In de Financial Times verscheen geheel toevallig de dag na de aanslagen een artikel van Tim Harford dat, onder de kop “Nothing to fear but fear itself?”, peilt naar de economische consequenties van terreurdaden. De titel is een verwijzing naar de inaugurele rede uit 1933 waarin VS-president Franklin Roosevelt stelt dat het enige wat we te vrezen hebben de angst zelf is. Harfords analyse suggereert dat het economische impact van terreur inderdaad zeer beperkt is. De aanslagen in New York op 11 september 2001, die in Madrid op 11 maart 2004 en die in Londen op 7 juli 2005, hebben weinig of geen blijvende effecten gehad op de lokale economieën, en nog minder op de nationale economie.
Ook het leven van de individuele New Yorker, Madrileen of Londenaar is niet materieel veranderd. Dat is natuurlijk anders wanneer een stad te maken heeft met aanhoudende en frequente aanslagen, zoals in plaatsen als Baghdad, Beiroet en Damascus, of wanneer een lokale economie bijvoorbeeld erg afhankelijk is van toerisme,. Maar we zijn in Europa lang niet toe aan dergelijke toestanden.
Irrationele reacties
De bedoeling van terreurdaden zit verscholen in het woord zelf, zegt Harford: het opwekken van een gevoel van angst, en het provoceren van een overdreven reactie. Wanneer we met zulke omstandigheden worden geconfronteerd, is het belangrijk waakzaam te zijn voor irrationele reacties.
De meest onzinnige commentaren brengen de vluchtelingenstroom in verband met de aanslagen, zoals bijvoorbeeld Jeffrey Duncan, Republikeins congreslid voor South Carolina die tweette “En hoe ziet het er nu uit met het huisvesten van de Syrische vluchtelingen? Hoe zit het nog met die massale migratie naar Europa? Terrorisme is levend en wel in de wereld. #Neen”
Europa had zich, volgens deze denkpiste, harder moeten opstellen en de vluchtelingen buiten houden – en ze nu binnen de kortste keren weer terugsturen. Dit soort irrationele reactie doet denken aan de heksenjachten uit donkerdere tijden: wanneer er iets mis ging met de oogst, of als er een rattenplaag of een epidemie opdook, dan was het niet ongewoon de schuld te zoeken bij wie letterlijk of figuurlijk vreemd was.
Net zo min als in de middeleeuwen het verbannen of doden van de vermeende schuldigen een zinnige respons was, zou het weren en terugsturen van vluchtelingen nu het juiste antwoord vormen. Niet alleen is het soort geweld dat vrijdagavond Parijs trof precies het soort geweld waaraan de honderden duizenden vluchtelingen proberen te ontkomen, de verwelkoming van de vluchtelingen is ook een doorn in het oog van de ideologie van Daesh (zie hier waarom deze term wordt gebruikt in plaats van IS of ISIS). De humanitaire respons in Europa gaat lijnrecht in tegen de wij-en-zij verhalen die zij zo hard nodig hebben om hun volgelingen te indoctrineren.
Anderen vrezen dat, tenzij de westerse landen zich terugtrekken uit het conflict in Syrië, er meer aanslagen zullen volgen. Mogen de Europese leiders deze vrees naast zich neerleggen? Of zijn ze het aan hun burgers verschuldigd te capituleren voor de dreiging van nog meer terreur, en zo nog meer bloedvergieten te vermijden? Dat is een moeilijker te beantwoorden vraag. Om ze rationeel te benaderen moeten we de risico’s en de consequenties bekijken.
Een eerste punt is dat het afblazen van de bombardementen op de stellingen van Daesh geen garantie betekent op een terreurvrij Europa. Naar de motieven achter de aanslagen wordt flink gespeculeerd, en er bestaat lang geen duidelijkheid over. Al zou Daesh het staken van de bombardementen zeker appreciëren, er zijn tal van andere motieven voor meer terroristisch geweld van die kant.
Reality check
Een tweede kwestie is wat de consequenties zijn van herhaalde terreurdaden. Is Parijs, Europa en de wereld onherroepelijk veranderd sedert vorige vrijdagavond? Wie de indruk had dat zulke zaken enkel ver van ons bed gebeuren, heeft zeker een reality check gehad. Maar die realiteit mag niet worden overdreven.
