Afluisterschandaal raakt Britse samenleving in het hart

Tom Cochez
Rebekah Brooks confronteerde Gordon Brown met vermoedelijk illegaal verkregen informatie dat zijn zoontje lijdt aan een ernstige erfelijke aandoening. Als zij valt, dan dreigt het hele Murdoch-imperium verder aangetast te worden. (Foto World Economic Forum)
Rebekah Brooks confronteerde Gordon Brown met vermoedelijk illegaal verkregen informatie dat zijn zoontje lijdt aan een ernstige erfelijke aandoening. Als zij valt, dan dreigt het hele Murdoch-imperium verder aangetast te worden. (Foto World Economic Forum)
Rebekah Brooks confronteerde Gordon Brown met vermoedelijk illegaal verkregen informatie dat zijn zoontje lijdt aan een ernstige erfelijke aandoening. Als zij valt, dan dreigt het hele Murdoch-imperium verder aangetast te worden. (Foto World Economic Forum)
Rebekah Brooks confronteerde Gordon Brown met vermoedelijk illegaal verkregen informatie dat zijn zoontje lijdt aan een ernstige erfelijke aandoening. Als zij valt, dan dreigt het hele Murdoch-imperium verder aangetast te worden. (Foto World Economic Forum)

Op 4 juli legde de Britse kwaliteitskrant The Guardian een bom onder het Britse medialandschap. De krant onthulde hoe de collega’s van News of the World in 2002 de voicemail kraakten van het verdwenen en vermoorde 13-jarig meisje Milly Dowler. Door berichten op haar voicemail te wissen, verstoorde de zondagskrant bovendien het lopende gerechtelijk onderzoek naar haar verdwijning.

In de dagen die daarop volgden, nam het afluisterschandaal steeds grotere proporties aan. Ook de voicemails van nabestaanden van slachtoffers bij de bomaanslagen in Londen zouden gehackt zijn door de krant en politiemensen die informatie lekten, zouden steekpenningen hebben gekregen.

Aanloop

De publieke opinie reageerde verbolgen. News of the World en de adverteerders van het tabloid werden prompt belaagd door twitteraars en grote bedrijven trokken zich terug. De druk werd zo groot dat James Murdoch, zoon van mediamagnaat Rupert Murdoch en onder meer verantwoordelijk voor de Britse krantenpoot News International, het einde van News of the World aankondigde. Afgelopen zondag ging de laatste editie van de zondagskrant de deur uit.

De impact van het bericht in The Guardian is gigantisch, en toch was het niet de eerste keer dat die krant berichtte over illegale afluisterpraktijken in het News International imperium van Murdoch. Bijna dag op dag twee jaar terug pakte The Guardian al uit met onthullingen over duizenden voicemails die zouden zijn gehackt door een privédetective in opdracht van kranten uit de Murdoch-stal. Toen ging het echter om bekende mensen die het met News of the World op een akkoord gooiden: in ruil voor een fors bedrag – News of the World zou meer dan een miljoen pond betaald hebben - zagen de bekende Britten af van een klacht bij de rechtbank. Op die manier slaagde News of the Word erin om ‘haar geheim’ uit de openbaarheid te houden.

Prins William

Helemaal lukte dat niet. In augustus 2006 werd News of the World redacteur Clive Goodman aangehouden. Samen met privédetective Glenn Mulcaire werd hij veroordeeld voor het illegaal hacken van de voicemails van onder meer prins William. Goodman verraadde zich nogal knullig door in zijn artikel letterlijk te citeren uit een voicemailbericht van de prins.

Goodman werd ontslagen en News of the World beloofde een intern onderzoek in te stellen naar de hele situatie. De conclusie die aan de buitenwereld werd verkocht klonk voorspelbaar: Goodman handelde op eigen houtje, zonder medeweten van hoofdredactie en directie. Wel offerde News of the World hoofdredacteur Andy Coulson op. Zijn ontslag diende om de buitenwereld helemaal te sussen, hoewel al snel bleek dat er wellicht ook andere motieven meespeelden: vijf maanden na zijn ontslag bij News of the World werd Andy Coulson directeur communicatie voor de Conservatives die zich op dat moment volop opmaakten om de macht over te nemen van Labour.

Privédetective Steve Whittamore

Privédetective Steve Whittamore had een lijst met 300 journalisten die wel eens op zijn diensten beroep deden. De aandrang om over de feiten te schrijven was dan ook niet groot.

