Extreemrechts en islamisme baren groeiend antisemitisme op scholen

Het meerkoppige radicaliseringsmonster blijft intussen fors groeien. "Van 2018 tot 2022 kregen we ongeveer vier meldingen per jaar. Dat evolueerde gaandeweg naar vier per maand", zegt de Antwerpse atheneumdirecteur Karin Heremans, die binnen het Gemeenschapsonderwijs (GO!) verantwoordelijk is voor het beleid ter preventie van problematische radicalisering en polarisatie. "Door de huidige oorlogscrisis zitten we nu aan gemiddeld vier meldingen per dag. Ze zijn niet allemaal even zorgwekkend maar wel een teken aan de wand."

"De huidige polarisatietendensen hebben angstwekkende gelijkenissen met de radicaliseringsgolf van tien jaar geleden", stelt Heremans. "Met dit verschil dat het islamisme en extreemrechts elkaar meer en meer vinden in een drievoudig raakvlak: antivrouwen, anti-lgbtq+ en anti-overheidsdenken. Sinds 7 oktober, na de inval van Hamas in Israël, hebben de extremen in de klas een bijkomend raakpunt, namelijk antisemitisme."

Ook binnen de katholieke koepel is een stijging merkbaar, al zijn geen exacte cijfers beschikbaar. "We krijgen dagelijks meldingen en vragen van scholen over radicalisering of polarisering. Het gaat om leerlingen die plots zeer extreme uitspraken doen en bijvoorbeeld het swastika-teken beginnen te gebruiken of leerlingen die roepen dat alle homo’s afvalligen zijn", zegt Jurgen Viaene, expert radicalisering bij Katholiek Onderwijs Vlaanderen.

"De meldingen zitten in vergelijking met de voorbije jaren stevig in de lift. De laatste maanden zagen we een stroomversnelling, vooral sinds de oorlog tussen Hamas en Israël."

Van corona naar Gaza

De actualiteit van de laatste maand werkt in feite als een brandversneller op wat smeulde. De vraag is wat dan wel een voorspel vormde voor de toename aan meldingen van radicale uitspraken en gedragingen. Volgens radicaliseringsexpert Cherif El Farri werkten de lockdowns tijdens de coronapandemie als een incubator voor radicale ideeën.

"Quarantaine en isolatie vormden mee een voedingsbodem voor ultrascherpe standpunten, geplukt van het internet of gevormd op verborgen fysieke ontmoetingsplaatsen. Na corona is het extremisme tot uiting gekomen en dan vormen schoolpleinen vaak het eerste ventiel."

Wat de ‘coronageneratie’ nog onderscheidt van de vorige schoollichtingen? "Deze generatie gaat prat op mondigheid. Ze deinzen er niet voor terug om hun mening te uiten en bestoken leerkrachten met vragen. Hun mosterd halen de huidige scholieren van het internet. Andere bronnen zijn minder van tel, wat de blootstelling aan desinformatie des te groter maakt", zegt El Farri die in het atheneum van Antwerpen zelf voor de klas staat als islamleraar.

"Lesgeven in de eenentwintigste eeuw is aan herbronning toe. De leerkracht moet namelijk cybervaardig zijn en optreden als een dialoogcoach. Dat is best uitdagend."

De lakmoesproef zit nu in de Palestijnse zaak waarin de linkerflank van het politieke spectrum zich van oudsher kan vinden maar die dreigt gekaapt te worden door extreemrechtse moslimhaters. Opvallend is hoe zij pro-Palestijnse standpunten gebruiken uit politiek opportunisme. De steun voor Gaza dient als een geleidehond naar een identitair rechtse blokvorming met supporters uit moslimhoek.

Recht in de val

Dat laat Dries Van Langenhove sinds kort met glans zien. De oprichter van de extreemrechtse jongerenvereniging Schild & Vrienden wacht nog een proces voor onder meer antisemitisme, maar laat zich intussen niet tegenhouden om een omslag te maken richting een potentiële achterban van allochtone jongeren.

"Om de Palestijnen te laten zien dat het onaanvaardbaar is om duizenden onschuldige burgers te doden, gaat Israël nu tienduizenden onschuldigen doden en twee miljoen anderen uithongeren. Kan je dan echt nog beweren dat je op moral highground staat?" Die vraagt stelt Dries Van Langenhove zich in een ultrakort filmpje dat op YouTube, TikTok en Telegram op heel wat bijval kon rekenen van allochtone volgers.

Net als andere van zijn berichten die een pro-Palestijnse houding willen doen uitschijnen. "Dries, more like Idries haha. Strijder", antwoordt een jonge moslimvader op Instagram. "Ey hallo Dries, ik gon als moslima bekan op u stemmen. How zeg." Hartjes en high fives volgen samen met opzwepende reacties. De ene na de andere, soms met een zweem van groupiegedrag uit moslimahoek.

