Dit is een gastbijdrage. Een Apache-lezer levert met dit stuk een bijdrage aan het maatschappelijk debat. De auteur schrijft in eigen naam en is verantwoordelijk voor de inhoud van de tekst.

Kerstcadeaupaniek

Koen Smets
Koen Smets
Koen Smets
Koen Smets
Koen Smets

De Britten kijken niet op een paar ponden voor een behoorlijk kerstfeest. Dit jaar zou de gemiddelde rekening £868 bedragen (zo’n €1100), waarvan ongeveer £350 (€450) aan geschenken – weliswaar iets minder dan 12 jaar geleden, maar 35% van de gezinnen plant hier meer dan £500 (€625) te besteden. Geen wonder dus dat de aartsbisschop zich afvraagt of het niet wat spiritueler kan.

Zijn advies is dat je je alvast niet in de schulden hoeft te werken (anderhalf miljoen Britten lenen geld om de kerstkosten te dekken – gemiddeld elk zo’n €650). Waarom niet iets kleins, maar betekenisvol geven? En hoeft het eigenlijk wel iets te kosten? Als je je tijd weggeeft – bijvoorbeeld babysitten bij familieleden of vrienden met een jong gezin, zodat de ouders wat meer tijd met elkaar kunnen doorbrengen. (De komiek Romesh Ranganathan merkte overigens op dat, voor iemand die het huwelijk zo hoog in het vaandel voert, dit misschien niet zo’n geschikt idee is.)

Hoe het ook zij, er worden fenomenale bedragen uitgegeven aan kerstgeschenken – en al te vaak gaat het om dure miskopen, waar niemand bij gebaat is. Zulke waardevernietiging doet het hart van een econoom bloeden.

Behavioural economics ter hulp

Geen nood, echter: behavioural economics snelt ter hulp. Cass Sunstein herinnert ons aan verschillende inzichten uit de gedragswetenschappen die we ter harte kunnen nemen. Om te beginnen gaan we er best niet van uit dat de anderen onze smaken en voorkeuren delen: u bent misschien zelf een verwoed bowling-speler, maar misschien is dat toch niet echt de dada van uw wederhelft (egocentric bias). Ook laten we ons beter niet te veel leiden door in het oog springende objecten die op het moment zelf een super grappig idee lijken, maar die in de meer normale dagen die op de eindejaarsfeesten volgen toch achterin de kast (of in de vuilnisbak) terecht komen (focusing illusion). Of hebt u echt nood aan een verdeler voor groene douchegel in de vorm van een (snot)neus, of een fles vodka met speksmaak als middel tegen katers? De Daily Telegraph heeft er zo nog enkele.

homerball
De bal misgeslagen

Winterkleding is nog zoiets: het is immers koud, dus een dikke trui of een paar handschoenen komen toch altijd van pas? Tenzij de ontvanger natuurlijk, zoals de meeste mensen, er ruim vóór de winter voor heeft gezorgd dat de voorraad mutsen, sjaals en long johns op peil is, en de goedbedoelde wanten dus overbodig zijn (projection bias). Het is ook een goed idee het oplopende subtotaal in de gaten te houden: de totale kost van twintig “goedkope” geschenkjes kan een onverwacht flinke deuk in uw financiën betekenen (cumulative-cost neglect).

Raden naar datgene waarmee we iemand kunnen verrassen is misschien wel leuk, maar waarom het risico lopen de bal compleet mis te slaan, en niet gewoon vragen (of aan anderen vertellen) wat écht plezier zou doen? Twee psychologen, Francesca Gino en Francis Flynn, stelden vast dat ontvangers inderdaad een geschenk meer appreciëren als het om iets gaat waar ze specifiek om hebben gevraagd, terwijl schenkers (verkeerdelijk dus) denken dat een meer creatieve keuze van cadeau meer wordt gewaardeerd.

