Wil de echte minister van media eindelijk opstaan?

De Vlaamse overheid en onafhankelijke nieuwsmedia. Het blijft een moeilijk verhaal. Minister van Media Sven Gatz (Open Vld) geeft ootmoedig toe dat hij over weinig of geen hefbomen beschikt om het pluralisme in het Vlaamse medialandschap te vergroten. De belangrijkste subsidiestromen zitten op federaal niveau. Het 0-tarief van de btw op papieren kranten en weekbladen en de distributiesteun via de Post geeft de grote mediagroepen (vooral De Persgroep, Roularta en Mediahuis) een jaarlijks voordeel van 400 miljoen euro.

Het gaat die groepen dan ook voor de wind. De Persgroep kocht onlangs Roularta en VTM is eigenaar van een reeks (vooral) Nederlandse media. Ook Mediahuis haalde met De Telegraaf een grote speler in Nederland binnen.

Projectmatige steun

Op Vlaamse niveau is er vooral opleidingssteun, ondersteuning voor onderzoeksjournalisten en de bevordering van mediawijsheid. Daarnaast is er een potje van 300.000 euro voor ‘innoverende journalistieke projecten’. Dat is bestemd voor kleinere – meestal digitale - media-initiatieven, gegroepeerd in Media.21 (Apache, Charlie Magazine, De Wereld Morgen, Doorbraak, MO*/MO.be, Newsmonkey en Rekto:Verso).

Apache kreeg de voorbije jaren zo’n 50.000 euro uit die pot. Het geld kan echter niet gebruikt worden voor onze reguliere werking: journalisten betalen om onderzoek te doen en daarover te berichten.

De steun aan de kleinere spelers is projectmatig of gekoppeld aan een eigen inbreng. Zo moet bij opleidingssteun of voor een initiatief als Media in de Klas de helft uit eigen middelen gefinancierd worden. Ook de oproepen voor innovatieve media moeten telkens aanvullend zijn op de reguliere werking.

De meeste steun aan de onafhankelijke pers dient dus niet om journalisten de betalen die artikels schrijven, maar wel om hen op te leiden of om de verspreiding van de artikels te vergemakkelijken. Bovendien is het voor een kleine onderneming vaak tricky om steun te krijgen die ook een eigen inbreng betekent.

Een paar media krijgen wel structurele subsidies uit andere beleidsdomeinen (jeugd, sociaal-cultureel werk,…), maar ook dat gaat om beperkte bedragen. Opgeteld geeft Sven Gatz zo’n 4 miljoen euro voor onafhankelijke (digitale) media, of honderd keer minder dan de federale steun aan de grote mediagroepen.

Sven Gatz liet vorige week zijn beleidsbrief Media goedkeuren op de ministerraad. Daarin somde hij bovenstaande maatregelen op. Over de federale steun repte hij – uiteraard – niet.

Hij sprak wel de intentie uit om verder te streven naar een “divers en kwaliteitsvol aanbod” en hij ijvert zelfs voor “een level playing field en een eerlijke markttoegang”. Het lijkt alsof hij met een paraplu een orkaan wil tegenhouden.

Zijn bekommernis slaat vooral op de audiovisuele media, maar aangezien de geschreven pers in handen is van dezelfde groepen die ook die media controleren, is ze ook relevant voor kranten, weekbladen en digitale nieuwsmedia.

“De mediasector is blijvend in beweging. Binnen de grote Vlaamse mediagroepen vinden belangrijke overnames en verschuivingen plaats,” stel hij vast. “Aan de algemene kamer van de VRM (Vlaamse Regulator van de Media) werd de opdracht gegeven om de concentraties in de Vlaamse mediasector in kaart te brengen. De VRM brengt jaarlijks een rapport uit waarin verslag wordt uitgebracht over eigendomsstructuren, financiële resultaten, publieksbereik, reclameontvangsten, etc."

"Het rapport 2016 werd in de mediacommissie van het Vlaams Parlement op 12 januari 2017 besproken. In het rapport van 2017 zal rekening gehouden worden met de nieuwe situatie van het Vlaamse radiolandschap.”

Dat er in dat rapport zorgwekkende conclusies staan over mediaconcentratie, vermeldt Gatz niet. Ook de kritische buitenlandse onderzoeken over mediaconcentratie blijven onvermeld.

Veel maatregelen om die concentratie aan te pakken, somt de minister niet op. Wel belooft hij een nieuw rapport in 2018. En omdat mediaconcentratie “een onderwerp is dat internationaal gezien veel aandacht geniet” zal de Vlaamse Regulator voor de Media in 2018 “een vertaling van een beknopte versie van het rapport beschikbaar stellen.”

Sven Gatz is eerlijk. Hij maakt zich niet groter of sterker dan hij is. Hij weet dat hij over bitter weinig hefbomen beschikt om een echt sturend mediabeleid te voeren dat zowel het level playing field als de diversiteit kan garanderen. In een opvallend debat met Wouter Verschelden van Newsmonkey gaf hij zelfs ootmoedig toe dat hij geen greep heeft op het federale beleid, ook al zit zijn partij daar mee in de meerderheid.

De federale overheid verlengde vorig jaar de distributiesteun aan bpost waarmee kranten gratis worden bedeeld tot 2020. Daarna zou het afgelopen zijn met die steun. De beslissing om de btw op digitale publicaties (die nu 21 procent) bedraagt op gelijk niveau te brengen met die van de papieren kranten, laat echter op zich wachten. In Europa is daarover een grote consensus, al ligt Tsjechië nog dwars.

