Alles wat u moet weten over migratie in België in 21 vragen en antwoorden

Migratie
unnamed

Het boek, gratis te downloaden of via de Universitaire Pers Leuven te koop, is opgebouwd rond 21 pertinente vragen over migratie in België.

Na elke vraag tonen de onderzoekers eerst de resultaten van enquêtes of opiniepeilingen om de mening van 'de Belg' te kennen.

Daarna volgt telkens een helder en feitelijk antwoord, gestaafd met wetenschappelijke gegevens. Naast de referenties in voetnoten, worden ook telkens bijkomende bronnen aangereikt, voor zij die meer willen weten.

Het boek is een vertaling van het gelijknamige werk dat twee Luikse onderzoekers in 2017 publiceerden. Het gaat om Jean-Michel Lafleur, onderzoeksleider aan het Fonds voor Wetenschappelijk Onderzoek en adjunct-directeur van het Centre d’Etudes de l’Etnicité et des Migrations (CEDEM) aan de Universiteit Luik. De andere auteur is Abdeslam Marfouk, wetenschappelijk medewerker aan een statistische dienst (IWEPS) van het Waals Gewest en ook werkzaam bij CEDEM. De Nederlandse vertaling werd begeleid door Nadia Fadil, hoofddocent aan het Centrum Interculturalisme, Migratie en Minderheden van de KU Leuven.

Apache vatte de antwoorden op de 21 vragen samen

1) Wat is het verschil tussen een immigrant, een emigrant, een expat, een vreemdeling, een autochtoon, een allochtoon, een asielzoeker, een vluchteling, een ‘illegaal’ en een ‘mens zonder papieren’?

Als het op immigratie aankomt, wordt gebruik gemaakt van een waslijst aan begrippen. Dit komt omdat er vandaag nog steeds geen universeel aanvaarde definitie van het begrip ‘immigrant’ is. Volgens de Organisatie van de Verenigde Naties (UNO) is een immigrant “eenieder die niet woont in het land waar hij of zij geboren is, ongeacht zijn of haar nationaliteit bij de geboorte of zijn of haar huidige nationaliteit”.

In België gebruikt men ook het begrippenpaar allochtoon en autochtoon. Allochtonen zijn “alle mensen die legaal in België verblijven en tegelijk voldoen aan de volgende voorwaarden, ongeacht of ze de Belgische nationaliteit hebben: a) minstens een van hun ouders of grootouders is geboren buiten België, b) ze bevinden zich in een kwetsbare situatie wegens hun etnische achtergrond of hun zwakke sociaaleconomische situatie”.

Een autochtoon is dan een Belg zonder migratieachtergrond.

Daarnaast is er nog het begrippenpaar vluchtelingen en illegalen. Vluchtelingen zijn erkende asielzoekers, terwijl illegalen of ‘mensen zonder papieren’ personen zijn die illegaal in het land verblijven.

2) Is immigratie een nieuw verschijnsel in België?

In tegenstelling tot wat het recente debat over de Europese vluchtelingencrisis doet vermoeden, is immigratie naar België helemaal geen recent fenomeen. Vooral na WO II nam de immigratie een hoge vlucht. In die periode rekruteerde de Belgische regering actief immigranten uit de landen rond de Middellandse Zee (Marokko, Italië, Spanje) om te komen werken in de mijnbouw en staalindustrie. Vanaf 1970 werd dit beleid officieel stopgezet, maar dat betekende geenszins het einde van de immigratie.

In het algemeen genomen kende België tussen 1948-2015 meer immigratie dan emigratie. De nieuwe immigranten zijn voornamelijk vluchtelingen uit conflictgebieden, mensen die naar hier komen in het kader van gezinshereniging, internationale studenten en vreemdelingen uit andere EU-lidstaten.

3) Hoeveel immigranten zijn er in België, waar komen ze vandaan, waar wonen ze?

Volgens de gegevens van het Rijkregister is 16% van de totale Belgische bevolking immigrant. De afgelopen 15 jaar is de migrantenbevolking met 68% gestegen van 1.080.790 in 2001 naar 1.812.409 in 2016.

