Dit is een gastbijdrage. Een Apache-lezer levert met dit stuk een bijdrage aan het maatschappelijk debat. De auteur schrijft in eigen naam en is verantwoordelijk voor de inhoud van de tekst.

Prijzen onder druk

Koen Smets
hurricanedamage

De meeste mensen bleken dit verachtelijk te vinden: 82% vond het onfair (en 18% zag er geen graten in). Dit gaat in tegen de conventionele economische theorie: wanneer de vraag overtroffen wordt door het aanbod, stijgen de prijzen tot een niveau dat beide weer in evenwicht brengt. Iedereen die bereid is minstens de marktprijs te betalen bekomt een sneeuwschop, en elke schop wordt verkocht.

shovelmommy
Verkoop van sneeuwschoppen of paaldansen? (Geen authentieke kindertekening overigens)

Dit is een belangrijke rol die prijzen spelen. Ze zorgen ervoor dat schaarse middelen, in dit geval de beperkte voorraad sneeuwruimers in de winkel, toegewezen worden waar ze het hoogst gewaardeerd worden (volgens wat de koper bereid is te betalen).

Hogere prijzen, betere uitkomst?

Toch vindt die economische 'wet' maar weinig bijval bij niet-economen, dus. Dat bleek eens te meer wanneer de orkanen Harvey en Irma Houston en een groot deel van Florida teisterden. Een artikel in de New York Times meldt dat er meer dan 8.000 klachten waren over woekerpraktijken voor goederen als brandstof en voedsel. Velen hebben een sterk intuïtief concept van prijzen: die moeten gelijk zijn aan de productiekost plus een bescheiden winstmarge (vervat in de arbeidswaardetheorie). Prijsstijgingen, zeker wanneer ze niet gerechtvaardigd worden door toegenomen productiekosten, zien eruit als woekerhandel.

Het probleem is dat dit geen oog heeft voor de relatieve schaarste – het onevenwicht tussen vraag en aanbod. Wanneer de prijzen worden bevroren, gebeurt de toewijzing op een andere manier, en die is meestal niet optimaal. In 'The Ethics of Price Gouging' illustreert Matt Zwolinski, een ethicus aan de universiteit van San Diego, dit met de anekdote van een hotelhouder die werd beschuldigd van woekerpraktijken toen hij de kamerprijzen verdubbelde na de doortocht van orkaan Charley in 2004. Tegen de normale prijs zou een familie bijvoorbeeld misschien een aparte kamer hebben gehuurd voor de kinderen, terwijl ze tegen de hogere prijs een kamer zouden delen. Dat verhoogt het beschikbare aanbod.

Iets gelijkaardigs kun je zien voor verbruiksgoederen als benzine. Hogere prijzen betekenen dat mensen enkel kopen wat ze echt nodig hebben (wat de kans op hamsteren reduceert, en er meer overblijft voor anderen), en dat ze er spaarzaam mee zullen omgaan (geen frivole ritten). Dit is bijzonder van toepassing op het gedrag van mensen die minder of niet werden getroffen.

Hoge prijzen zijn ook een signaal om het aanbod te verhogen. In een artikel in Reason beschrijft de toenmalige voorzitter van de John Locke Foundation hoe zijn buurman, een bouwvakker, vakantie nam na orkaan Hugo in 1989. Met zijn gereedschap en zijn kettingzaag trok hij naar de getroffen stad Charlotte: hij had gehoord dat je daar “goed kon verdienen met het opruimen van omgevallen bomen”.

Wijsheid uit het verleden

Van John Locke gesproken, het argument van de economen, dat de markt best geplaatst is om de prijs te bepalen heeft gezaghebbende steun uit het verleden. Meer dan 300 jaar geleden onderzocht de beroemde 17de eeuwse filosoof de moraliteit van marktprijzen in een kort essay, Venditio (zeer lezenswaardig). In vier voorbeelden zet hij uiteen waarom een verkoper die verkoopt tegen de marktprijs moreel en rechtvaardig handelt. Wanneer de marktprijs voor een bussel graan bijvoorbeeld 10 shillings is, dan zullen consumenten er geen baat bij hebben wanneer een verkoper de prijs van vorig jaar, 5 shillings, aanrekent. “Anderen zouden zijn graan opkopen tegen de lage prijs, en het meteen doorverkopen tegen de marktprijs, en zo profiteren van zijn zwakte en een deel van zijn geld opstrijken.” Gebruik maken van iemands “onwetendheid, verlangen of nood” om hem goederen tegen een hogere prijs te verkopen, daarentegen, is bedrog.

