De diamanthandel in Antwerpen leeft al decennia in een uitzonderingssituatie, afgeschermd door een politiek en justitieel gedoogbeleid. Wetten, regels en taxaties waaraan modale bedrijven in België zich moeten onderwerpen, zijn niet altijd van toepassing op de diamantairs. Voor hen wordt vaak een uitzondering gemaakt. Zo hoeven ze zich niets aan te trekken van dingen als btw, douanerechten of de vigerende belastingvoeten. Zelfs bij justitie schrijven de diamantairs hun eigen regels, zoals blijkt uit het gerechtelijke schandaal rond het diamantbedrijf Omega Diamonds en zijn verantwoordelijken, die aan een veroordeling ontsnapten dankzij een door bevriende politici en lobbyende advocaten op hun maat gesneden, zeer controversiële wetgeving. Die aparte behandeling hebben de diamantairs te danken aan de rijke en invloedrijke diamantlobby, die meer dan een poot in huis heeft in de Belgische politiek en magistratuur.
Deze lobby wordt aangevoerd door het AWDC, het Antwerp World Diamond Centre, de belangenvereniging van de Antwerpse diamantairs onder leiding van diamantair Ari Epstein. Vorig jaar trokken het AWDC en Epstein zich weer een keer op gang, omdat de diamantairs geen zin hebben om zich te onderwerpen aan de voorschriften die de Europese Unie oplegt inzake de beveiliging tegen terreuraanslagen van het luchtverkeer in Europa. Die voorschriften houden in dat buitenstaanders hun neus steken in de dozen met diamant die de Antwerpse diamantairs per vliegtuig transporteren en dat is niet naar de zin van de sector.
'Veilige goederenstroom'
Verordening 185/2010 van de Europese Commissie van 4 maart 2010 gaat over die beveiliging en bescherming van de burgerluchtvaart in Europa. De verordening legt elke lidstaat van de Europese Unie verplichtingen op in verband met de bewaking, beveiliging en afscherming van vliegtuigen en de luchtzijde van de luchthavens plus de controle van passagiers, handbagage en ruimbagage. Sinds april 2010 moet alle luchtvracht die niet in een zogenaamde ‘veilige goederenstroom’ zit, op de Belgische luchthavens onderworpen worden aan een serieus beveiligingsonderzoek alvorens te worden ingeladen. Er moet dus worden gecontroleerd of erin zit wat men zegt dat erin zit. Die controle kan soms vertragingen en bijkomende kosten per kilo voor de afzender met zich meebrengen.
Elke lidstaat mag categorieën opmaken van eigenaars van ruimbagage en luchtvracht die om ‘objectieve redenen’ van een beveiligingscontrole worden vrijgesteld
Maar er is dus ook zoiets als een ‘veilige goederenstroom’. Elke lidstaat mag categorieën opmaken van eigenaars van ruimbagage en luchtvracht die om ‘objectieve redenen’ van een beveiligingscontrole worden vrijgesteld. Die krijgen dan het statuut van erkende ‘vaste afzenders’ en ‘bekende afzenders’ en hebben op die manier de toelating om hun eigen luchtvracht te controleren. Vaste afzenders mogen hun zendingen zonder bijkomende onafhankelijke screening met elk vrachtvliegtuig meegeven en de pakketten van de bekende afzenders mogen zelfs ongecontroleerd met passagiersvliegtuigen mee. Zij moeten die vracht echter wel afleveren aan een ‘regulated agent’, een erkend agent, een door het Directoraat-Generaal Luchtvaart (DGLV) van de FOD Mobiliteit en Vervoer erkende luchtvaartmaatschappij, expediteur of transporteur zoals Brink’s, die dan moet nagaan of de erkende of vaste afzender bonafide en vergund is en ervoor moet zorgen dat de zending op het vliegtuig terechtkomt zonder dat buitenstaanders er nog de hand op kunnen leggen. Samen vormen de gekende en vaste afzenders en de erkende agenten dan een veilige goederenstroom, die zijn eigen veiligheidscontroles uitvoert en die geen onafhankelijke controles hoeven te ondergaan, zoals Melchior Wathelet Jr. zelf uitlegde in zijn antwoord in de Senaat op 27 juli 2011.
Maar tot voor enkele jaren stelde die ‘veilige goederenstroom’ eigenlijk niet zoveel voor. Want hoe werd je een vast of erkend afzender? Heel eenvoudig: door het aan een erkend agent te vragen. De erkende agenten hadden de bevoegdheid om bedrijven die status te geven. Om aan controle te ontsnappen moest je als eigenaar van luchtvracht niet meer doen dan een ‘veiligheidsverklaring’ invullen waarin je zei dat je alles had gecontroleerd en die vervolgens aan een erkend agent afleveren.
De Antwerpse diamantbedrijven hadden dan ook geen enkele moeite om het statuut van erkend afzender vast te krijgen. Waardentransporteurs kunnen bijvoorbeeld erkende agenten zijn en de diamantairs zijn de belangrijkste klanten van de waardentransporteurs. Het ligt dan ook voor de hand dat dit systeem niet meteen waterdicht en terreurbestendig was. We vroegen aan de in de Antwerpse Hoveniersstraat gevestigde waardentransporteur Ferrari Belgium hoe zij dat regelden, maar bij Ferrari liet men ons kortaf weten dat men “niet de gewoonte heeft om met de pers te praten. Klik.”