Als we kijken naar hoe deze migranten geografisch verspreid zijn dan zien we dat meer dan 40% in Vlaanderen woont, terwijl zowel Brussel als Wallonië elk ongeveer 30% opvangt. Deze cijfers geven eigenlijk een vertekend beeld, want als we de verhouding tot de totale bevolking in acht nemen, dan zien we dat in Brussel 44,.5% immigrant is, terwijl dit in Wallonië 14,6% en in Vlaanderen 11,7% is.

In tegenstelling tot wat de meeste Belgen vermoeden, zijn de meeste immigranten afkomstig uit de Europese Unie (864.756 of 48%). Vier landen vertegenwoordigen meer dan een derde van alle immigranten: Marokko (210.958), Frankrijk (185.844), Nederland (130.414) en Italië (120.504).

4) Hoeveel vreemdelingen zijn er in België?

Volgens het Rijksregister heeft 11,5% van de Belgische bevolking een vreemde nationaliteit, wat overeenkomt met 1.3 miljoen mensen. Daarvan woont 8,1% in Vlaanderen, 9,9% in Wallonië en 34,6% in Brussel. In 15 jaar tijd nam deze populatie toe met 50% van 861.685 in 2001 tot 1.295.660 in 2016.

Net als de immigranten, is de meerderheid van de vreemdelingen (68%) afkomstig uit de Europese Unie. Fransen, Italianen en Nederlanders zijn hier de koplopers. De meeste vreemdelingen komen dus uit onze buurlanden. De vreemdelingenpopulatie uit Afrika klokt af op 14%, terwijl 10% afkomstig is uit Azië.

5) Waarom verlaten migranten hun herkomstland?

Traditioneel wordt een onderscheid gemaakt tussen vrijwillige migratie (om economische, studie- en gezinsredenen) en gedwongen migratie (wegens gevaar, bedreiging of discriminatie). In de praktijk blijkt dit onderscheid niet altijd zo duidelijk te maken.

Bovendien is een beslissing om te migreren heel vaak een wisselwerking tussen zogenaamde push en pull factoren. Eerstgenoemde heeft betrekking op de leefomstandigheden in het land van herkomst, terwijl men bij pull factoren spreekt over de aantrekkingskracht van het gastland.

Daarnaast dient gezegd te worden dat 97% van de wereldbevolking in hun geboorteland blijft wonen, wat aantoont dat mensen niet noodzakelijk wensen te migreren. Bovendien spelen ook de wetgeving en de middelen waarover de potentiële immigrant kan beschikken een belangrijke rol in zijn of haar beslissing.

Kortom, het migratiedebat dient breder gevoerd te worden dan louter de push en pull factoren.

6) Waarom willen migranten naar België komen?

In tegenstelling tot wat vaak verkondigd wordt, speelt hoop om sociale steun te krijgen meestal maar een kleine rol bij immigratie

De aantrekkingskracht van bepaalde landen verschilt naar gelang het profiel van de immigranten. Zo kan de keuze verklaard worden door de taal en de historische en culturele banden, de toegang tot de arbeidsmarkt of de aanwezigheid van immigranten met dezelfde afkomst.

Voor België oefent Brussel een grote aantrekkingskracht uit in haar rol als Europese hoofdstad. Daarnaast zijn sommige migranten geïnteresseerd in tijdelijke jobs in specifieke niches (zoals bouw en zorg). Migranten uit Franstalig Afrika komen naar België omdat ze hier meer mogelijkheden zien op de arbeidsmarkt of om hun opleiding af te werken.

In tegenstelling tot wat vaak verkondigd wordt, speelt hoop om sociale steun te krijgen meestal maar een kleine rol bij dergelijke overwegingen.

7) Hoeveel immigranten komen vandaag binnen in België en wie zijn ze?

In 2015 kwamen 110.158 personen van vreemde nationaliteit in België aan. Dit is 7% minder dan in 2011. Dit valt grotendeels toe te schrijven aan het restrictievere immigratiebeleid.

Bovendien is bijna 7 op de 10 immigranten die in 2015 in België toekwamen afkomstig uit de EU. Zo wordt de top drie volledig bevolkt door EU landen, respectievelijk Frankrijk, Roemenië en Nederland. Dit contrasteert sterk met de retoriek die verkondigt dat we ‘overspoeld’ worden door immigranten uit ‘niet-Europese ontwikkelingslanden’.

