Een jaar ebola in De Standaard en Het Laatste Nieuws

Tom Cochez
15570753778_14be89fe14_z
(Foto: Medici con l'Africa Cuamm)
15570753778_14be89fe14_z
(Foto: Medici con l'Africa Cuamm)

De Wereldgezondheidsorganisatie houdt week na week nauwgezet bij hoeveel slachtoffers ebola maakt en hoeveel nieuwe besmettingen er bijkomen. Eind vorige maand, op 25 januari telde de WHO 8.817 dodelijke slachtoffers en meer dan 22.100 besmettingen. Vooral in Liberia (3.700 doden), Sierra Leone (3.199 doden) en Guinee (1.911 doden) richtte het virus het voorbije jaar een ware slachting aan.

Om een beeld te krijgen van hoe de Vlaamse kranten over de epidemie berichtten, bekeken we een kwaliteitskrant (De Standaard) en een populaire krant (Het Laatste Nieuws). Hoe verhouden ze zich tot elkaar? Schrijft de ene meer dan de andere? Is de insteek anders? En misschien wel het meest interessante: volgde hun berichtgeving ook het verloop van de epidemie?

Dat laatste is relatief makkelijk na te gaan aan de hand van de gegevens van de Wereldgezondheidsorganisatie. De WHO giet de wekelijkse gegevens over nieuwe besmettingen in een overzichtelijke grafiek. Onder die grafiek zetten we, week per week, de som van het aantal artikels die in De Standaard en Het Laatste Nieuws verschenen.

Ebola curve
Bovenaan de evolutie van het aantal nieuwe besmettingen. Onderaan de evolutie van (de som van) het aantal artikels waarin het woord 'ebola' voorkomt in De Standaard en Het Laatste Nieuws. De grafieken zijn zo onder elkaar geplaatst dat de weken met elkaar overeenstemmen.

Het valt meteen op hoe de curve van het aantal gepubliceerde artikels een veel grilliger verloop kent dan de curve van de WHO. Terwijl die laatste een min of meer klassieke Gauss curve volgt, kent de evolutie van het aantal artikels hogere pieken en diepere dalen. Misschien wel het meest opvallend is dat de piek in de berichtgeving over Ebola voorop loopt op de piek van het aantal nieuw geregistreerde gevallen. De belangrijkste verklaring voor zowel die "snellere" piek als het grilligere verloop, lijkt te zijn dat de nieuwscyclus in heel belangrijke mate gedicteerd werd door (rand)verhalen over ebola in westerse landen en de (mogelijke) impact van een besmetting op ons land.

Het begin

Op 9 augustus 2014 verscheen in The New York Times een artikel met als titel 'Tracing Ebola’s Breakout to an African 2-Year-Old'. Daarin wordt verteld hoe een half jaar eerder, op 6 december 2013, een tweejarig jongetje overlijdt in Guéckédou, een dorpje in het zuidoosten van Guinée, dichtbij de grens met buurlanden Sierra Leone en Liberia. Het overleden jongetje wordt door wetenschappers gezien als 'patient zero': de oorsprong van de ebola-epidemie die intussen vele duizenden slachtoffers maakte. In de week daarna overlijden nog drie familieleden van het tweejarig jongetje: de moeder, een zusje en de grootmoeder. De begrafenisplechtigheid waarop ook familieleden uit omgevende dorpen aanwezig zijn, zorgt voor de verdere verspreiding.

In de weken die daarop volgen, loopt het aantal slachtoffers verder op, maar het duurt nog tot eind maart, bijna vier maanden later, vooraleer de lokale autoriteiten spreken over een ebola-epidemie.

Dat is ook het moment waarop Het Laatste Nieuws en De Standaard voor het eerst berichten over de epidemie. "Ebola maakt 59 doden in Guinee" is de kop boven een (heel) kort stukje in Het Laatste Nieuws. De Standaard brengt een uitvoerig en goed gedocumenteerd stuk met als titel "Ebola duikt voor het eerst op in Guinee". In het weekend brengt de krant een uitgebreid verhaal over het Instituut voor Tropische Geneeskunde dat zijdelings te maken heeft met de uitbraak van ebola.

Half april 2013 lijkt het verhaal over en out. Het Laatste Nieuws pakt op 16 april, goed drie weken na het  eerste bericht, uit met de kop: "Ebola virus in West-Afrika onder controle".

