De Spaanse en de Portugese overheid trokken in september-oktober van 2021 met een gezamenlijk voorstel naar de Europese Commissie. Ze vroegen om de elektriciteitsprijs niet langer te baseren op het Marginal Pricing System (MPS, zie eerdere gastbijdrage), waarbij de prijs verbonden was aan de toen reeds uit de pan swingende gasprijs (dat was zeven maanden voor de invasie van Oekraïne).
Het argument van beide landen was dat zij de overgrote meerderheid van hun elektriciteit produceren op basis van zon, wind en kernenergie, met een zeer goedkope kostenbasis, die nauwelijks verhoogd is de voorbije maanden. Het antwoord van de Europese Commissie kwam snel, helder en duidelijk: “Neen”.
Spaans milieuminister Teresa Ribera (PSOE) zei op 12 augustus 2021: “De Europese Commissie heeft laten weten dat ze geen enkele intentie heeft om verandering te brengen in het Marginal Pricing System. Omdat dit volgens de Commissie het meest gemakkelijke, het meest eenvoudige en het meest efficiënte systeem is.”
Zes maanden later kwam de wind ook uit een andere richting. Op 24 en 25 maart 2022 kwam de Europese Raad samen onder toenemende druk van sommige lidstaten tegen de Europese regelgeving inzake energie. De Raad besloot dat “uitzonderingen zijn toegestaan” en vroeg “aan de Europese Commissie om de voorstellen en vragen van lidstaten dringend te beoordelen en beslissingen te nemen”. Klare taal. Maar de Europese Commissie handelt dit soort dingen op haar manier af: traag en zonder een duidelijke richting in te slaan.
De Iberische uitzondering
Een maand na die Europese Raad stonden Spanje en Portugal opnieuw aan de deur van de Europese Commissie, ditmaal met een tot in alle details uitgewerkt voorstel. En met een wettelijke stok achter de deur: dit is het of we stappen uit het systeem. De Spaanse Real Decreto-Ley 10/2022, een kaderwet om de veranderingen aan het systeem uit te voeren, was namelijk al op 13 mei goedgekeurd door het parlement met de opschortende voorwaarde dat de Europese Commissie het voorstel zou goedkeuren.
Wat behelsde het voorstel precies? Sinds bijna een jaar bepaalde de dure gasprijs de prijs (niet de kost) van elektriciteit. Dit maakte elektriciteit onnodig duur. Spanje en Portugal stelden voor om hun reserves te gebruiken om de elektriciteitscentrales die op gas draaien een subsidie te geven waardoor ze goedkopere elektriciteit kunnen aanbieden aan de markt. En ze gingen verplichten en erop toezien dat die subsidie ook zou resulteren in een verlaging van de prijs die de gascentrales vragen.
Heel concreet: het gas dat deze elektriciteitscentrales gebruiken mag slechts aan 40 euro per megawattuur aangerekend worden, en de Spaanse en Portugese overheden, zullen het verschil met de marktprijs bijleggen.
Op 8 juni keurt de Europese Commissie het voorstel goed. Voor één jaar slechts, tot eind mei 2023. Twee dagen later, op 10 juni, trad de wet in Spanje in werking (en in Portugal op gelijkaardige wijze). Enkele dagen later daalden de elektriciteitsprijzen op de Iberische beurzen van 227 euro per megawattuur tot 162 euro eind juni. Op dit ogenblik stabiliseren ze rond 234 euro per megawattuur. Geen ferme daling meer, maar in alle geval is de stijging zoals België en andere Europese landen die sinds juni kenden in Spanje en Portugal vermeden. Dit is wat men sindsdien “de Iberische uitzondering” noemt.
Pittig detail: de Europese Commissie maakte op haar website de nieuwe beslissing niet direct bekend, met het argument dat eerst alle vertrouwelijkheidskwesties moesten worden opgelost. De bekendmaking gebeurde uiteindelijk pas op 1 juli 2022. Al publiceerde het Spaanse ministerie van Milieu en Energie dezelfde beslissing al rond 8 juni op haar website. Het Spaanse ministerie publiceerde de beslissing in het Engels, omdat de Commissie niet de moeite genomen had om een Spaanse of Portugese versie van de beslissing op te stellen en te communiceren.
De Grieken komen
Op de Europese Raad van 26 juli 2022 kwam de Griekse premier Kyriakos Mitsotakis (Néa Dimokratía) met een nieuw voorstel om de werking van de Europese energiemarkten te verbeteren, te corrigeren. Hij wou vooral afstappen van de band tussen elektriciteitsprijs en de gasprijs op de beurzen, een band die zo catastrofaal is voor de bevolking van de Zuid-Europese landen.
Mitsotakis stelde voor om de prijszetting van elektriciteit in twee snijden: enerzijds de kost gebaseerd op de hernieuwbare, nucleaire elektriciteitsproductie en via waterkrachtcentrales, en anderzijds de (dure) prijs van elektriciteit gebaseerd op fossiele brandstof, zeg maar gas.
