderen allemaal dat het hele verhaal verzonnen is... de rol van de pers: alles wat in de krant is gezegd over de persoon van meneer Liégeois is grote bullshit...” (knack.be 12/07/16).

Er kwam evenwel nog een dertiende bron, en dertien is ook voor de heer Liégeois een ongeluksgetal: in het onderzoek door de Parlementaire commissie over de afkoopwet kwam de waarheid aan het licht. En die is geheel anders dan wat de twaalf andere bronnen beweerden, wat op zich vragen oproept naar de waarde van die 'interne' onderzoeken.

Op verzoek van de diamantlobby diende Servais Verherstraeten op 30 januari 2008 een voorstel in om de beslagname op diamant door een onderzoeksrechter moeilijker te maken door een voorafgaand advies van een 'extern expert'. Het wetsvoorstel van Verherstraeten werd door het college van procureurs-generaal, door de onderzoeksrechters en door de Raad van State echter met de grond gelijk gemaakt en werd nooit wet. Yves Liégeois, ook voorzitter van het college, had er persoonlijke bedenkingen bij: “Toen ik het wetsvoorstel las”, verklaarde hij in 2008, “bekroop mij een onbehaaglijk gevoel. Het was ontstellend dat de wetgever was gezwicht voor het goed opgezette lobbywerk van de diamantsector.” (apache.be 16/01/2012).

Tijdens de hoorzitting van de parlementaire onderzoekscommissie kwamen evenwel andere documenten, parketdocumenten, naar boven waaruit bleek dat de heer Liégeois plots van houding was veranderd: “Het Antwerps parket heeft dan aan de professoren Haelterman en Verstraeten (advocaten en lobbyisten van de diamant, ToC) gevraagd om de lobby-machine in de andere richting te doen werken, en dus nu het tegenvoorstel van de magistraten bij de politici te promoten."

Overigens dient onderstreept te worden dat het huidige ontwerp mede het gevolg is van veelvuldig overleg dat in Antwerpen heeft plaatsgevonden tussen leden van het openbaar ministerie, vertegenwoordigers van de ondernemingswereld (Antwerp World Diamond Center), van het Verbond van Belgische ondernemingen, van de onderzoeksrechters, van de academische wereld (prof R. Verstraeten en A. Haelterman) en de gewestelijke directies FOD Financiën. Dit overlegplatform was gegroeid als reactie op een eerder ongelukkig wetsvoorstel nr.739 inzake inbeslagneming van ondernemingsgoederen. www.apache.be/2016/11/29/afkoopwet-antwerps-parket-schakelde-diamantlobby-in-om-politici-te-bewerken

Lobbyman of magistraat?

De door het parlementair onderzoek ontdekte waarheid roept meerdere vragen op: waarom wijzigde Yves Liégeois plots van mening, verdween zijn “onbehaaglijk gevoel” over het lobbywerk van de diamantairs, en nam hij daarin zelf het voortouw? Waarom hield hij deze “volte face” hardnekkig verborgen? Mag een hoog magistraat samenkomen met de advocaten van de verdachten en ambtenaren in een geheim gehouden overleg dat tot doel heeft, tegen de bestaande wet in, de politieke besluitvorming te beïnvloeden? Valt dergelijke samenkomst niet onder de omschrijving van “ samenspanning van ambtenaren”? Het strafwetboek omschrijft het misdrijf samenspanning van ambtenaren als volgt: ”Wanneer personen of lichamen die met enig gedeelte van het openbaar gezag bekleed zijn, maatregelen die in strijd zijn met de wetten of met koninklijke besluiten, beramen, hetzij op een bijeenkomst van die personen of die lichamen, hetzij door het zenden van afgevaardigden of van mededelingen aan elkaar”.

Uit de documenten in het bezit van de onderzoekscommissie zowel als de door de commissie gehouden hoorzittingen volgen toch ernstige aanwijzingen dat alle elementen van vorige omschrijving aanwezig kunnen zijn? Overigens vereist de strafwet niet dat het beoogde doel zou zijn bereikt, het samen komen of het nemen van maatregelen is voldoende voor de strafbaarheid. Waarom worden deze vragen niet gesteld?

