Geldstromen in medialand

Tom Cochez
newspapers
(Foto NS Newsflash)
newspapers
(Foto NS Newsflash)

Zijn er gisterenavond links en rechts wat schellen van de ogen gevallen? Vooral via distributiesteun (Bpost) en een btw-0-tarief stroomt er jaarlijks indirect een smak belastinggeld naar de grote mediabedrijven in ons land. Dat gebeurt op een compleet ontransparante wijze, quasi in het geniep en onvoorwaardelijk. Bovendien gaat het jaar in jaar uit om een toch wel fabelachtig bedrag: 400 miljoen euro.

Of de overheid steun aan de pers moet organiseren, is een debat op zich. Wat gisterenavond op Terzake alleszins pijnlijk duidelijk werd, is dat er met de manier waarop de overheidssteun momenteel wordt georganiseerd een paar dingen behoorlijk verkeerd lopen.

Transparantie

Het gros van de overheidssteun loopt via twee (federale) kanalen: verpakt als distributiesteun via Bpost en via een btw-0-tarief. Op zich is het behoorlijk veelzeggend dat "de vierde macht" in dit dossier, sinds jaar en dag afhaakt bij haar primaire opdracht: lezers vertellen hoe de vork in de steel zit. Jawel, af en toe verschijnt er in de kantlijn van een artikel een verwijzing naar de overheidssteun voor de eigen sector, maar altijd flink met de handrem op. Journalistiek die niet in staat is om over een jaarlijkse besteding van 400 miljoen euro aan belastinggeld kritisch te schrijven, faalt.

Journalistiek die niet in staat is om over een jaarlijkse besteding van 400 miljoen euro aan belastinggeld kritisch te schrijven, faalt.

Helaas staat die vaststelling niet op zich. Niet enkel de journalistiek faalt immers in dit dossier, ook de betrokken (overheids)diensten doen er alles aan om de (subsidie)potjes gedekt te houden. Apache.be probeerde enkele jaren terug al het contract tussen overheid, Bpost en de krantenuitgevers in te kijken op basis van de wet op de openbaarheid van bestuur (WOB) maar kreeg geen inzage. Anders gezegd: hoe de overheid, Bpost en de krantenuitgevers ongeveer 200 miljoen belastinggeld onderling verdelen, mag de belastingbetaler niet weten. Het argument: het zou de commerciële belangen van de betrokken bedrijven kunnen schaden.

Een stelling die zonder twijfel staat als een huis.

De btw-regeling is in hetzelfde bedje ziek. Vorige week nog onthulde Apache.be hoe de krantenuitgevers een geheime deal sloten met de administratie Financiën om - tegen de eigen wetgeving in! - geen btw te betalen op digitale nieuwsproducten. Ons land werd daarvoor prompt door Europa in gebreke gesteld, maar las u daarover iets in de krant?

Stel u even voor dat de regering een afspraak zou maken met Electrabel waarbij de energiereus vrij zou worden gesteld van btw, terwijl de veel kleinere concurrenten op de energiemarkt wél btw moeten aanrekenen. Opiniemakers zouden met hun verontwaardiging geen blijf weten. Laat staan wanneer zo'n deal ook nog eens in het geheim beklonken zou zijn. Als het over de eigen sector gaat verdwijnt die verontwaardiging als sneeuw voor de zon.

Onvoorwaardelijk

De indirecte overheidssteun is onvoorwaardelijk. Het is met andere woorden een jaarlijkse blanco cheque waar geen enkele kwalitatieve, journalistieke of andere voorwaarde aan gekoppeld is. Het werkt enkel kwantitatief: hoe meer kranten je als uitgever verkoopt hoe meer baat je erbij hebt.

Het klopt dat samen met overheidsgeld in ruil voor "kwaliteit" de doos van Pandora opengaat. Niemand zit te wachten op (in)directe overheidsinmenging in redactionele kwesties, maar dat wil niet zeggen dat er geen manieren denkbaar zouden zijn om overheidssteun voorwaardelijk te maken.

Eerder opperden we al het voorstel om burgers via mediacheques zelf te laten kiezen in welk medium ze willen investeren of waar ze zich willen abonneren

Om te beginnen zou steun naar redacties kunnen gaan in plaats van naar mediabedrijven. Een eerste voorwaarde daarbij zou kunnen zijn: een stevig redactiestatuut dat de redactionele onafhankelijkheid tegenover de eigen mediagroep versterkt. Eerder opperden we op deze site al het voorstel om burgers via mediacheques zelf te laten kiezen in welk medium ze willen investeren of waar ze zich willen abonneren.