Vervolgens zou de elektriciteitsprijs gebaseerd moeten worden op een gemiddelde van die twee prijzen, een ingewikkelde oefening.
Maar Mitsotakis had zijn initiatief grondig voorbereid. Net voor de top stuurde hij de details en de objectieven van zijn voorstel per brief aan Commissievoorzitter Ursula von der Leyen, met kopie aan de bevoegde Commissarissen Frans Timmermans (Klimaat) en Kadri Simson (Energie).
Hoe reageerde de Europese Commissie op dit voorstel? “We zullen het bekijken en tegen oktober een studie erover voorbereiden, en misschien komt er volgend jaar een wetgevend initiatief.” Dit is codetaal voor: “We laten u sudderen tot volgend jaar. Laat uw bevolking maar afzien onder het huidige stelsel.”
Eerder had Von der Leyen verklaard dat “de Europese markt van elektriciteit niet meer functioneert en dat die moet aangepast worden aan de nieuwe realiteit van de hernieuwbare energie”. Alleen ligt op dit moment daar niet het probleem.
En dan Groot-Brittannië
Een paar weken geleden lanceerde de voormalige Britse premier Gordon Brown (Labour) een gepassionneerde oproep: “Er moet iets gebeuren, de gezinnen kunnen dit niet meer aan, de industrie gaat eraan kapot. Alles moeten we proberen, en als het echt moet dan maar de energiebedrijven nationaliseren vóór de superwinsten het land verlaten hebben.”
Zijn wanhopige oproep werd een week later met een meer radicale inzet herhaald door Grace Blakeley in Tribune (en in vertaling op Apache): “Nationaliseer de energiebedrijven.” Dit gaat niet zozeer in tegen het Europese systeem van prijsbepaling via de energiebeurzen. Nu Groot-Brittannië uit de Europese Unie is gestapt, wordt het land niet langer ingeperkt door Europese reguleringen. Maar het is wel het slachtoffer van de onwezenlijk hoge energieprijzen die energiebedrijven aanrekenen.
Spanje ES en Portugal PT hebben veel geïnvesteerd in de productie van elektriciteit met zon, wind en kernenergie wat zeer lage werkingskosten betekent. Toch moesten ze de hoge EU prijs betalen die gebaseerd is op de kosten van de centrale met hoogste werkingskosten, het Marginale Prijszetting Systeem, MPS. De EC wil niet inzien dat zo'n prijs leidt naar wettelijk verboden woekerwinsten, die misbruik maken van de omstandigheden. Bovendien kunnen veel EU burgers die prijs niet betalen.
Na veel overleg en tijd verlies is op aandringen van ES en PT de EC van mening veranderd voor slechts één jaar tot eind mei 2023.
De EC heeft de gascontracten met RU opgezegd zonder te weten waar ze gas kan krijgen en tegen welke prijs. Ze heeft een krapte aan gas gecreëerd en zo de gasprijs doen stijgen. Een misdrijf tegen de eigen burgers. De EC is niet in staat terug te komen op haar stappen, volgens het principe:
"Beter ten halve gekeerd dan ten hele verdwaald."
Verder, een citaat uit het artikel:
Eerder had Von der Leyen verklaard dat
"de Europese markt van elektriciteit niet meer functioneert en dat die moet aangepast worden aan de nieuwe realiteit van de hernieuwbare energie."
Onzin, de hoeveelheid hernieuwbare energie is nog onvoldoende en daar komt op korte termijn weinig verandering in. De uitspraak van de EC voorzitter is zorgwekkend om meerdere redenen.
Onder andere omdat de hernieuwbare energie niet groen is, ze kost te veel aan zeldzame materialen en de windmolens en zonpanelen hebben een zeer korte levensduur. De EC wil alles en ze wil alles nu onmiddellijk. Dat loopt altijd spaak. Daartegen had de eerste Romeinse keizer Octavianus het adagium: Festina Lente. Haast u langzaam. Oftewel, overleg eerst voordat een ingewikkelde zaak aangepakt wordt. Bijvoorbeeld een veldtocht van de strijdkrachten.
De EC behoudt de extreem dure MPS gasprijs. En ze wil de energie productie en distributie niet nationaliseren waardoor ook de energie beurzen wegvallen. Dus alles voor de miljardairs en de Grote ondernemingen. En de EC denkt dat die dan investeringen zullen doen in groene energie. De overwinsten komen terecht in de zakken van de aandeelhouders. Investeringen van ondernemingen worden slechts gedaan als daar een noodzaak voor is door een gestegen koopkracht. En als de ondernemingen niet over het benodigde kapitaal beschikken, kunnen ze lenen bij de banken.
De EC: Stugheid, typisch voor onbekwamen.