Vorige maand barstte de vluchtelingencrisis in alle hevigheid los. Schrijnende beelden van op elkaar gepakte Afrikaanse bootvluchtelingen en verdronken kinderen drukten Europa met de neus op mensonterende feiten die al veel langer bekend zijn maar tot dan toe zelden het (Belgische) nieuws haalden.
De verhalen en beelden jaagden een schokgolf door het oude continent: kunnen we toelaten dat dit gebeurt. Dag in dag uit. Met duizenden doden tot gevolg? De politieke druk nam toe en de Europese leiders zagen zich genoodzaakt met een plan te komen en te discussiëren over "quota": hoeveel vluchtelingen moet/kan elke EU-lidstaat opnemen?
Daily Mail
Toeval of niet, aan de vooravond van de conferentie waar de Europese ministers van Buitenlandse Zaken en Defensie groen licht gaven voor de harde aanpak van mensensmokkelaars, werd via de BBC het bericht de wereld ingestuurd dat de gammele bootjes niet enkel Afrikaanse vluchtelingen aan boord hebben, maar ook strijders van IS die op die manier Europa willen binnendringen om er vervolgens aanslagen te plegen.
De Daily Mail brengt het verhaal van de BBC maar laat tegelijk alles scepsis en duiding vallen
Het nieuws kwam via de BBC radio en komt uit een interview met Abdul Basit Haroun, een Britse Libiër die wordt voorgesteld als adviseur van de Libische regering. Opvallend is dat het originele stuk op de site van de openbare omroep heel wat kanttekeningen plaatst bij de uitspraken van Haroun. Zowat de helft van het artikel wordt gereserveerd voor experts die de beweringen van Haroun fundamenteel in twijfel trekken. Bovendien verwijst BBC naar een uitgebreide analyse die werd geschreven naar aanleiding van min of meer gelijkaardige claims enkele maanden eerder
Het nieuws van de BBC vond echter razendsnel zijn weg, eerst naar andere Britse media zoals het pulpblad Daily Mail, dat wel vaker dienst doet als leverancier van smeuïge verhalen die vervolgens ook door Vlaamse nieuwssites vlotjes worden opgepikt.
De Daily Mail brengt het verhaal van de BBC maar laat tegelijk alles scepsis en duiding vallen. Van experts die er op wijzen dat de claims toch wel heel gratuit en niet bewijsbaar zijn, is er bij de pulpkrant al lang geen sprake meer.
De belangrijkste bevindingen worden netjes opgelijst:
- Islamic State (IS) commanders are profiting from the grim trade in refugees
- Once ashore in countries such as Italy and Greece, fears that militants could evade detection by the authorities – and try to plot violent attacks
- Claims have been made by a Libyan security adviser, Abdul Basit Haroun
- This year, 1,600 people believed to have drowned crossing Mediterranean
In plaats van naar analyse en duiding, verwijst de Daily Mail door naar een artikel dat dateert van 18 februari. Toen dreigde IS ermee om 500.000 migranten in te zetten als 'psychologisch wapen' en hen per boot naar Europa te sturen.
Die link is op zich niet onlogisch. In wezen is er immers weinig verschil tussen die terreurboodschap van IS en de boodschap die Abdul Basit Haroun verspreidde. De bottomline is dezelfde: Europa, hou u vast aan de takken van de bomen want IS komt eraan!
VTM
Dat beeld werd ook vlot doorgetrokken in het gros van de Vlaamse media. Waar Knack op de site nog een kleine slag om de arm houdt, gaan sites zoals Het Laatste Nieuws en De Morgen helemaal los: "IS smokkelt strijders op vluchtelingenboten naar EU" lezen we bij HLN en De Morgen. "IS-leden ‘verstoppen zich tussen bootvluchtelingen’" wordt dat op De Standaard. Geen kritisch woord, geen enkel voorbehoud. De titel wordt als een vaststaand feit gepresenteerd zonder enige duiding of kritische reactie.