Ontwrichtend

De decennialange indirecte mediasteun heeft in Vlaanderen geleid tot een feitelijk duopolie van krantenuitgevers. De Persgroep die Het Laatste Nieuws, De Morgen en de helft van De Tijd heeft en Mediahuis dat naast De Standaard en Het Nieuwsblad ook Gazet van Antwerpen en Het Belang van Limburg uitgeeft. Zo'n duopolie is de ideale economische formule voor een compleet dicht geplamuurde mediamarkt waar nauwelijks toegang is voor nieuwe spelers.

Als daar bovenop nog eens deals worden beklonken waarbij nieuwe spelers expliciet worden buitengesloten - Apache.be is wél 21% btw-plichtig - dan wordt het wel heel lastig om een plek onder de zon te vinden.

Gedateerd

De distributiesteun komt enkel papieren kranten ten goede. Hetzelfde geldt voor de btw-0-regeling, nu Europa ons land in gebreke heeft gesteld voor de geheime "digitale mediadeal". Er wordt met andere woorden massaal steun gegeven aan papieren kranten, niet aan investeringen in digitaal nieuws. België loopt bijgevolg ook achteraan de Europese rij als het over digitale nieuwsconsumptie gaat.

In de Terzake reportage vertelde Leo Neels ook nog dat de overheidssteun indertijd in het leven werd geroepen om pluralisme te garanderen. Zolang dat pluralisme op die manier ondersteund wordt, leek de professor mediarecht dat ook een goede zaak te vinden.

Hoe valt een besparingslogica voor de VRT te rijmen met een blijvende indirecte subsidiëring van de commerciële mediabedrijven?

Daarbij werd voor de gemakkelijkheid even uit het oog verloren dat de perssteun er kwam op een moment dat de kranten nog een politieke kleur hadden. Vandaag ligt de verzuiling een eind achter ons en zijn kranten allemaal in handen van commerciële mediabedrijven die zich net laten voorstaan op de afwezigheid van een (partij)politieke ideologie. Welk pluralisme de commerciële mediabedrijven precies voorstaan, is bijgevolg niet geheel duidelijk. Als je bovendien weet dat er vandaag ook maar twee krantenuitgevers meer zijn in Vlaanderen met steeds meer synergieën, lijkt de aanpak ook niet echt bijzonder succesvol te zijn geweest.

Wie wint uiteindelijk?

De komende periode wordt er op alle fronten stevig gebikkeld. Federaal staat de "tax shift" op het agenda. Daarbij zou onder meer de btw-0-regeling voor media op tafel liggen. Maar of er echt wat kan schuiven, is zeer de vraag: het verleden heeft geleerd hoe zwaar de lobby van de grote mediagroepen op cruciale momenten weegt. Min of meer parallel staat in Vlaanderen ook het debat over de nieuwe beheersovereenkomst voor de VRT op het agenda. Hoe valt een besparingslogica voor de VRT te rijmen met een blijvende indirecte subsidiëring van de commerciële mediabedrijven? En dan is er nog Europa waar de komende maanden het debat over btw en digitale (nieuws)producten geagendeerd staat.

Het valt moeilijk in te schatten of de geldstromen de komende maanden fundamenteel zullen verlegd worden. Wat een blik op de jaarrekeningen alleszins wel duidelijk maakt, is dat de grote commerciële mediabedrijven, dankzij de indirecte mediasubsidies de voorbije decennia in alle stilte sloten geld hebben verdiend. Wat er met al dat geld is gebeurd en wie de aandeelhouders zijn die op die manier hun kapitaal hebben opgebouwd, zijn al even intrigerende vragen.

LEES OOK
Adrian Vlaicu / 01-02-2019

Populisme, Vlaanderen en de media: een kritische opinie

Loopt de verrechtsing in Vlaanderen parallel met het succes van de NV-A en van Bart De Wever? Gastauteur Adrian Vlaicu van DiEM25 vermoedt van wel, maar toch pleit hij voor…
belgaimage-109025242-full-compressor
Ingrid Vander Veken / 21-10-2016

Walter Zinzen: "Er is geen geheugen meer"

Gegeven Woord: Ingrid Vander Veken spreekt tenoren van de Vlaamse journalistiek over leven, werk en hoe de wereld veranderde.
dsc_6781
Peter Casteels / 17-03-2014

Een ombudsman voor de VRT

Als de PS haar verkiezingsprogramma presenteert, mag Wouter Torfs in Terzake uitlopen om het ene na het andere voorstel af te schieten. Van een wederwoord is daarna geen sprake…
Peter Casteels - Column - Uitgelicht