Locke beschrijft zelfs een noodsituatie, waarin een koopman in Danzig (nu Gdansk) een schip met graan naar Duinkerke zendt, waar, wegens een tekort, de marktprijs 20 shillings per bussel bedraagt, en een ander naar Oostende, waar het 5 shillings kost. Schuilt er onrechtvaardigheid in het verkopen van hetzelfde graan tegen een prijs die vier keer hoger ligt dan “20 mijl verderop”? Neen, zegt Locke. Zolang hij tegen de marktprijs verkoopt – dezelfde voor Thomas als voor Richard – handelt hij rechtvaardig. Ook hier zou graan verkopen tegen een lagere prijs onmiddellijk betekenen dat anderen het opkopen en doorverkopen tegen de marktprijs. Wanneer de koper probeert zo goedkoop mogelijk te kopen in de markt, en de verkoper probeert zo duur mogelijk te verkopen, dan zal de markt – Locke heeft het over “de wederzijds en eeuwigdurend veranderende vraag naar geld en handelswaren in koper en verkoper” – uitkomen bij een “behoorlijk egale en faire uitkomst”.

Maar die marktprijs wringt duidelijk bij het publiek. En dat wordt weerspiegeld in de reputaties van bedrijven die handel drijven voor noodsituaties en in de nasleep ervan. Dat betekent dat leveranciers best een toekomstgerichte aanpak overwegen, zoals Richard Thaler suggereerde:

thalertweet

Zelfs wanneer er geen opgelegde prijsplafonds en antiwoekermaatregelen zijn, kunnen consumenten leveranciers toch straffen wanneer die hun prijzen blijken te verhogen in antwoord op de marktvraag. Sociale media kunnen het imago van een bedrijf serieus aantasten. Een tweet die Delta van woekerprijzen beschuldigde (door de prijs van een ticket zesvoudig te verhogen) werd bijna 40.000 keer geretweet (en bijna 60.000 keer geliket). Nochtans had de luchtvaartmaatschappij zelf haar prijzen beperkt, en waren goedkope vluchten niet duurder dan twee weken eerder. Wat men zag waren de gebruikelijke hoge prijzen voor last-minute vluchten, typisch gericht naar wanhopige zakenlieden, zoals de stichter van AirFareWatchdog.com de New York Times vertelde.

hebstore
Het zal nog even duren voor we de winkel weer kunnen openen. (bron: LinkedIn)

Vooraf plannen is natuurlijk een goede manier om aanvoerproblemen te vermijden, en dus het onevenwicht te herstellen tussen vraag en aanbod, dat aan de basis ligt van schaarste en prijsverhogingen. Dit is wat H.E.B., een keten van kruidenierszaken in Texas en Mexico, en Walmart deden. Misschien kan de dreiging van een consumentenboycot, hoe misplaatst ook, meer bedrijven aanzetten tot het maken van betere plannen. Maar dat is natuurlijk niet altijd mogelijk: er zijn harde capaciteitslimieten wat betreft de beschikbaarheid van zitjes in vliegtuigen, en er zijn maar zoveel vliegtuigen en zoveel slots in de luchthavens.

De onvermijdelijke afweging

Marktprijszetting is de meest beroerde manier om schaarse goederen en diensten optimaal toe te wijzen, en om toenemende vraag aan leveranciers door te geven... met uitzondering van alle andere. Er zijn extreme omstandigheden waarin rantsoenering een betere manier is om ervoor te zorgen dat iedereen toegang krijgt tot essentiële goederen, schrijft econoom Tyler Cowen in zijn Bloomberg column. Maar bijna altijd staan we voor de keuze tussen lege rekken en hoge prijzen. We kunnen niet onze taart hebben en ze opeten.

En dat is uiteindelijk de afweging waar wij, het publiek, voor staan, hoe terughoudend we ook zijn ze ook werkelijk te maken. Prijzen kunstmatig laag houden doet geen bal om tekorten op te lossen, of om te zorgen dat wat beschikbaar de hoogste nood lenigt. Maar het bevredigt schijnbaar wel onze zin voor moraliteit.

Misschien waarderen we moreel gedrag gewoon meer dan het reduceren van schaarste, zelfs als  – zoals Locke ons herinnert – er niets immoreels is aan het verkopen tegen de marktprijs. Wijze bedrijven zullen dit in acht nemen en hun reputatie veilig stellen, zelfs als dat hen geld kost – en meer belangrijk nog, zelfs wanneer het schaarste in stand houdt, en leidt tot inefficiënte toewijzing.

Dat is de prijs die wij, consumenten, moeten dragen.

LEES OOK
Tom Cochez, Jan Antonissen / 29-03-2024

De Russische spionkop van Vlaams Belang

Hoe Filip Dewinter zijn Russisch netwerk uitbouwde en aan de Chinese spion Changchun Shao verpatste.
SPION FiLIP De Winter RuslandVlaams Belang
Koen Smets / 29-03-2024

Het amorele universum

Is moraliteit letterlijk slechts een verzinsel van onze verbeelding?
universe
Steven Vanden Bussche / 28-03-2024

Filip Dewinter assisteerde Russisch desinformatiekanaal

Voice of Europe schakelde Dewinter in bij interview met voormalige Tsjechische president.
Dewinter in gesprek met Václav Klaus