De verklaring voor de vaststelling dat het gros van de Britse media in het verleden weinig oog hadden voor de illegale praktijken van News of the World, werd twee jaar daarvoor, in maart 2003, gevonden in de woning van privédetective Steve Whittamore. In zijn bureau vond de politie een lijst met daarop de namen van meer dan driehonderd journalisten die wel eens beroep deden op de diensten van de privédetective. Op drie jaar tijd ontving Whittamore geld voor het verstrekken van in totaal 13.343 ‘inlichtingen’ aan journalisten. Bijna allemaal inlichtingen – geheime nummers, creditcardafschriften, strafbladen… – waarvoor Whittamore illegale handelingen moest stellen. Niet enkel journalisten van News of the World waren klant bij Whittamore, ook journalisten van The Times, The Sunday Times, The Daily Mail, The Evening Standard en The Observer betaalden de privédetective in ruil voor illegale informatie. Drie jaar later, toen de praktijken van The News of the World voor het eerst open en bloot op de straatstenen belandden, was de aandrang om te schrijven over feiten waaraan velen zich zelf schuldig maakten niet bijster groot.

Nochtans leidt het spoor dat The Guardian volgde bij de onthulling van het gehackte telefoonverkeer van Milly Dowler recht naar Whittamore. News of the World klopte aan bij Whittamore om telefoongegevens te verzamelen en gaf die nummers vervolgens aan privédetective Glenn Mulcaire met de opdracht de mailbox van het vermoorde meisje te hacken.

Doofpot

De eerste meldingen over grootschalige illegale mediapraktijken in de Britse pers dateren dus al van 2003 en toch duurde het nog meer dan acht jaar vooraleer het deksel echt van de put werd gelicht. Dat kan deels worden verklaard door het feit dat heel wat andere Britse media ook boter op het hoofd hebben, maar ook op andere fronten – juridisch, politioneel, politiek – werd er nauwelijks actie ondernomen.

Het onderzoek naar de samenwerking tussen tal van kranten en privédetective Whittamore liep af met een sisser. De Britse privacycommissie die het onderzoek voerde, oordeelde dat ze over te weinig geld beschikte om zich juridisch te kunnen meten met de grote mediabedrijven. De processen focusten bovendien op de uitvoerders en niet op de opdrachtgevers. De openbare aanklager hield de grote mediagroepen buiten schot. Na afloop werd er dan ook letterlijk met geen letter over geschreven in de Britse landelijke kranten. The Guardian vormde de enige uitzondering.

Ook in juli 2009, toen die krant berichtte over minnelijke schikkingen tussen News of the World en bekende Britten, gebeurde er juridisch niets. Of beter: er gebeurde heel eventjes iets en daarna niets meer. Na publicatie van het artikel kondigde een commissaris van de Metropolitan Police een ‘review’ van het onderzoek dat enkele jaren eerder tot de veroordeling van Goodman leidde aan. Enkele uren later al meldde een collega van de politiecommissaris dat er van een review geen sprake kon zijn “omdat het onderzoek de vorige keer zeer nauwgezet werd gevoerd”. De politie, zo zei hij nog, zou slechts een paar gevallen hebben ontdekt waarbij effectief werd gehackt. De weinige mensen van wie de voicemail zou zijn gehackt, zouden bovendien ook verwittigd zijn geweest door de politiediensten.

Nu intussen blijkt dat er wellicht duizenden voicemails werden gehackt, bekende de betrokken politieman schuld. Hij geeft toe zwaar te hebben gefaald en zijn dienst in diskrediet te hebben gebracht.

Binnen News International circuleerde een rapport uit 2007 waarin te lezen stond dat er veel vaker werd gehackt dan officieel werd toegegeven.

Via de Sunday Times lekte ook uit dat er binnen News International een rapport uit 2007 circuleert waarin toen al duidelijk stond te lezen dat er veel vaker werd gehackt dan officieel werd toegegeven en dat er door journalisten van News of the World steekpenningen werden uitgedeeld aan de politie. Cruciaal voor de uitkomst van het onderzoek dat intussen loopt wordt het antwoord op de vraag wie binnen het mediabedrijf op de hoogte was van dat bezwarende rapport.

Andy Coulson stapte al eerder op, maar iedereen kijkt ook naar Rebekah Brooks. Brooks was vroeger hoofdredacteur van News of the World, maar mogelijk was ze niet op de hoogte van het rapport en van de op haar redactievloer gebruikte illegale technieken. Brooks staat vandaag aan het hoofd van News International, maar tussendoor werkte ze ook nog als hoofdredactrice van The Sun. In die functie belde ze Gordon Brown om hem te confronteren met 'de onthulling' dat zijn zoontje, toen vier maanden oud, lijdt aan mucoviscidose een ernstige erfelijke aandoening. Informatie die afkomstig zou zijn uit een gekraakt medische dossiers. Als komt vast te staan dat Brooks meedraaide in het illegale circuit, dan wordt haar positie helemaal onhoudbaar.

Haar aftreden zou niet enkel een zware klap zijn voor Rupert Murdoch die haar volgens ingewijden zowat als een eigen dochter beschouwt, ze was de voorbije week ook een soort beschot tussen News of the World en News International. Valt Brooks, dan dreigt het hele imperium verder aangetast te worden.

Politiek

Dat de familie Murdoch besliste om News of the World volledig op te doeken geeft alleszins aan hoe groot de angst voor collateral damage is. Andere kranten van de groep van Murdoch dreigen meegesleurd te worden in het schandaal,zeker  nu ook blijkt dat The Sun en de Sunday Times jarenlang achter Gordon Brown aan zaten.