Dan krijg je zoiets, bijvoorbeeld in De Morgen:
De jihadisten, die doen alsof ze bootvluchteling zijn, zitten wel apart van de migranten, maar eenmaal van zee gered en naar Europa gebracht hebben Europese politieagenten geen idee wie er een IS-strijder is en wie een normale vluchteling. Volgens de veiligheidsadviseur willen de strijders aanslagen plegen in Europa. Hij baseert dit op verhalen die hij heeft gehoord van booteigenaren uit gebieden in Noord-Afrika waar IS het voor het zeggen heeft, zoals in delen van Libië. Veel vluchtelingen nemen de boot vanuit dat land.
Zondag tegen de middag duikt het verhaal ook op in het nieuws van VTM. Het filmpje van de commerciële zender wordt overgenomen door de sites van HLN en De Morgen. Ook op VTM wordt het verhaal zonder de minste duiding of kanttekening gebracht. Integendeel, het "nieuws" wordt in een filmpje gegoten, doorspekt met beelden van IS, inclusief een soort infografiek met bootjes die afstevenen op Europa.
Wapensmokkelaar
Terwijl de nieuwssites en VTM het verhaal, net zoals de Daily Mail, van elke duiding ontdoen, brengt de VRT wél een opiniestuk over het verhaal. Onder de kop 'Smokkelt IS echt strijders naar Europa?' stellen Denny Baert en Jens Franssen wél de correcte vragen en wijzen ze op de belangen die "de bron" van het verhaal heeft bij zijn verontrustende uitspraken:
De erkende regering, waaraan Haroun advies zou geven, wil dat Europa militair komt ingrijpen tegen mensensmokkelaars in Libië. En toevallig beslist Europa morgen of die militaire interventie er al dan niet komt. Het ziet er dus naar uit dat Haroun daags voor die beslissing de druk wilde opvoeren op Europa door een onrustwekkend verhaal te vertellen over de mensensmokkel uit Libië.
Nog interessanter wordt het wanneer we op zoek gaan naar wat meer informatie over Abdul Basit Haroun. Twee jaar terug duikt hij in een reportage van persagentschap Reuters op als een zelfverklaard wapensmokkelaar. In het artikel 'The adventures of a Libyan weapons dealer in Syria', vertelt Haroun hoe hij per vliegtuig wapens vanuit Libië naar Syrië smokkelt. We leren onder meer dat de man lange tijd in Groot-Brittannië woonde maar in 2011 naar Libië trok om er mee te strijden tegen Khadaffi.
In een reportage van persagentschap Reuters duikt Haroun op als een zelfverklaard wapensmokkelaar
Daar aangekomen werd hij een belangrijke commandant van de rebellen. Hij vocht een tijdje bij de "17 Februari Brigade" om vervolgens zijn eigen islamistische militie, de Abu Slim Martyrs' Brigade, op te richten. De reporter van Reuters vertelt in het artikel hoe hij meegetroond wordt naar een container, volgestouwd met dozen vol munitie, raketwerpers en verschillende soorten lichte en halfzware wapens.
Het is niet het enige verhaal waarin Haroun opduikt. In een artikel op All Africa wordt hij door een voormalig lid van de inlichtingendienst zelfs genoemd als sympathisant van Al Qaeda.
Het is zo goed als onmogelijk om klaar te kijken in de precieze verhoudingen en relaties tussen partijen en machthebbers in Libië, laat staan duidelijkheid te krijgen over de precieze agenda van Haroun. Neen, we kunnen niet met zekerheid beweren dat er geen IS strijders in bootjes de Middellandse Zee trachten over te steken. Wat we wel kunnen doen, is dit verhaal niet zomaar klakkeloos en zonder de minste duiding opvoeren en de bron erachter voorstellen als iemand die een soort objectieve waarheid verkondigt. Door dat wel te doen en het originele BBC verhaal van al zijn nuances te ontdoen, krijgt het verhaal gigantische en sterk overtrokken proporties, wordt de weg geplaveid voor politiek (mis)bruik en wordt de angst voor terreur (nog maar eens) opgeklopt.