Daarna blijft het nieuws over ebola nog enkele weken opduiken in de krantenkolommen. Er is nog wel aandacht voor de uitbraak ter plekke, maar tegelijk duiken al de eerste verhalen met een "Belgische inslag" op. We vernemen bijvoorbeeld dat Brussels Airlines voorzorgen neemt tegen ebola en hoe Vlaamse studenten "wegvluchten" uit Afrika.

Half april lijkt het verhaal over en out. Het Laatste Nieuws pakt op 16 april, goed drie weken na het eerste bericht, uit met de kop: "Ebola virus in West-Afrika onder controle".

Peter Piot

Pas anderhalve maand later, we zijn dan al eind mei, is er opnieuw aandacht voor het virus. "Ebola maakt vijf doden in Siera Leone", meldt Het Laatste Nieuws. Een week later volgt De Standaard met een (heel) kort stukje dat nochtans de ernst van de situatie aantoont "Dodentol ebola opgelopen tot 208". Daarin lezen we ook dat "medewerkers van de Wereldgezondheidsorganisatie zich zorgen maken over een nieuwe opstoot de jongste dagen. Tussen 29 mei en 1 juni zijn er minstens 21 doden gevallen en doken er 37 nieuwe verdachte gevallen op in Guinee."

Ondanks die toch onrustwekkende meldingen, blijft het daarna opnieuw een maand lang volledig stil. Het duurt tot Peter Piot op 3 juli de alarmbel luidt. Op CNN roept de directeur van de London School of Hygiene and Tropical Medicine de wereld op om de ogen te openen voor de catastrofe die zich in West-Afrika afspeelt. Zijn noodkreet leidt de weken die daarop volgen tot wat korte berichtjes in Het Laatste Nieuws. Hoewel de epidemie in omvang toeneemt, verschijnt er in De Standaard, behalve een stuk naar aanleiding van de oproep van Peter Piot, enkele weken lang niets meer over ebola.

Ebola DS en HLN
Evolutie van het aantal artikels met het woord 'ebola' in De Standaard (blauw) en Het Laatste Nieuws (rood)

De echte kentering komt er pas eind juli. Daar zorgt de "dreiging" dat het virus via het luchtverkeer ook de westerse wereld zou kunnen bereiken voor. Viroloog Marc Van Ranst tracht paniek daarover in de kiem te smoren, maar de verhalen over screenings op vliegtuigen en de risico's voor besmetting in eigen land halen vanaf dan de bovenhand op verslaggeving over de situatie in West-Afrika, ook al kondigt de Wereldgezondheidsorganisatie aan dat ze 100 miljoen euro noodhulp vrijmaakt en roepen verschillende landen in het door ebola getroffen gebied de noodtoestand uit.

Die tendens zet zich in de daaropvolgende weken steeds verder door. In de eerste volle week van augustus noteren we in Het Laatste Nieuws volgende titels:

  • WHO noemt ebola wereldwijd gezondheidsrisico
  • Stad geeft 1.000 euro aan strijd tegen ebolavirus
  • Eerste ebola-patiënt in Europa
  • Ebolapatiënt na 1 uur gered dankzij 'wonderserum'
  • Viroloog die ebola ontdekte: 'Hulpverleners moeten zélf experimentele medicijnen testen'
  • Belgische ziekenhuizen krijgen instructies voor ebola
  • Eerste geval van ebola in VS.

We zien hoe ook de lokale edities vanaf dan "regionale" verhalen over ebola beginnen te brengen zoals "OCMW-raadslid Natasja De Vos (22) geeft bijles in Ghanees schooltje" of (vooral) verhalen over hoe lokale ziekenhuizen zich voorbereiden op een eventueel ebola-geval.

Halverwege september komt daar (een beetje) verandering in, na de open brief van Marc Van Ranst in De Standaard: "Ebola is ook ons probleem", schrijft hij en hij maant aan tot actie (ter plaatse). Dat zorgt eventjes voor meer artikelen over de uitbraak in West-Afrika zelf, zowel in Het Laatste Nieuws als in De Standaard.