Minister van Financiën Johan Vanovertveldt (N-VA), nochtans zelf een journalist, verschuilt zich blijkbaar achter die ene tegenstem om in België de btw niet te harmoniseren. Het is ironisch dat de minister die van belastingverlagingen zijn mantra heeft gemaakt, geen ademruimte gunt aan de onafhankelijke nieuwsmedia.

Dat hijzelf uit de Roularta-stal komt (die net als de andere grote mediagroepen financiële nadeel zou ondervinden van een harmonisering) zou een verklaring kunnen zijn voor zijn getalm. Maar dat is pure speculatie, uiteraard.

'Transformatiesteun'

Dat Sven Gatz geen greep heeft op de federale regering, is een feit. Maar het is toch erg ironisch dat op dezelfde ministerraad waarop zijn beleidsbrief Media werd goedgekeurd, ook 919.000 euro strategische transformatiesteun werd toegekend aan Mediahuis. Met dat geld wil de uitgeversgroep van o.m. De Standaard zichzelf tegen 2020 transformeren naar een volledige digital first-bedrijf. Daarmee wil de krantengroep zich wapenen tegen “de opkomst van het internet en de verspreiding van gratis nieuws”.

Mediahuis maakte in 2016 elf procent meer winst dan in 2015: 21,7 miljoen euro. Zowat vijf keer het budget dat Sven Gatz kan besteden aan het bevorderen van de diversiteit van het medialandschap.

(Het is trouwens opvallend dat bijvoorbeeld een schrijver die een werkbeurs aanvraagt bij het Vlaams Fonds voor de Letteren een inkomenslimiet krijgt opgelegd. Als hij te veel verdient, krijgt hij zijn (goedgekeurde) werkbeurs niet. Bij economische steun, geldt dat criterium blijkbaar niet. De ene ‘subsidieslurper’ is duidelijk de andere niet.)

De transformatiesteun werd toegekend op voorstel van Vlaams minister van Economie Philippe Muyters (N-VA) en is volkomen legitiem. Elk bedrijf kan aanspraak maken op strategische transformatiesteun als het beantwoordt aan de criteria. Die zijn echter totaal niet aangepast aan kleine ondernemingen zoals de leden van Media.21. De steun bedraagt ook maar 8 procent van de investeringen. Wie dus 100.000 euro wil investeren, moet 92.000 euro zelf ophoesten.

Feit is wel dat Philippe Muyters met één dossier drie keer zoveel geld uitgeeft aan media-innovatie (van een dominante speler) dan Sven Gatz aan de onafhanklijke media geeft via de subsidielijn ‘innoverende journalistieke projecten”. Wie is dan de échte minister van Media in de Vlaamse regering?

In 2013 kreeg ook Roularta al 753.000 euro strategische innovatiesteun 'voor de shift naar digitale nieuwsdragers.'

Hoe vreemd het ook mag klinken, toch is dit steundossier nog een vooruitgang te noemen op vorige subsidies. In 2006 kreeg De Persgroep maar liefst 4,9 miljoen 'ecologiesteun' voor de bouw van een drukkerij. Wat de milieuwinst is van een bedrijf dat elk jaar duizenden bomen laat omhakken om kranten te drukken, is een compleet raadsel.

Apache

Toch even eindigen met een ‘persoonlijk feit’. Lezers van Apache herinneren zich hoe het ons verging toen ook wij ook een beroep wilden doen op economische steun van de Vlaamse overheid. Het Vlaams Agentschap Ondernemen had ons in 2016 aangeraden om te gaan aankloppen bij de sociale investeringsmaatschappij Trividend. Die ondersteunt bedrijven in de sociale economie en ook coöperaties.

Een eerste dossier werd afgewezen maar begin dit jaar nam Trividend zelf contact op met ons omdat ons businessplan hen solide leek. Er werd lang onderhandeld over een lening (geen subsidie zoals die voor Roularta of Mediahuis). We zouden 100.000 euro kunnen lenen wat ons een staat zou stellen de redactie uit te breiden om zo sneller rendabel te kunnen worden dan in ons businessplan voorzien was. Trivident was zelfs bereid om het bedrag na een tijd om te zetten in aandelen. Het vertrouwen in onze slagkracht was dus groot.

Dat dossier haalde zelfs de ministerraad van de Vlaamse regering niet. Ondanks het feit dat het door technici van Trividend was voorbereid, werd het door de vertegenwoordiger van het kabinet van Vlaams minister Liesbeth Homans (N-VA) van tafel geveegd nog voor het door het bevoegde comité van onafhankelijke experts kon worden beoordeeld.

Homans verdedigde zich nadien met de bewering dat Trividend enkel bedrijven in de sociale economie mag ondersteunen en geen coöperaties. Daarmee deed ze de waarheid geweld aan want die beperking werd pas na het torpederen van het Apache-dossier door de raad van bestuur van Trividend gejaagd.

De beslissing van Homans zorgde voor opschudding, ook in de Vlaamse regering. Open Vld liet parlementslid Jean-Jacques De Gucht zelfs vragen stellen, maar de hele zaak liep af met een sisser.

Ondertussen verschraalt het medialandschap zienderogen. En dat is geen Vlaams fenomeen. De nieuwe Nederlandse regering besliste zopas om de komende vier jaar 20 miljoen euro uit te trekken om onderzoeksjournalistiek en lokale journalistiek te steunen.

Een zinnetje in de beleidsbrief van Sven Gatz doet verhopen dat die nieuwe wind ooit ook Vlaanderen zal bereiken: “Over de grenzen kijken is zeer zinvol. Ik ga na welke initiatieven tussen Vlaanderen en Nederland met betrekking tot media en journalistiek vorm kunnen krijgen.”

Ondertussen blijft Apache, net als onze collega’s van Media.21, dapper aan de weg timmeren. Met uw gewaardeerde steun.