Spierballen in Davos

De globale fine fleur kreeg op het Wereld Economisch Forum in het Zwitserse bergdorp Davos een ongebruikelijke Javier Milei te zien. De excentrieke president met de looks van een bad cop uit de jaren 70 had zijn kettingzaag en wilde tirades thuis gelaten en verscheen haast als een verlegen schooljongen op het toneel.

Zijn ideeën bleken echter niet minder radicaal:  als zelfverklaarde anarcho-kapitalist bepleitte Milei een terugkeer naar een rauw, bandeloos kapitalisme verlost van overheidsinterventie en regulering. Dat een autoritaire staat het best is uitgerust om deze libertaire bocht te maken stond niet in de speech, maar blijkt wel in de straten van Buenos Aires.

De mosterd van Murray en Milton 

Milei, zelf geschoold in de economie en bekend geworden door zijn kleurrijke en vaak brutale media-optredens, is zeer duidelijk over zijn ideologische affiniteiten. Liefst vier van zijn (gekloonde) Mastiffs, een gigantisch hondenras, zijn vernoemd naar economen van neoliberale tot rechts-libertijnse strekking. Naast de bekende Milton Friedman – dé doodgraver van de naoorlogse Keynesiaanse consensus die stond voor een actieve overheid en hiermee een intellectuele wegbereider van de neoliberale bocht in de jaren 80 – liet Milei zich naar eigen zeggen voornamelijk inspireren door Murray Rothbard.

Rothbard is zowat de stamvader van het rechtse libertarisme in de Verenigde Staten en grondlegger van het anarcho-kapitalisme. Vanuit een verlangen naar ‘het oude Amerika’ waarin individuele vrijheid, privébezit en minimale overheid heersten, pleitte Rothbard voor een economie die puur gebaseerd is op vrijwillige, private uitwisselingen. De grondwet wordt vervangen door een resem contracten, waarbij mensen geen burgers meer zijn van een bepaald land, maar enkel nog klanten van een reeks dienstverstrekkers.

De visie van Rothbard, die het voorbije decennium een populaire wedergeboorte vond in de Alt Right-beweging, leunt ook sterk op een extern vijandbeeld waar big government en big business het land dicteren, gesteund door globalistische financiers, een nieuwe klasse van technocraten en een links-liberale elite die de media en academia beheersen. Enter het populaire waanbeeld van cultuur-marxistische dominantie, wereldwijd gedragen door onder meer Trump, Bolsonaro of Milei,  maar ook dichter bij ons in opmars. Getuige de cartoon die Geert Wilders zelf deelde op X.

In naam van de ondernemer

Terug naar de speech van Milei, die getuigt van een dogmatisch, quasi religieus geloof in free market capitalism. Volgens Milei is het empirische bewijs volkomen sluitend: in 1800 leefde 95% van de mensheid in extreme armoede, in 2020 was dat nog maar 5%. Sinds de industriële revolutie steeg het globale product/capita jaarlijks en tilde het kapitalisme dankzij economische groei miljoenen mensen uit de armoede.

Conclusie: “vrijhandelskapitalisme als economisch systeem is niet de oorzaak van onze problemen, maar de enige oplossing om honger en (extreme) armoede te beëeindigen”. Het  collectivisme of communisme dat nu overal gepropageerd wordt, dreigt deze fantastische welvaartsmotor dan te doen stokken.

Zijn denkbeeld wortelt sterk in de zogenaamde Oostenrijkse School, waarbij de markt spontaan (through a discovery process) de kapitalist richting meer welvaart stuurt. In deze wereld van private eigendom, vrije markten zonder staatsinterventie en vrije competitie behaal je succes door anderen goederen te leveren van betere kwaliteit of aan een betere prijs.

Iedereen krijgt loon naar werken, zonder achterkamerpolitiek, zonder vakbonden maar louter op basis van eigen verdienste. Een meritocratische riedel die makkelijk instemming geniet in lobbycratische tijden.

De nogal gemakzuchtige en binaire lezing van complexe socio-economische processen van Milei – het is kapitalistische groei of collectivistische/communistische stilstand – schemert helaas ook door in het rechtse discours bij ons.

Ze gaat echter volledig voorbij aan het feit dat historisch de meeste ‘markten’ niet spontaan ontstonden, maar net mee werden opgetuigd door de overheid met een regelgevend kader, met subsidies of met de nodige kanonnen. Laissez-faire was gepland. Periodes van sterke economische groei zoals het naoorlogse tijdperk worden vaak ook net gekenmerkt door een zeer actieve overheid.

Volgens Milei wordt het natuurlijke economische verkeer – ingegeven door de conventionele neoklassieke economische theorie – echter volledig ontregeld door de aanpak van zogenaamde ‘marktfalingen’ (monopolies, externaliteiten zoals milieuschade) , die in zijn libertijns utopia niet kunnen bestaan. Regeringen controleren en regisseren het leven van eenieder dan niet meer door de eigendom van de productiemiddelen – het oude socialisme – maar door geld te drukken, prijscontroles, subsidies en allerhande reguleringen om die ‘zogezegde’ marktfalingen te corrigeren.  

