Dit is een gastbijdrage. Een Apache-lezer levert met dit stuk een bijdrage aan het maatschappelijk debat. De auteur schrijft in eigen naam en is verantwoordelijk voor de inhoud van de tekst.

Het PFOS-schandaal zit onder een ontransparante folie van eigenbelang

Ann Vermeulen
Lantis garandeert de veiligheid bij de werken aan Oosterweel (Foto © Apache)

De laatste weken is het aantal berichten met betrekking tot PFOS-verontreiniging niet meer bij te houden. Wetenschappelijk onderzoek van de Universiteit Antwerpen toonde aan dat de historische vervuiling zich mogelijk tot vijftien kilometer van de site van 3M heeft verspreid. Wat ook het grondgebied Beveren beslaat.

Zowel burgers, die vaak zelf een moestuin of kippen hebben, als lokale landbouwproducenten die binnen de perimeter liggen, willen terecht snel duidelijkheid over de mogelijke gevolgen van de vervuiling voor hun gezondheid en hun bedrijf. Die duidelijkheid blijft echter achterwege. De ‘handelaars in twijfel’ slaan toe, wat de vraag voedt of er ooit wel eerlijke informatie zal komen. Opeens communiceren sommigen op voorwaardelijke wijze en beweren dat deze forever chemicals “misschien schadelijk zouden kunnen zijn”. Alsof de bevolking zo naïef is om de woorden van het bedrijf 3M te geloven “dat er geen risico voor de gezondheid is”. Of dat het vandaag beter gaat dan ooit.

Iedereen die even tijd neemt om publicaties uit binnen- en buitenland te lezen weet het: forever chemicals zoals PFOS zijn wel degelijk een gevaar voor de volksgezondheid en dat weten sommigen al heel lang. Maar hoe groot moeten onze zorgen zijn? Dat is allesbehalve duidelijk. En zal die duidelijkheid er komen? Zullen onze inwoners de informatie krijgen waar ze recht op hebben? Onduidelijke cijfers, onderzoeksresultaten die nergens zijn terug te vinden of die zonder context of vergelijking worden gepubliceerd, paraplupolitiek en zwartepietenspel: wie kan nog volgen?

Dit zorgt ervoor dat de berichten van de laatste weken velen van ons hebben verward, ongerust en zelfs erg boos gemaakt. Voor veel mensen gaat het leven verder “want we leven hier al zo lang”. Voor anderen veranderde hun realiteit plots helemaal: er worden vragen gesteld over kankergevallen in de familie of gezin, er worden bezorgdheden gedeeld over spelende kinderen, en lokale producenten die zich met veel overtuiging en enthousiasme op de lokale markt hadden gericht, voelden meteen een daling van het aantal klanten. Ze blijven tot op vandaag rondlopen met veel vragen, zorgen en angst voor de toekomst van hun bedrijf.

No regret?

Het Vlaams Agentschap Zorg en Gezondheid leverde ons zogeheten no-regret-maatregelen: aanbevelingen in afwachting van meer onderzoek, meer gegevens en meer zekerheid. Aanbevelingen omdat er risico’s zijn op kanker, hormoonverstoring en een verhoogde cholesterol. Deze chemicaliën beïnvloeden niet enkel ons immuunsysteem, maar waarschijnlijk ook de werking van vaccins. De lopende onderzoeken en de reeds gekende resultaten zouden rust en overzicht moeten brengen. Maar niets is minder waar.

Ten eerste wordt het onderzoek hoofdzakelijk gevoerd door degenen die reeds gekende informatie lang geheim gehouden hebben, door degenen die betrokken partij zijn of door degenen die risico’s lopen als de ernst van de zaak duidelijk zou worden.

Ten tweede zijn er ernstige vragen te stellen bij de gebruikte toetsingswaarden en de gehanteerde normen. Enerzijds zijn is het toetsingskader verouderd en achterhaald, anderzijds geeft men zelf zeer stellig toe dat de gehanteerde normen zodanig zijn opgesteld om al te grote economische schade voor de landbouw en de bouwsector te vermijden. Zo zien we in Nederland terecht een veel strenger toetsingskader en zien we grote verschillen tussen Europese adviezen en de recent gebruikte normen hier in Vlaanderen. Zolang we geen eerlijk debat voeren over de toetsingswaarden, over hoe ver we volksgezondheid willen laten doorwegen, kan je niet spreken over transparantie en het voorzorgsprincipe vooropzetten. Men praat dus wel alsof dit prioritair over gezondheid gaat, maar de praktijk toont een niet transparante afweging tussen gezondheid, economie en politieke belangen.

Ten derde is er een duidelijke vertrouwensbreuk. We verwachten dat er een duidelijk zicht is op de risico’s van gebruikte chemische stoffen, dat vergunningen pas worden afgeleverd als er zekerheid is dat de stoffen niet schadelijk zijn en dat een overheid daarover waakt. Maar het ziet ernaar uit dat er omgekeerd wordt gewerkt: zolang de gevolgen niet duidelijk aangetoond zijn, kunnen de stoffen gebruikt worden.