"Krijg elke dag meer respect voor u! Nooit maar dan nooit verwacht! Free Palestina", juicht een Maghrebijnse vrouw. "Van racist naar dreirie overnight", stelt een andere vrouw. Het Arabische dreirie betekent zoveel als makker of kameraad. En dat is waar de leider van de extreemrechtse jongerengroep Schild & Vrienden aardig naar op weg lijkt: Dries, een van de dreiries. Een Marokkanenvriend.

Door ogenschijnlijk de Palestijnse kaart te trekken schurkt hij aan tegen wat in de straattaal mocro’s (iemand van Marokkaanse afkomst) wordt genoemd. Virtueel legt het de man geen windeieren. Zijn volgersaantal en bereik groeien welig.

Hulpvragen van scholen

"Dries Van Langehove heeft bij jongeren het Israëlisch-Palestijns conflict nog meer op de kaart gezet. Door zijn online filmpjes is de oorlogsproblematiek ook een heet hangijzer geworden in zogeheten witte scholen", zegt Ilyas Zarhoni van Centrum van expertise en advies voor preventie en interventie bij radicalisme en extremisme (Ceapire).

Het Antwerpse deradicaliseringscentrum biedt advies en bemiddeling aan publieke instellingen en overheidsdiensten om maatschappelijke spanningen te ontzenuwen. Sinds de aanval van Hamas in Israël zijn de hulpvragen van scholen amper bij te houden voor Ceapire. "In één maand tijd kregen we 68 hulpverzoeken. Dat is ruim een verdubbeling van onze normale werking", zegt Zarhoni.

"Leerkrachten weten soms niet hoe te reageren op jongeren die zeer manifest een keffiyeh (een Palestijnse sjaal) dragen. Of wat te zeggen als leerlingen geschokt zijn door de talloze beelden van kinderslachtoffers? Wat aan te vangen met de heftigheid waarmee ze spreken over een genocide in Gaza."

"Dat alles blijft aan de ribben van vele jongeren plakken. Die het bovendien gehad hebben met de twee maten en gewichten van de internationale gemeenschap. Ze volgen met argusogen het nieuws en fileren uitspraken van politici en opiniemakers. Moslimjongeren nemen dan ook rechts en extreemrechts op de korrel: wie zegt wat over de Palestijnse zaak?"

Spreidstand Vlaams Belang

Dries Van Langenhove leidt alvast de dans. Zijn flirt met moslims lijkt in schril contrast te staan met de traditionele koers van Vlaams Belang dat nog steeds acties voert tegen de ‘islamisering’ van de samenleving en Filip Dewinter op pad stuurt met zijn omvolkingstheorieën.

Het Antwerps kopstuk schoot in een recent interview met Humo de hoofdvogel van racistische uitspraken af door ontwikkelingshulp te koppelen aan gezinspolitiek. "Eén pak condooms in Afrika, dat zijn over een paar jaar twintig illegalen en tien criminelen minder in ons land", stelde Dewinter. Zijn sleetse retoriek is als een electorale zegelring voor de oude garde Blokkers.

Intussen ziet Vlaams Belang een nieuw potentieel electoraal reservoir in het meer gematigde conservatieve deel van de moslimpopulatie. Immers, al komt Van Langenhove niet op bij de volgende verkiezingen, zijn knipoog naar de Palestijnse zaak zou wel kunnen werken als electorale drilloefening. Of zoals een Vlaamse vrouw met Maghrebijnse roots het stelt op Instagram:

Vlaams Belang zal de toekomst op een koorddans tegemoet gaan. Het wordt een sandwichpartij in een continue spreidstand: het oude kiespubliek paaien en tegelijk een aanwassende jonge moslimpopulatie in het verkiezingsvizier nemen. Het kiesreservoir is dan ook niet gering. Volgens het Pew Research Center zal bij een matig migratiescenario tegen 2050 iets meer dan 15% van de Belgen moslim zijn. Dat is meer dan een verdubbeling van hun aandeel in de Belgische bevolking in 2010.

Anti-zwart racisme

Hun motieven om op Vlaams Belang te stemmen verschillen niet van die van autochtonen, want mensen van welke wortels ook zijn bang en willen zekerheid. Angst heeft geen nationaliteit, geen kleur en geen socio-economische achtergrond, het is universeel en grenzeloos. Net als racisme geen religieus of etnisch patent heeft.

Zo is anti-zwart racisme niet vreemd aan moslimgemeenschappen. Ze zijn er, getuigenissen van kleurlingen die zich niet welkom voelen in moskeeën en gemengde koppels, zwarte moslims en niet-zwarte moslims, die scheef worden bekeken.