Hij contrasteert dit beeld van een almachtige, parasitaire staat en allerlei “internationale organisaties” (uiteraard gecapteerd door neomarxisten met hun tentakels in de media en universiteiten ) met de heroïsche, vrije ondernemer die zich niet laat intimideren door de heersende, geprivilegieerde elite en die zorgt voor de meest buitengewone welvaart denkbaar. “Jullie zijn goeddoeners. Jullie zijn de helden”, luidde het. 

Opvallend genoeg oogstte Milei bij diezelfde elite die hij net flink de les las stevig applaus. Een pro-business- en besparingsagenda is altijd welkom in Davos. 

Portie schoktherapie

Hoewel Milei zijn meest radicale economische plannen (het afschaffen van de centrale bank en de vervanging van de nationale munt door de dollar) voorlopig in de koelkast stak, trapte hij zijn ambtstermijn gedecideerd af. Het aantal ministeries werd gehalveerd, er werd flink geknipt in infrastructurele uitgaven en subsidies voor openbaar vervoer en energie, én de peso werd met ruim 50% gedevalueerd.

Dit bleek echter maar de voorbode van een portie schoktherapietype dat Chicago Boys in Pinochet-dagen doet blozen. Via een nooddecreet en een voorgestelde omnibuswet ligt een ongeziene factory reset van de Argentijnse maatschappij op tafel: allerlei sociale rechten gaan op de schop, de woonmarkt wordt volledig geliberaliseerd, overheidsbedrijven worden massaal geprivatiseerd, export- en prijscontroles worden afgeschaft, de industriepolitiek vuilbak in en ga zo maar voort.

Om zijn radicale plannen door te drukken heeft hij wel wat klippen te omzeilen. Ten eerste heeft de populaire president geenszins een meerderheid in de wetgevende kamers in Argentinië. Milei wil een confrontatie met de politieke kaste omzeilen en vroeg daarom extraparlementaire volmachten gelet op de economische noodsituatie.

Daarnaast is er flink protest van vakbonden en sociale bewegingen, die al massaal mobiliseerden tegen zijn plannen. De radicaal-rechtse Patricia Bullrich, minister van Veiligheid, nam zich voor dat elke demonstrant en organisatie zal geïdentificeerd worden (via onder,meer drones met gezichtsherkenning) en de rekening gepresenteerd krijgt van de veiligheidsmaatregelen. Ze presenteerde ook een decreet om legitieme straatprotesten te criminaliseren en belichaamt hiermee de sterk autoritaire kant van het nieuwe regime.

Nieuwrechtse synthese

De barslechte economische tijding in Argentinïë – meer dan 140% jaarinflatie, 40% van de bevolking onder de armoedegrens – verklaart uiteraard deels het appeal van de radicale plannen van Milei. Maar daarnaast past zijn verkiezing in een breder plaatje waarbij rechts zich bedient van zowel neoliberale als neoconservatieve elementen in een gepolariseerde ideeënstrijd.

Deze nieuwrechtse synthese – door  socioloog Merijn Oudenampsen eerder vastgesteld in Nederland –  combineert dan economisch marktfundamentalisme met een conservatieve en disciplinerende agenda van law and order.

Cruciaal hierbij is dat nieuwrechtse voortrekkers zoals Milei en Wilders erin geslaagd zijn zich te positioneren als het anti-establishment alternatief dat het opneemt tegen de cultuurmarxistische en gecorrumpeerde linkse elite. Naast de heroïsche ondernemer wordt in deze cultuurstrijd ook voortdurend geappelleerd aan die stille held uit de nieuwrechtse synthese: de ‘hardwerkende’ Argentijn/Nederlander/Vlaming wiens hoogstindividuele vrijheid beknot en bedreigd wordt door een duivelse mengeling van vakbonden, belastingen, (klimaat)regels en migranten.

Vrouwen lijken in het spierballenkapitalisme eerder een secundaire rol te spelen. Milei, die de abortuswetgeving wil terugdraaien, haalt geregeld uit naar de “radicale feministische agenda”. Tekenend voor de machistische verleiding van Milei: Elon Musk zelf postte op X een foto van een man die seks had terwijl hij keek naar de bewuste speech in Davos. De stoerdoenerij scoorde duidelijk in de Argentijnse verkiezingen, waarbij Milei de hoogste scores haalde bij de jonge mannelijke bevolking.

Het weze dus duidelijk dat deze nieuwrechtse verleiding enkel gecounterd kan worden met een krachtig en gedurfd links programma. Een agenda rond louter goed bestuur, technocratische fixes en voorzichtige pasjes zal worden afgestraft. 

Progressieve krachten moeten opnieuw complexloos een tegenstem vertolken en jongere generaties een radicaal anders toekomstperspectief geven: eentje waar ‘vrijheid’ meer betekent dan een verplicht individueel ticket richting een vervreemdende arbeidsmarkt en een krappe woonmarkt.

Eentje van minder werk, maar meer zinvol werk. Eentje van minder consumeren en meer amuseren. Eentje van minder lang werken en meer tijd spenderen met vrienden en familie. Eentje van meer collectieve voorzieningen, meer sociale verbinding en ook meer ruimte om gewoon je goesting te doen. Zou dat geen vrijheid zijn?