The Economist herinnert ons eraan hoe het IRA de Britse veiligheidsdiensten placht uit te dagen: “jullie hebben elke keer geluk nodig; wij slechts één keer”. Terreurdaden zijn, ondanks de recente gebeurtenissen, zeldzaam maar af en toe hebben de veiligheidsdiensten inderdaad geen geluk, en slagen de terroristen erin hun doel te bereiken, met alle tragische gevolgen van dien. Desondanks moeten we ook die consequenties objectief durven te bekijken. De menselijke en materiële schade van terreur in het westen is, naar objectieve maatstaven, minuscuul, en er zijn geen redenen om aan te nemen dat dit te veranderen staat.
We slagen erin zonder veel problemen een goed functionerende maatschappij draaiende te houden, ondanks de dagelijkse tragedies van verkeers- en andere ongevallen, en de meer sporadische (maar verstrekkende) tragedies van natuurrampen. De gevolgen van zulke gebeurtenissen zijn, voor de betrokkenen, niet minder erg dan die van de terreuraanslagen van afgelopen vrijdag voor de naasten van de slachtoffers. We slagen erin op rationeel om te gaan met de jammerlijke consequenties van technisch en menselijk falen, en we accepteren dat, om het in grafisch Engels uit te drukken, "shit happens".
Dat is een rationele houding, en die kunnen we, en moeten we ook vertonen in het aangezicht van terreur. Het is begrijpelijk dat men zich, in de momenten na een tragedie als de aanslagen in Parijs, net als in de nasleep van de aanslagen in Londen, Madrid en New York, vragen stelt over hoe het verder moet, zoals de in Parijs wonende Financial Times journalist Simon Kuper op pakkende wijze doet.
Maar wanneer het stof is neergedwarreld is het, ook in de persoonlijke sfeer, goed ons te bezinnen over onze eigen reactie. Net na een vliegramp is het begrijpelijk dat we met wat meer onrust in het vliegtuig stappen, maar we bedwingen onze irrationele angst – de kans dat een passagiersvliegtuig neerstort, is immers erg klein, van de orde van 1 op 5 miljoen, zelfs wanneer er pas een crash is geweest. Terreur in onze onmiddellijke nabijheid is zeldzaam, en dat maakt irrationele reacties meer waarschijnlijk: we hebben namelijk geen maatstaf zoals we die wel hebben bij andere tragische gebeurtenissen. En hoe expliciet de beelden ook waren van de slachtingen, en hoe herkenbaar ook de situaties waarin de slachtoffers zich bevonden – een concert, een drankje op een terras, een etentje met vrienden en familie, de kans dat u of ik betrokken geraken in een terroristische aanslag blijft bijzonder klein (de kans om te komen door terreur in de VS is 33.000 keer kleiner dan de kans om dood te gaan aan kanker).
Onze keuze
De manier waarop de Parijse bevolking reageert is hartverwarmend. De Parisiens sluiten zich niet op en ze trekken zich niet terug. Ze geven uiting aan hun verdriet en hun angst, maar ook aan hun onbuigzaamheid en hun standvastigheid. Mogen zij een voorbeeld vormen voor ons allemaal.
In My trip to Al Qaeda besluit auteur en journalist Lawrence Wright “Al Qaeda cannot destroy America. Only we can do that”. Dat geldt ook hier: in tegenstelling tot de opgeblazen retoriek die het afgelopen weekend op vele plaatsen te horen was, is het niet Daesh die onze waarden en onze maatschappij kan vernietigen – dat is iets dat alleen wij kunnen doen.
Laten we een les leren van Charlie Hebdo: nadat in januari acht medewerkers (samen met vier anderen) werden vermoord, is het weekblad onverminderd doorgegaan met het brutale, ongeremde satiriseren van de wereld – net als voorheen. Laten ook wij zo weinig mogelijk veranderen na deze terreur: laten we ons medeleven met de vluchtelingen uit het Midden-Oosten niet verzwakken, laten we gewoon verder gaan met leven zoals we dat altijd al deden en zoals Simon Schama zegt, “de principes van sociaal fatsoen hooghouden, de normen waarop ons dagelijks leven rust, waarin we ons brood verdienen, kinderen grootbrengen, een beetje kunst, een beetje sport, wat muziek, wat kokkerellen, wat liefde”.
L’esprit de Charlie - dat is de best mogelijke reactie.