In hetzelfde jaar werden er 50.085 verblijfsvergunningen toegekend aan niet-EU burgers. Meer dan de helft kwam naar ons land in het kader van gezinshereniging. De grootste groepen hier waren respectievelijk Marokkanen, Syriërs en Indiërs.

Vergelijken we de periode 2001-2015 dan zien we vooral een toename van het aantal immigranten uit de Europese Unie en de nieuwe lidstaten. Bovendien valt er ook een kleine stijging waar te nemen bij de immigranten uit Azië (waaronder Syrië en Afghanistan).

8) Migreren vrouwen minder dan mannen?

In weerwil van wat de meeste Belgen denken, is bijna 1 internationale immigrant op 2 een vrouw. Dat bijna evenveel vrouwen als mannen naar ons land migreren is trouwens geen recent fenomeen.

Het verkeerde beeld hierover heeft te maken met de periode na Wereldoorlog II, toen uitsluitend mannelijke immigranten werden aangeworven in de mijnbouw en de staalnijverheid.

In weerwil van wat de meeste Belgen denken, is bijna 1 internationale immigrant op 2 een vrouw

Uit cijfers blijkt dat onder de geschoolde migranten vrouwen zelfs het meest vertegenwoordigd zijn. Veel vrouwen die migreren in het kader van gezinshereniging oefenen lager geschoolde jobs uit, maar dat betekent nog niet dat zij laagopgeleid zijn. Vaak zijn zij overgekwalificeerd.

9) Is België soepeler dan andere landen tegenover immigranten en asielzoekers?

Wat het aantal nieuwe asielvragers betreft, bevindt België zich in het Europese gemiddelde. Ons land is enigszins terughoudender in de toekenning van het vluchtelingenstatuut dan andere Europese landen. Nederland heeft dan wel een hoger erkenningscijfer dan België, maar ontvangt nauwelijks meer asielvragen dan België dat veel minder inwoners telt.

Vreemdelingen die een legaal statuut verwerven, krijgen moeilijker dan vroeger toegang tot de Belgische nationaliteit. Pas na 5 jaar krijgt men het recht om zijn sociale en economische integratie aan te tonen

Als we spreken over sociale uitkeringen, moeten we rekening houden met recente veranderingen in het opvangbeleid. De overheid voorziet in de tijdelijke opvang in opvangcentra voor asielzoekers die wachten op een beslissing in hun dossier.

Na erkenning moeten zij financieel voor zichzelf instaan, of desnoods een beroep doen op het OCMW. Indien de asielaanvraag wordt verworpen, heeft men alleen nog recht op medisch noodhulp.

Vreemdelingen die een legaal statuut verwerven, krijgen moeilijker dan vroeger toegang tot de Belgische nationaliteit. Pas na 5 jaar krijgt men het recht om zijn sociale en economische integratie aan te tonen. Nog andere recente maatregelen tonen aan dat ons land zeker niet soepel is tegenover immigranten en asielzoekers.

10) Is de Belgische bevolking minder verdraagzaam tegenover migranten?

We moeten vaststellen dat de Belg in vergelijking met andere landen niet het meest gekant is tegen migratie. De steun voor een restrictief nationaal immigratiebeleid tegenover moslims en Roma is sterker in Hongarije, de Tsjechische Republiek, Polen, Finland en Portugal. Zweden, Duitsers en Fransen zijn hierin dan weer opener.

Angst en negatieve houdingen tegenover migratie hebben wel een invloed op electorale keuzes en bijgevolg ook op immigratiemaatregelen. Racisme zorgt dan weer voor uitsluitingsmechanismen.

11) Kunnen Europa en België hun grenzen sluiten en de komst van immigranten en asielzoekers stoppen?

Sinds maart 2016 - als antwoord op de zogenaamde migratiecrisis - zijn asielzoekers in landen van de Schengenzone verplicht om hun aanvraag in te dienen van buiten de Europese Unie. Dit spoort niet met de waarden van solidariteit en rechtvaardigheid die Europese landen hoog in het vaandel droegen.

Het is - gezien de vastberadenheid bij de asielzoekers - een illusie om zo een einde te maken aan de clandestiene binnenkomst per boot in Griekenland en in Italië. Het hoge sterftecijfer van migranten op zee zal daarentegen wellicht nog toenemen.

