Europa mag zich klaarmaken voor een scherpe bocht naar de uiterst rechterzijde van het politieke spectrum in juni. In een verkiezingsprognose voorspelt de denktank European Council on Foreign Relations dat bij de Europese Parlementsverkiezingen uiterst rechtse partijen een heuse opmars zullen maken. Vooral in landen als Oostenrijk, België, Frankrijk, Nederland, Tsjechië, Hongarije, Polen en Slowakije zou radicaal- en extreemrechts veel zetels binnenslepen.
Ook al zou de centrumrechtse Europese Volkspartij (EVP) de grootste partij kunnen blijven, geven de peilingen de uiterst rechtse partij Identiteit en Democratie (ID) als grootste verkiezingsoverwinnaar. De partij waar onder meer Vlaams Belang deel van uitmaakt, zou maar liefst veertig extra zetels behalen. ID zou volgens de peilingen zo afklokken op in totaal meer dan honderd zetels en de derde grootste politieke formatie worden.
De uiterst rechtse fracties zouden voor het eerst samen evenveel zetels kunnen krijgen als de twee klassieke centrumpartijen: de christendemocratische EVP en de sociaaldemocratie S&D.
Bij de Europese verkiezingen in 2019 verloren EVP en S&D al hun traditionele meerderheid. Indien de slagkracht van de uiterst rechtse fracties effectief zo groot zou worden als voorspeld, zou dit de coalitiepolitiek tussen de verschillende groepen in het Europees Parlement voorgoed veranderen.
Voor het eerst in de geschiedenis van de Europese Unie zou een (uiterst) rechtse coalitie tot stand komen van EVP, het conservatieve ECR van onder meer Fratelli d’Italia, en het uiterst rechtse ID.
Ongezien, maar niet helemaal baanbrekend. Het zou een coalitie zijn die goed zou resoneren met het systemisch racisme dat nu al door Europese instellingen waart, zoals het Europees Grens- en kustwachtagentschap Frontex.
Verrechtsing van Europees beleid
De kans bestaat dat de linkse fracties minder zetels zullen hebben dan de rechtse fracties. Als dit het geval is kan er een nieuwe coalitiepolitiek ontstaan op thema’s zoals asiel en migratie. Dit beleidsdomein werd in het verleden nog met een kleine marge door de centrumlinkse zijde mee bepaald. Als (uiterst) rechts de bovenhand krijgt, zouden asiel en migratie het speelterrein kunnen worden van een nieuwe rechtse meerderheid.
Maar ook zonder die meerderheid kwam de EU tot een de facto verrechtsing van de migratiepolitiek. Tijdens de voorbije regeerperiode zagen we hoe het Europese migratiebeleid steeds strenger en harder werd voor mensen zonder papieren en vluchtelingen.
In de nasleep van de migratiecrisis werden obscure overeenkomsten gesloten waar de EU in ruil voor grote investeringen aan Turkije en Libië vroeg om vluchtelingen tegen te houden. De onenigheid over de interne ‘spreiding’ van vluchtelingen in de EU zorgde voor een consensus over harde Europese buitengrenzen.
Vandaag is het vooral de postfascistische premier van Italië, Giorgia Meloni, die de krijtlijnen van de Europese migratiepolitiek uitzet. Afgelopen zomer leidde ze de onderhandelingen met Tunesische president Kais Saied, Nederlands premier Mark Rutte (VVD) en Europees Commissievoorzitter Ursula von der Leyen waar een bikkelhard migratieovereenkomst uit de bus kwam. Vorige maand reisde ze met Belgisch premier Alexander De Croo (Open Vld), om een migratieprotocol te sluiten met de Egyptische autocraat Abdel Fatah al-Sisi.
Met de voorgaande overeenkomsten focuste de EU op transitlanden Turkije en Libië. Met het recent aangenomen migratiepact wil de EU de verantwoordelijkheid voor het Europese migratiebeleid vooral externaliseren naar derde landen.
Meloni gaf hiervoor de aanzet door een migratiedeal te sluiten met Albanië. In ruil voor Italiaanse steun voor de toetreding van Albanië tot de EU, moet Albanië op zee onderschepte vluchtelingen vasthouden in twee grote detentiecentra.
Al gauw werd de legaliteit van deze overeenkomst met Albanië in vraag gesteld. De Commissie gaf een snel antwoord op deze kritiek door te stipuleren dat de operationele zijde van de overeenkomst buiten het EU-recht valt. Von der Leyen prees de deal zelfs als een creatieve oplossing voor complexe problemen zoals migratie, en moedigde lidstaten aan om hetzelfde te doen.
Repressie omarmen
De kruisbestuiving tussen uiterst rechts en de Europese instellingen op vlak van migratie bereikte een nieuw hoogtepunt toen voormalig Frontex-voorzitter Fabrice Leggeri aankondigde dat hij op de lijst voor de Europese verkiezingen van het Franse uiterst rechtse Rassemblement National zal staan.
Bij deze aankondiging fulmineerde hij tegen de eurocraten die migratie niet zien als een probleem. Volgens Leggeri is het net deze ontkenning die ‘het migratieprobleem’ creëerde door een te lakse aanpak van vluchtelingen.
Meloni en Marine Le Pen identificeren zich met de repressieve zijde van de Europese politiek, zoals het hardegrenzenbeleid, terwijl ze voorstander zijn van neoliberale besparingen bij elke begrotingsronde. Zo groeide Frontex uit tot een van de grootste agentschappen van de Europese Unie. Het budget ging van 143 miljoen euro in 2015 naar 845,4 miljoen euro in 2023.
Terwijl het historische fascisme een contra-revolutionaire ommezwaai beloofde, schudt het huidige postfascisme graag de handen met de heersende politieke klasse in Europa. Meloni die het voortouw neemt in Europese onderhandelingen over migratie, of Le Pen die de EU op een opportunistische wijze omarmt in het licht van de Europese verkiezingen …
Uiterst rechts neemt geen afstand meer van de EU, het wil juist de repressieve zijde van het Europese beleid verder uitbouwen: meer deportaties, pushbacks en detentiecentra aan de buitengrenzen.
Uiterst rechts kan dus voortborduren op het bestaande racisme van Europese instellingen zoals Frontex. Al valt het moeilijk te ontkennen dat uiterst rechts dit racisme nog zal verergeren.