Niet te individueel, graag

We zijn er ook te veel op uit individuele cadeaus te verzinnen, zo vonden Mary Steffel en Robyn Leboeuf, eveneens twee psychologen. In een experiment vroegen ze aan één groep deelnemers een geschenkbon van $25 te kiezen voor één vriend (een student), en aan een andere groep hetzelfde te doen voor twee vrienden (waarvan eentje een student). Een eerdere enquete onder studenten had uitgewezen dat 74% een Amazon.com bon prefereerden, 23% een bon voor de universiteitsboekenwinkel, en 3% hadden het liefst een bon van een keten van sportzaken.

giftvouchers
De ene student is de andere niet

Bij de groep die een bon moest kiezen voor één enkele vriend (die student is) had, zoals verwacht, de Amazon-bon de voorkeur. Maar wie voor twee vrienden (waarvan één een student) een bon moest selecteren, koos heel gedifferentieerd, zoals uit de tabel blijkt. Die individualisering in het tweede geval zou flink wat studenten hebben teleurgesteld. Dezelfde studie wijst weliswaar uit dat het een goed idee is om ons in de plaats te stellen van de recipiënt van een cadeau, maar voorzichtig toch maar met al te simpele veralgemeningen, vooral wanneer men de ontvanger niet zo goed kent.

Als het dan toch op een misser uitdraait, wil men wel eens denken, “ach, het is de gedachte die telt”. Maar Yan Zhang en Nicholas Epley constateerden dat ontvangers weinig boodschap hebben aan de hoeveelheid denkwerk die de schenker heeft gestopt in een cadeau – tenzij dat ook expliciet wordt vermeld. Wanneer hun proefpersonen een raar, onaantrekkelijk geschenk kregen uit een museumwinkel (een kleine houten lineaal), werd dat een stuk meer gewaardeerd wanneer ze daarbij ook te horen kregen hoe zorgvuldig het cadeau was gekozen.

Is het om de poen te doen?

Als het allemaal wat verwarrend en moeilijk begint te worden, dan kan één van de bevindingen van Gino en Flynn wellicht helpen: cash geld wordt nóg meer op prijs gesteld door de ontvangers dan zelfs een expliciet gewenst geschenk, terwijl ook hier weer de schenkers het omgekeerde denken.

En toch... Richard Thaler (die samen met Sunstein Nudge schreef) postuleert dat er twee vormen van nut bestaan bij een aankoop: een ‘bezitsbaat’ (of –kost), die we ervaren bij het gebruik, en een ‘transactiebaat’ (of –kost) die we voelen bij het aanschaffen zelf. Dit verklaart waarom we niet bereid zijn evenveel te betalen voor een biertje in de supermarkt als in de bar van een duur hotel (voor een rationele verbruiker is er immers slechts één prijs voor een biertje).

Maar het verklaart ook waarom er voor velen onder ons zaken bestaan die we best wel zouden willen hebben, maar waar we om een of andere reden niet ons eigen geld aan willen spenderen.  Als u erin slaagt dát te weten te komen van uw familie of vrienden (mijn eigen lijstje is te verkrijgen op eenvoudige aanvraag), dan hebt u uw eigen heilige graal gevonden. Ik wens u alvast veel succes.

En if all else fails – een paar sokken komt altijd van pas. Toch?

LEES OOK
Steven Vanden Bussche / 28-03-2024

Filip Dewinter assisteerde Russisch desinformatiekanaal

Recent opgedoekt Russische desinformatiekanaal Voice of Europe schakelde Dewinter in bij interview met voormalige Tsjechische president.
Dewinter in gesprek met Václav Klaus
Jan Stevens / 28-03-2024

Stad Antwerpen dekt krediet van 42 miljoen euro voor steenrijke bouwpromotor

Een krediet van 42 miljoen euro voor luxehotel Botanic Sanctuary wordt gedekt door de stad via een hypotheek.
De gevel van het luxehotel Botanic Sanctuary Antwerp op de Elzenveldsite.
Tom Cochez, Jan Antonissen / 27-03-2024

Wat Filip Dewinter echt over Koen Metsu vertelde

Het onnavolgbare bochtenwerk van Dewinter over zijn werk voor de Chinese spion Changchun Shao.
Filip Dewinter en Koen Metsu (rechts) tijdens een debat in de Kamer in 2019.