Verscheurende keuze
Maar het was dan ook maar een tijdelijke regeling, bedoeld als overgang naar een veel strenger systeem, dat uiteindelijk ingang vond op 29 april 2010. Sindsdien mogen erkende agenten geen statuten van erkende of vaste afzender meer uitreiken. Dat is nu de exclusieve bevoegdheid geworden van het DGLV, een afdeling van de FOD Mobiliteit. De nieuwe erkenning is ook niet langer beperkt tot België. Ze geldt voor het hele Europese luchtruim. Maar het is dan ook een stuk moeilijker geworden om ze vast te krijgen.
Het DGLV mag ze niet, zoals de waardentransporteurs vroeger zomaar toekennen. De verzender moet eerst een volledig veiligheidsdossier indienen bij het DGLV. Hij moet tevens een verantwoordelijke aanstellen voor de beveiligingscontroles. Die moet over een geldig attest van goed gedrag en zeden beschikken en moet bovendien een achtergrondonderzoek overleven. Daarnaast moet de DGLV de locatie van de firma die zo’n erkenning wil, grondig inspecteren en moet de firma onaangekondigde random controles door het DGLV aanvaarden. Dat betekent dat de diamantbedrijven in Antwerpen niet langer probleemloos het statuut van erkend afzender kunnen binnenhalen om aan de controles van hun pakketten te ontsnappen, want de nieuwe regels zijn duidelijk: of je vraagt het statuut van gekend afzender aan en je laat de overheid in je business kijken, of je laat je zendingen door een onafhankelijke screening gaan.
Een verscheurende keuze voor de diamantairs en duidelijk eentje die ze niet van plan zijn te maken. Ze maken immers op grote schaal misbruik van de import en export van diamanten om te smokkelen, belastingen te ontduiken, te frauderen, te sjoemelen met de waarde van de diamant, of zwarte diamant wit te maken en omgekeerd. En zoals wel vaker vinden zij dat wat geldt voor iedereen, niet geldt voor hen. En dus werden het AWDC en Ari Epstein ingeschakeld om de regels in hun richting te buigen.
Diamond Office
Op 8 april van vorig jaar stuurden AWDC-voorzitter Ari Epstein en Manuella Merckx, chief officer van het AWDC Diamond Office, een brief (die Apache.be kon inkijken) naar staatssecretaris Melchior Wathelet jr. Omdat de diamantairs door de wetswijziging een dossier zouden moeten indienen, stelden Epstein en Merckx aan Wathelet voor om heel eenvoudig het AWDC niet tot gekend afzender te benoemen, maar wel tot ‘controleur op het gebied van veiligheidsonderzoek’. Wat betekent dat het AWDC, dat wordt gefinancierd door de diamantairs, de veiligheidscontroles zal uitvoeren voor alle diamantairs zodat die apart niet de moeite moeten doen om het statuut van erkend afzender aan te vragen en toch de onafhankelijke controles kunnen ontwijken. Het AWDC probeerde dat verzoek te legitimeren door te stellen dat de diamantsector al over een waterdicht controlesysteem beschikt in de vorm van het Diamond Office (DO). Het Diamond Office is het AWDC-orgaan dat in Antwerpen alle, de EU binnenkomende en buitengaande diamantzendingen moet openmaken en controleren om te zien of de in de bijgevoegde documenten opgegeven hoeveelheid diamanten en hun kwaliteit en waarde ook effectief overeenstemt met wat er in de te vervoeren dozen zit. "Die controle gebeurt in samenwerking met de FOD Economie en de FOD Financiën/Douane", schreven Epstein en Merckx aan Wathelet:
‘Deze zendingen worden verzegeld door het DO onder supervisie van de FOD Economie, en zijn dus beschermd tegen enige vorm van manipulatie door onbevoegden tot op het moment van het inladen.’
In een nieuwe brief van 4 juli 2013 drongen Epstein en Merckx er bij Wathelet opnieuw op aan om het controlesysteem van het Diamond Office te erkennen voor de beveiligingscontroles, want die erkenning zou "een performante en veilige structurele oplossing bieden die zowel de zekerheid van controle als de continuïteit van de dienstverlening garandeert."
Het ziet ernaar uit dat de diamantairs hun slag thuis halen. Het lobbywerk van het AWDC heeft zijn vruchten afgeworpen. Op 19 juni 2013 schreef Melchior Wathelet, staatssecretaris voor Mobiliteit en Vervoer, een brief aan Epstein en Merckx. Daarin zei hij dat "mevrouw Merckx een vruchtbaar overleg had met de medewerkers van het DGLB", en dat "… Op korte termijn zal gewerkt worden aan een systeem van erkenning van de screening via de FOD’s Economie en Financiën".
“Luister, er is niets aan de hand”, zegt Manuella Merckx van het Diamond Office hierover. “Vroeger kon je, puur op basis van een verklaring afgelegd door een regulated agent een erkenning als gekend afzender krijgen, inderdaad zonder enige vorm van controle. Wij willen nu gewoon een systeem aanbieden dat een onafhankelijke beveiligingscontrole garandeert. Daarbij houden wij ons aan alle wettelijke procedures en wachten wij af wat de bevoegde overheden hierover zullen beslissen.”
Morgen deel 2: Hoe efficiënt en betrouwbaar is de controle door Diamond Office? Over steengruis, champagne en cognac.