Bovendien blijft de Maghrebijnse diaspora ook niet ongevoelig voor de antimigratieretoriek van het thuisland. Noord-Afrikaanse landen hebben als loopbrug naar Europa immers te kampen met een ongecontroleerde migratie uit Sub-Sahara. Online circuleren opnames van Marokkanen die belaagd worden door zwart-Afrikaanse vluchtelingen en zich niet meer thuis voelen in eigen land. De lokale bevolking klaagt steen en been over het kwaliteitsverlies van hun buurten en de daling van de vastgoedprijzen door "de instroom van zwarten van wie zelfs onze ordehandhavers schrik hebben".

Het anti-zwart racisme sijpelt ook de klas in. Zo melden sommige scholen racisme van scholieren met Maghrebijnse wortels ten aanzien van Sub-Saharaanse jongeren. Ook hier is een vervlechting tussen allochtonen en extreemrechts.

Interactieve praktijk

Die alliantie was al eerder te spotten op de coronamarsen tijdens de pandemie. Jodenhaat vormde er mee een raakvlak voor ogenschijnlijke tegenpolen die zich lieten beïnvloeden door antisemitische complottheorieën, als zou de pandemie het werk zijn van een zionistische elite die de wereldorde wil herscheppen naar haar hand. Bij iedere wereldcrisis zijn het weer de Joden die in een slecht daglicht worden gesteld. Van corona tot Gaza dijt het tweekoppig radicaliseringsmonster verder uit.

Nu de oorlog in Gaza volop woedt en terreurorganisaties als Al Qaida en Islamitische Staat (IS) oproepen om ook in de rest van de wereld te strijden, zijn leerkrachten, veiligheidsdiensten en politici alvast op hun hoede voor een nieuwe radicaliseringgolf die een bondgenootschap bezegelt tussen islamisme en extreemrechts. Antisemitisme vormt daarin een snijpunt dat online brandstof krijgt in onder meer crossposting.

Dit wil zeggen dat eenzelfde bericht wordt gedeeld in meerdere online groepen van verschillende, soms zelfs tegenstrijdige strekkingen. Wat Jodenhaat betreft, is deze interactieve praktijk niet ongewoon tussen islamistische en extreemrechtse online ecosystemen.

"Extreemrechtse netwerken hebben eerder solidariteit getoond met Palestijnse militanten in de gemeenschappelijke ‘strijd‘ tegen het Joodse volk", meldt de Engelse denktank Institute for Strategic Dialogue die onderzoek doet naar haat, desinformatie en extremisme. Een voorbeeld hiervan is een afbeelding met een vergelijking tussen een Palestijnse terrorist en een nazi 'verenigd in één strijd'.

De 'verenigde strijd' kan op nog meer bijval genieten sinds de ernstige escalatie van het Israëlisch-Palestijnse conflict. Neonazikanalen op sociale media prezen de recente aanvallen op Israël en beschuldigden Israël en Joodse organisaties ervan mogelijk een vluchtelingencrisis in Europa te creëren.

Aanslag in Brussel

Islamitische Staat publiceerde van zijn kant een artikel met de titel Praktische stappen om de Joden te bestrijden dat eindigde met: "De Joden moeten de Holocaust nog beleven". Daarnaast bracht de pro-IS gezinde Tala'a al-Ansar Foundation op 22 oktober een video uit waarin de schietpartij in Brussel op 16 oktober werd gevierd en waarin werd opgeroepen om soortgelijke daden te stellen.

Antisemitische groeperingen zien de huidige oorlogscrisis als een kans om te infiltreren in pro-Palestijnse bewegingen om hun Jodenhaat aantrekkelijk te maken voor een grote massa. De haat van de marge naar de mainstream brengen, dat is de infiltratiemissie.

Zo sloot een deel van de Amerikaanse National Justice Party, een blanke nationalistische en antisemitische groep, zich begin november aan bij een protest tegen Israël. De pro-Palestijnse demonstratie vond plaats voor het Witte Huis en kreeg steun van neonazi’s geleid door Mike Peinovich, die mee aan de basis stond van de Unite the Right-bijeenkomst van 2017 in Charlottesville.

Neonazistische groupuscules in Vlaanderen lijken zich in de Palestijnse kwestie op de vlakte te houden. Project Thule, de privémilitie van oud-militair Tomas Boutens die in 2014 tot vijf jaar cel veroordeeld werd voor aanslagplannen met zijn groepering Bloed, Bodem, Eer en Trouw, riep op zijn Facebookpagina op zich niet te laten verdelen "over landen en partijen die geen zier om ons lot geven".

Er wordt duidelijk niet rats op de Israël-kar gesprongen en de afkeer voor kartelpolitiek is groter dan een vermeend islamgevaar uit het Midden-Oosten. Antiglobalisme en zelfbestuur van volkeren worden wel bepleit, want Boutens vraagt zich af: "Welke van al die landen die wij zogezegd zouden moeten steunen, steunt ons?"