Bovendien verliest de asielzoeker elke autonomie bij het zoeken naar bescherming in Europa, wat lijkt in te gaan tegen de geest van de Conventie van de Verenigde Naties van 1951 over de vluchtelingen en het bijhorende Protocol van 1967.

Het argument waarmee meer opvang in de regio wordt bepleit, houdt geen steek. In 2015 werd 86% van vluchtelingen in buurlanden opgevangen. De EU daarentegen ving toen slechts 8% van de vluchtelingen op.

Het opvoeren van grenscontroles is een verkeerd signaal en is in strijd met het vrij verkeer van personen, een van de grondbeginselen van de Europese constructie.

12) Nemen immigranten de jobs af van Belgische werknemers?

Onderzoek toont aan dat er geen enkel een-op-eenverband bestaat tussen immigratie en de werkloosheid van Belgische ingezetenen. Wel is het zo dat er meer werkloosheid is in België voor migranten dan voor Belgen.

Meerdere factoren verklaren het verschil in tewerkstelling: het onderwijs- en kwalificatieniveau, de niet-erkenning van bepaalde diploma’s, de professionele ervaring die werd verworven in het buitenland, de taalvaardigheid, en de soms vereiste Belgische nationaliteit.

13) Zijn migranten geïntegreerd?

Vaak wordt integratie verward met een eenrichtingsinspanning, waarvoor we beter de term assimilatie gebruiken. Netwerken en contacten met andere migranten met dezelfde afkomst of eenzelfde taal zijn cruciaal. Ook als - en zelfs op voorwaarde dat - dat gepaard gaat met het behoud van specifieke culturele elementen uit het land van origine.

Economische participatie is trouwens mogelijk zonder veel sociaal contact met autochtonen, zoals we kunnen vaststellen in de zogenaamde expat-gemeenschappen van hoogopgeleide migranten.

14) Zijn migranten het slachtoffer van discriminatie op de arbeidsmarkt in België?

Uit verschillende gegevens blijkt dat er wel degelijk sprake is van discriminatie op de arbeidsmarkt. Dat is niet alleen de verantwoordelijkheid van werkgevers en personeelsverantwoordelijken, maar is ook het gevolg van de vooroordelen die leven bij consumenten en werknemers. Men wil klantenverlies en conflicten op de werkvloer vermijden.

Op het individuele niveau uit deze discriminatie zich in sociale uitsluiting en armoede, op het collectieve niveau in zogeheten 'gettovorming' en segregatie. De overheden nemen dus best maatregelen om de gelijkheid van kansen van migranten te bevorderen.

15) Kost migratie geld aan de overheid ?

Migranten zijn oververtegenwoordigd in de actieve populatie en ondervertegenwoordigd in de pensioenuitgaven, één van de grootste sociale beschermingsbudgetten.

Migranten zijn oververtegenwoordigd in de actieve populatie en ondervertegenwoordigd in de pensioenuitgaven, één van de grootste sociale beschermingsbudgetten

De netto-bijdrage van migranten aan de Belgische overheidsfinanciën is positief, net zoals in 20 van de 27 OESO-landen. Het gaat om 0,75% van het BBP of omgerekend 3 miljard euro. Elke maatregel die de toegang tot de arbeidsmarkt bevordert, heeft een positief effect op de netto-bijdrage.

In 2015 kreeg Fedasil 300 miljoen voor de kosten van opvang, wat 0,14% van de totale uitgaven van de Belgische overheidsdiensten vertegenwoordigt. Die kosten worden grotendeels terug geïnjecteerd in de economie, aangezien daarmee lonen van personeel worden betaald en goederen en diensten geleverd worden door publieke en private ondernemingen en ngo’s. Meer dan de helft blijkt na vier jaar aan de slag te zijn.

16) Vormen immigranten een gevaar voor de veiligheid van België?

In Europa tonen studies aan dat er geen verband is tussen criminaliteit en migratie. Een element dat de perceptie wel voedt, is de oververtegenwoordiging van vreemdelingen in de Belgische gevangenisstatistieken.

Vreemdelingen worden zwaarder gestraft dan Belgen voor hetzelfde misdrijf, krijgen minder vaak een alternatieve straf en moeten vaak hun volledige straf uitzitten

Maar de interpretatie van die statistieken toont vijf beperkingen. Zo worden vreemdelingen doorgaans zwaarder gestraft dan Belgen voor hetzelfde misdrijf, vreemdelingen krijgen ook minder vaak een alternatieve straf en moeten vaak hun volledige straf uitzitten.