Ongerust

Steeds meer burgers willen zelf onderzoek doen om hun resultaten naast die van de reeds bestaande of lopende onderzoeken te kunnen leggen. De cijfers van de te verwachten of reeds gekende onderzoeken bieden namelijk te weinig tot geen houvast. Er zijn de universitaire onderzoeken, er zijn de metingen van Lantis, de tussentijdse metingen van de gemeenten Zwijndrecht en Beveren, het rapport dat zal verschijnen op 15 juli onder coördinatie van Karl Vrancken – aangesteld als opdrachthouder door de Vlaamse Regering. Een onderzoeksrapport dat er zo snel moet liggen dat alleen de snelheid ervan al vragen oproept.

En er is nog meer: er zijn meetresultaten van 3M zelf en er zijn onderzoeken door het Federaal Agentschap voor de Voedselveiligheid (FAVV) waarbij stalen genomen worden van vlees, eieren en melk bij landbouwbedrijven in een straal van vijftien kilometer rond de 3M-fabriek. De gehanteerde normen zijn echter al jaren achterhaald en België zet geen stap vooruit zolang de Europese advieswaarden niet omgezet worden in geharmoniseerde Europese normen. Er zullen ook bloedafnames volgen door het Agentschap Zorg en Gezondheid. Bloedafnames waarbij men kinderen jonger dan 12 jaar niet zal controleren, nochtans de meest kwetsbare en gevoelige doelgroep. Al deze lopende onderzoeken of reeds gekende resultaten dienen dus met een gezonde dosis scepsis bekeken te worden.

We kunnen niet gerust zijn. Hoe kan je gerust zijn als men beweert dat geen enkele actielimiet is overschreden, terwijl men in de praktijk de lang achterhaalde limieten van 2017 gebruikt? Hoe kan je gerust zijn als no-regret-maatregelen worden meegedeeld alsof het normaal is dat je plots je eigen kippen en moestuin niet meer mag vertrouwen? Er is bovendien niet enkel sprake van historische vervuiling. PFOS en andere PFAS verspreiden zich nog steeds via verschillende routes in ons milieu: van grond naar grondwater, via lucht en depositie in de bodem of oppervlaktewater, verspreiding door slib, grondverzet of baggeren.

Inwoners en de bedrijven binnen de perimeter rond 3M worden achtergelaten met veel vragen en bezorgdheden en hebben nog steeds geen plaats aan de tafel. Onderzoeksresultaten worden meegedeeld via de pers zonder burgers correcte en transparante informatie te geven. Nog steeds worden PFAS-stoffen gebruikt, nog steeds ontbreekt het aan voldoende onderzoek, dekkende controles en een eerlijk debat over welke minimumnormen voor vervuilende stoffen we als samenleving willen hanteren of vooropstellen.

Transparantie nodig

In Beveren hadden de voorbije week een gemeenteraad en een speciale PFOS-commissie plaats met vertegenwoordiging van OVAM, Agentschap Zorg en Gezondheid, het kabinet-Demir en Karl Vrancken zelf. Er was amper publiek, geen live streaming en ook geen opname die te herbekijken is. De focus lag op informeren. De boodschap was eerder “niet panikeren” dan “we zijn bezorgd en zullen er alles aan doen om onze burgers te beschermen”. Er werden veel noodzakelijke vragen gesteld waaronder de vraag naar de publicatie van de reeds gekende onderzoeken. De raadsleden en het publiek kregen echter geen cijfers te zien, laat staan een interpretatie van deze cijfers. En ondanks de belofte voor transparantie is tot op heden niets publiek terug te vinden.

We hebben niet enkel nood aan duidelijk zicht op de bestaande vervuiling op basis van een actueel toetsingskader. Er is ook nood aan een ambitieus actieplan om de vervuiling zo snel mogelijk weg te werken en eindelijk te kiezen voor een beleid dat vervuiling voorkomt en aanpakt bij de bron. Het gaat over onze gezondheid en die van onze kinderen en kleinkinderen.

Laat je niet in slaap wiegen, blijf alert en ijver mee voor transparantie, preventie, milieunormen die ons beschermen, brede sanering en een beleid dat de volksgezondheid echt vooropstelt.

Ann Vermeulen is fractieleider van Groen in de gemeenteraad van Beveren.

LEES OOK
Tom Cochez, Steven Vanden Bussche, Esmeralda Borgo, Follow the Money / 11-09-2023

Dark PFAS: de verborgen waarheid

De industrie trekt een mistgordijn op over hoe ‘dark PFAS’ massaal in het milieu terechtkomen.
De zwaar met PFAS vervuilde terreinen van 3M in Zwijndrecht
Tom Cochez, Esmeralda Borgo / 19-04-2023

3M wil nu ook officieel ultrakorte-keten PFAS lozen in de Schelde

Na jarenlang ongehinderd ultrakorte-keten PFAS in de Schelde te hebben geloosd, dient 3M een lozingsaanvraag in.
PFAS Gheleyne
Tom Cochez / 26-12-2022

3M zal ultrakorte PFAS blijven uitstoten

3M stopt met productie van PFAS, maar daarom niet met uitstoot van ultrakorte-keten PFAS.
Chemiebedrijf 3M in Zwijndrecht