Maar minstens even belangrijk is de hangende deal met satelliettelevisiegroep BSkyB die Rupert Murdoch voor ogen heeft. Murdoch bezit momenteel al veertig procent van BSkyB maar hoopt de volledige controle te verwerven. Het hele afluisterschandaal maakt het onwaarschijnlijk dat die deal gewoon doorgaat. Zowel Labour als Nick Clegg, de leider van de meeregerende Liberal Democrats, hebben Rupert Murdoch al opgeroepen om zijn bod op BSkyB terug te trekken.

Dat zou een flinke streep door de rekening van Murdoch zijn. Het opdoeken van News of the World lijkt dan weer vooral een verlies op korte termijn te worden. Van zodra het einde van News of the World werd aangekondigd waren er al speculaties over een zondagseditie van The Sun die in de plaats zou komen van News of the World.

Vandaag focust iedereen nog op News of the World, maar de kans dat er straks ook nog andere kranten zullen boeten voor hun illegale praktijken is zeer reëel.

Politiek brengt de zaak vooral David Cameron van de Conservatives in woelig water. Murdoch zocht in de aanloop naar de verkiezingen vorig jaar toenadering tot de leider van de conservatieve partij en zette daarbij vooral Andy Coulson en Rebekah Brooks in. Het doel van Murdoch was het faciliteren van de overname van BSkyB en het verder uithollen van de budgetten voor de openbare zender BBC. Dat zijn voormalige directeur communicatie in het oog van de storm staat en dat Rebekah Brooks tot zijn intieme vriendenkring behoort, maakt het de leider van de Conservatives niet gemakkelijk. Bovendien dreigt ook zijn coalitie verder onder spanning te komen. De coalitie tussen Liberal Democrats en Conservatives staat sowieso al onder druk. De Liberal Democrats en oppositiepartij Labour lijken elkaar rond dit thema perfect te vinden. Een soort ‘wisselmeerderheid’ zou brokken kunnen maken binnen de regeringsploeg.

Media

Maar meer nog dan politiek en politiediensten dreigen de Britse media zelf schade te ondervinden. Vandaag focust iedereen nog op News of the World, maar de kans dat er straks ook nog andere kranten, ook kranten die niet tot het imperium van Murdoch behoren, zullen boeten voor hun illegale praktijken is, afgaand op de lijst met namen die acht jaar terug werd aangetroffen bij privédetective Whittamore zeer reëel.

Ook de Britse raad voor de journalistiek maakt in dit dossier geen goede beurt. In 2007, na de veroordeling van Clive Goodman, startte de Press Complaints Commission (PCC) een onderzoek naar de (illegale) gang van zaken op sommige redacties. In haar conclusie schrijft de PCC dat binnen News of the World niemand weet had van de illegale praktijken van Goodman en ‘zijn’ privédetective Mulcaire. Andy Coulson werd bij die gelegenheid niet eens ondervraagd omdat hij na zijn ontslag technisch niet langer onder de bevoegdheid van de commissie zou vallen.

Mede daardoor gaan er in Groot-Brittannië steeds luidere stemmen op om het speelveld waarbinnen de media opereren opnieuw te bekijken. De macht van de media is te groot en zelfregulering, zo wil de redenering die steeds meer opgang maakt in politieke kringen, lijkt niet te werken. David Cameron heeft alleszins twee onderzoeken bevolen: een naar het concrete dossier News of the World, maar ook een naar de ethiek en de geldende praktijken in de Britse media. In een opmerkelijke post op zijn blog pleit Alastair Campbell, voormalig spindoctor van Tony Blair, er alleszins voor om deze gelegenheid te baat te nemen om een nieuw kader uit te tekenen voor media, politiek en publiek. Een kans die de Britten volgens Campell met beide handen moeten grijpen.

LEES OOK
Tom Cochez / 12-07-2011

De verborgen omerta in medialand

Meer nog dan de feiten zelf stuit de vaststelling tegen de borst dat de Britse media al heel lang weet hadden van de illegale praktijken waarvan collega's zich bedienden. Wat meer…
Is België immuun voor de Britse mediacrisis? Zeker is dat met elk opstootje zoals de sms'jses van Leterme een grens verlegd wordt. (Foto Eric Herchaft - Reporters)
Tom Cochez / 12-07-2011

Een doofpot vol illegale mediapraktijken (2003-2011)

Al bijna tien jaar hebben Britse media, politiediensten en politici weet van de illegale afluisterpraktijken waar News of the World maar ook tal van andere kranten zich van…
Aan het News-of-the-World-schandaal gingen heel wat andere onfrisse praktijken vooraf (Foto Howard Lake)
Tom Cochez / 12-07-2011

De hoofdrolspelers

De hoofdrolspelers in het afluisterschandaal rond News International.
De spilfiguur: Rupert Murdoch (World Economic Forum)