Arrestaties voor delicten die Belgen niet kunnen plegen, zoals niet beschikken over een verblijfsvergunning, drijven de cijfers ook op. De sociaal kwetsbare positie tot slot kan hen er ook te brengen kleinere misdrijven te plegen. In vergelijking met de niet-geïmmigreerden, lopen de migranten die in België wonen, een bijzonder groot armoederisico.

17) Vormt migratie een gevaar voor de Belgische identiteit?

Vooreerst vormen de nieuwe migranten en asielzoekers een erg kleine minderheid van de bevolking (zie vragen 3, 4 en 7). “Het is dus maar de vraag in welke mate ze werkelijk in staat zijn hun waarden en normen op te leggen aan de maatschappij waar ze komen wonen”, klinkt het.

Gezien de uiteenlopende politieke, culturele en taalkundige oriëntaties in ons land is het ook al moeilijk (zo niet onmogelijk) om de ‘Belgische identiteit’ te definiëren. Zeventig jaar migratie zorgt er ook voor dat er veel Belgische burgers zijn die een buitenlandse origine hebben. Werkt dat in het nadeel ? Kijken we naar populaire muziek, dan zien we dat migratie vooral een drijvende kracht is.

Wat Belgen verenigt: geschiedenis, drie nationale talen, federale instellingen en een reeks waarden en principes uit de grondwet (zoals democratie, rechtsstaat, gelijkheid tussen man en vrouw, vrije meningsuiting, …).

Polemieken, bijvoorbeeld omdat migranten afkomstig zijn uit niet-democratische landen of naar aanleiding van een Turks referendum, rechtvaardigden de invoering van inburgeringstrajecten.

18) Worden alle migranten Belgen?

Van de 1.812.409 migranten die op 1 januari 2016 in België woonden, hadden er 727.961 (of ongeveer 4 op 10) de Belgische nationaliteit. In 2012 werd de ‘snel-Belg’ wet afgeschaft, waardoor vreemdelingen die de nationaliteit wilden verwerven, minstens vijf jaar op het grondgebied moeten wonen, een van de drie nationale talen kennen en hun economische en sociale integratie bewijzen.

Die wetswijziging leidde tot een significante vermindering van het aantal naturalisaties vanaf 2014 (in tegenstelling tot de drastische toename door de snel-Belg wet in 2000-2001).

Er zijn meer niet-Europese migranten die Belg willen worden dan Europeanen. Het gaat met name om Marokkaanse (60%), Turkse (65%), Congolese (74%) en Rwandese migranten.

De onderzoekers achten het erg waarschijnlijk dat nieuwkomers die voldoen aan de wettelijke criteria, in de toekomst ook zullen proberen om de Belgische nationaliteit te verwerven.

Vandaag is België een land waar migranten, in vergelijking met het Europees gemiddelde, minder geneigd zijn om de nationaliteit te verwerven. Cijfers tonen aan dat België minder soepel is dan de meeste andere EU-lidstaten rond het toekennen van nationaliteit.

19) Hebben immigranten een invloed op de verkiezingen in België?

Niet-Europese immigranten hebben sinds 2004 stemrecht bij gemeenteraadsverkiezingen, als ze al minstens vijf jaar in het land wonen. Europese burgers kunnen stemmen en kunnen verkozen worden voor gemeenteraads- en Europese verkiezingen.

De participatiegraad is echter laag: 14% van de niet-Europese en 18,5% van de Europese burgers liet zich registeren, al waren er lokaal grote verschillen. Genaturaliseerde Belgen krijgen dezelfde politieke rechten als geboren Belgen.

Verschillende onderzoeken toonden aan dat in sommige gemeenten van het Brussels Gewest kiezers met een buitenlandse afkomst vaak kandidaten met dezelfde afkomst steunen bij gemeenteraadsverkiezingen.

Dat komt omwille van de gedeelde culturele- en taalachtergrond. Soms gaan kandidaten zich ook profileren op thema’s uit het thuisland, wat ertoe kan leiden dat spanningen geïmporteerd worden.