Bij de neus

Dat het gehele Parlement bij de stemming van de afkoopwet duchtig bij de neus werd genomen was er oorzaak van dat de Parlementaire verontwaardiging een verlengstuk kreeg: er werd een onderzoekscommissie, die de bevoegdheden van een onderzoeksrechter heeft, opgericht om de waarheid aan het licht te brengen, maar ook om te adviseren over de te nemen maatregelen om dergelijke wantoestanden te vermijden. En de onderzoekscommissie deed aanvankelijk was moest gebeuren: er werden met succes hoorzittingen gehouden die aantoonden hoe het Parlement zowel bij de voorbereiding als bij de toepassing van de afkoopwet zo diepgaand werd bedrogen dat de werking van de democratische rechtsstaat tot in de hoogste instanties er ernstig door werd aangetast.

Maar terwijl de ene hand van onze vertegenwoordiging onderzocht, duwde de andere op het verkeerde knopje: er werd een wet gestemd die een herhaling van het succes van de onderzoekscommissie zo goed als onmogelijk maakt. Want de waarheid over de afkoopwet kwam niet door de verrichtingen van de onderzoekscommissie naar boven: daar zorgde de volgehouden onderzoeksjournalistiek van Apache voor. Het volstaat te lezen wat Apache hierover, en overigens over de gehele diamantoorlog, publiceerde om te begrijpen wat het belang van dergelijke onderzoeksjournalistiek is.

Aan banden

Hoewel de vrije meningsuiting zowel in onze Grondwet als in de supranationale regelgeving staat en het Mensenrechtenhof daar meermaals duidelijke uitspraken over heeft gedaan blijft onze regering het erg moeilijk hebben met het recht van de Burger op informatie, zeker wanneer het over justitie gaat: 'Justice must seen to be done'?

Het Hof maakt ook geen onderscheid naargelang de 'disfuncties' bij de uitoefening van één of andere hoog ambt gebeurt. Dat blijkt duidelijk in de zaak Kudeshkina tegen Rusland: “In een democratisch systeem moeten de daden of nalatigheden van de regering het voorwerp vormen van kritisch onderzoek niet alleen door de politieke en wetgevende overheden maar ook door de media en de publieke opinie. Het belang dat het publiek kan hebben in bijzondere informatie kan soms zo sterk zijn dat het de wettelijke opgelegde verplichting tot vertrouwelijkheid te boven gaat (...) De publieke belangstelling om informatie te hebben over onbehoorlijke druk en misbruik in het ambt van de vervolgingsambtenaar is in een democratische samenleving zo belangrijk dat het het belang van de handhaving van het openbaar vertrouwen in het ambt van de procureur-generaal overstijgt. In deze context is een open debat over onderwerpen van openbaar belang essentieel voor de democratie en er moet gelet worden op de grote betekenis om het publiek niet te ontmoedigen om hun mening over dergelijke onderwerpen te vertolken (EHRM 26 februari 2009, Kudeshkina t. Rusland).

Wat nu?

Hoe gaan 'disfuncties' in de werking van politie en justitie nog aan het licht komen? Magistraten en politieambtenaren zullen zich voorzeker, onder druk van de verhoogde strafbaarheid, niet meer aan een 'lek' wagen. De door de wet Franchimont ingevoerde maatregel die meer transparantie tot doel had,  is intussen ook dode letter geworden: de mogelijkheid voor de procureur om, lopende het onderzoek, publieke kennisgevingen te doen wanneer het openbaar belang dat vereist werd door procureur-generaal Delmulle, zelfs tegenover een andere onderzoekscommissie, deze die naar het Arco-schandaal moest kijken, op treffende wijze beantwoord: hij weigerde te zeggen waarom het Arco-dossier, het bedrog van 800.000 ACV militanten, werd 'geseponeerd'.

Yves Liégeois mag ook voor zijn eigen onbehoorlijke handelingen op beide oren slapen. Hoewel er een aangifteplicht bestaat en een andere onderzoekscommissie deze nauwlettend opvolgde door over de in het Publifin vastgestelde aanwijzingen van misdrijven een rapport aan de procureur te maken, zal er in de Kazach-commissie wellicht geen meerderheid gevonden worden om deze plicht op te volgen: Een onderzoekscommissie die niet alleen het gehele Parlement maar ook zichzelf bij de neus neemt. In deze 'schurkenstaat' is alles mogelijk.