Gevestigde Belgische partijen spelen soms ook een ‘etnische kaart’ uit om nieuw electoraat te bereiken

Daarnaast spelen gevestigde Belgische partijen soms ook een ‘etnische kaart’ uit om nieuw electoraat te bereiken. Een laatste, vaak voorkomende reden, is dat buitenlanders en Belgen met een buitenlandse afkomst vanuit een verlangen naar meer diversiteit op een kandidaat met buitenlandse wortels stemmen.

20) Zullen nieuwkomers en asielzoekers ‘mensen zonder papieren’ worden?

De schattingen van het aantal mensen zonder papieren loopt sterk uiteen: sommige onderzoekers spreken van 7 tot 13%. Dat betekent voor België tussen de 90.000 en 170.000 personen. Ramingen van de Organisatie voor Clandestiene Arbeidsmigranten (ORCA) houden rekening met 100.000 tot 150.000 mensen zonder papieren.

De onderzoekers gaan ervan uit dat het aantal mensen zonder papieren de komende jaren aanzienlijk zal toenemen, gezien het grote aantal nieuwkomers en de verstrenging van het asielbeleid in België.

Ook het feit dat er sinds 2010 steeds meer Europese burgers zonder een wettelijk statuut in België verblijven, is een reden waarom het aantal mensen zonder papieren zal blijven toenemen.

Dat komt omdat België vrijwel systematisch de verblijfsvergunning afneemt van Europese burgers die in ons land beroep doen op de sociale zekerheid.

Naast humanitaire en familiale overwegingen, zijn regularisaties (wat sinds 2000 twee keer gebeurde) ook bevorderlijk voor de integratie van buitenlanders op de arbeidsmarkt, en op die manier positief voor de overheidsfinanciën (zie vraag 15).

21) En de Belgen, zijn dat ook migranten?

Belgen migreren ook zelf naar het buitenland. Hierover is het echter veel moeilijker om concrete cijfers te pakken te krijgen, omdat de meeste landen deze gegevens zelf niet bijhouden.

Volgens onderzoek van de Verenigde Naties is het aantal Belgische emigranten de laatste jaren sterk gestegen. In 2015 emigreerden zo'n 530.990 Belgen, tegenover 360.794 in 1990.

De grootste groep kiest voor een ander Europees land (81%), waarbij nabijheid wel degelijk een grote rol lijkt te spelen. De grootste groep bevindt zich namelijk in Frankrijk (28,9%), gevolgd door Nederland (10,2%) en Italië (8,7%).

Een andere bron is het consulair bevolkingsregister, waar Belgen in het buitenland zich vrijblijvend kunnen inschrijven om administratieve zaken gemakkelijker af te handelen. Uit gegevens van 2017 blijkt dat 451.909 Belgen in het buitenland wonen. Verder bevestigen deze gegevens de bevindingen van de Verenigde Naties.

Een zeer significant aandeel van de Belgische emigranten is hoog opgeleid. Deze Belgen vestigen zich in het buitenland in het kader van hun werk of studies. Recent werd nog een extra reden tot emigratie toegevoegd: discriminatie.

Bepaalde Belgen van vreemde origine blijken namelijk te emigreren omdat ze zich gediscrimineerd voelen op de arbeidsmarkt.

 

Het e-book is hier gratis te downloaden. Een paperback versie is via deze link te koop.

LEES OOK
Steven Vanden Bussche / 29-04-2019

Luikse prof verwijt Francken intellectuele oneerlijkheid in migratieboek

Het nieuwe migratieboek van voormalig staatssecretaris Theo Francken (N-VA) heeft niet alleen een titel die sterk doet denken aan dat van Luikse en Leuvense proffen, ook vijf…
Naamloos
Janine Meijer / 12-07-2018

Al rappend de migratie naar Europa stoppen

De Senegalese rapper Big uit Dakar -die de reis naar Europa ternauwernood overleefde- probeert jongeren met zijn liedjes te overtuigen de gevaarlijke tocht niet te ondernemen.
Lfyac5cQ
Yoeri Maertens / 09-07-2018

Ook in de Verenigde Staten is de migratiecrisis vooral een politieke crisis

Wordt Amerika momenteel overspoeld door migranten? De cijfers tonen dat Donald Trump de zaken wel heel wit-zwart voorstelt.
United_States-Mexico-border-wall-Progreso-Lakes-Texas.jpeg