Echt ontploffen doet de berichtgeving over Ebola half oktober. Dat heeft alles te maken met de besmetting in Spanje

Binnenland

Echt ontploffen doet de berichtgeving over Ebola echter half oktober. Dat heeft alles te maken met de besmetting in Spanje. In die week wordt ook ebola-coördinator Erica Vlieghe aangesteld. Het nieuws kleurt dan nagenoeg volledig westers. Bovendien begint het woord ebola ook op te duiken als een soort metafoor in artikels die helemaal niet over het virus of de epidemie gaan. Ebola wordt bijvoorbeeld gebruikt in vergelijkingen met IS en schopt het zelfs tot in politieke commentaren. "Dezer dagen verschijnen kritische analyses over de manier waarop het belgicistische virus als een soort ebola de N-VA'ers in deze regering naar het leven staat", lezen we in De Standaard. Zelfs in het beursnieuws van die krant duikt het woord op, wanneer fondsbeheerders wijzen op de lucratieve mogelijkheden van investeringen in bedrijven die werken aan testkits voor ebola.

Een overzicht van de artikels in De Standaard half oktober toont hoe de focus op dat moment volledig verschoven is van de dodelijke uitbraak in West-Afrika zelf naar de "risico's" in België en de westerse wereld. De week van 13 tot 19 oktober is de week waarin het woord ebola het vaakst te lezen valt in de kolommen van De Standaard (20 keer) en Het Laatste Nieuws (24 keer).

Een overzicht van de titels in De Standaard maakt duidelijk waar de focus ligt:

  • Start/stop (foto-onderschrift bij foto uit Liberia)
  • 'Geen overhaaste maatregelen tegen ebola' (België)
  • De communautaire doos van Pandora (politieke analyse met ebola als metafoor)
  • Speciale firma voor bagage uit West-Afrika
  • 'Paniekcrisis over ebola, geen gevaar voor epidemie'
  • Bagageafhandeling stropt
  • De stoere stewardess
  • Correcties & aanvullingen (Zanzibar werd verkeerdelijk in ebolagebied gelokaliseerd)
  • Wat staat ons met ebola te wachten?
  • Geen ebola in Antwerpen
  • Ebola-stress bij clubs
  • Tweede verpleegster besmet
  • Ebolavluchten zijn of hoogmoed of dwaasheid
  • 'Duizenden extra besmettingen per week'
  • Vrouw uit voorzorg opgenomen in Antwerpse UZ
  • Angst voor ebola op Zaventem
  • Besmetting gebeurt niet zomaar
  • Nieuwe regering trekt lessen uit ebola-epidemie
  • Nu ook eerste besmetting in de VS
  • Als we IS nu eens negeerden (ebola als metafoor)

Kussen

De week erna gaat de berichtgeving nog even op datzelfde elan door, maar daarna valt de steekvlam uit. Het aantal artikelen valt sterk terug. Het gaat daarna ook nauwelijks nog over de situatie ter plekke. Ebola als metafoor blijft wel geregeld opduiken - "Wij zijn niet de ebola van de Antwerpse haven" - en randverhalen zoals "Band Aid" halen het op nieuws over de situatie ter plekke.

De zeldzame keren dat er toch nog wat verschijnt, zijn de berichten nochtans verre van geruststellend. Half december kopt De Standaard nog "piek ebola-epidemie nog niet in zicht", maar daarna lijken de Vlaamse media het min of meer gehad te hebben met de epidemie. In jaaroverzichten en bijhorende reportages of gesprekken met mensen die ter plekke hebben gewerkt, duikt het virus tijdens de eindejaarsfeesten nog op, en kussen van oud naar nieuw wordt links en rechts afgeraden, maar over de evolutie van de toestand in West-Afrika horen we niet veel meer.

Het goede nieuws is dat intussen ook de epidemie in West-Afrika langzaam begint uit te doven. Maar helemaal zijn we er helaas nog lang niet. In een interview met De Standaard legde Peter Piot afgelopen weekend uit dat "het meest waarschijnlijke scenario een voortgezette daling (is), een uitdovende epidemie met een lange staart en op gezette tijden nieuwe, kleinere uitbraken hier en daar. Het is nog niet gedaan."

LEES OOK
Yoeri Maertens / 23-05-2018

Moslimterrorist of gestoorde gek? Framing in de Vlaamse media

Vlaamse kranten berichten systematisch anders over aanslagen gepleegd door moslims dan over aanslagen van niet-moslims. Deze 'framing' blijkt nu weer bij de berichtgeving over de…
Brussels_suspects_CCTV
Karl van den Broeck / 08-05-2018

'Apache gelooft in de taak van de pers als vierde macht, dat is de harde kern van onze stiel'

Karl Marx is 200 jaar. Filosofiehuis Het Zoekend Hert in Antwerpen vroeg schrijver Walter van den Broeck en zoon Karl om een lezing te houden. Lees hier de lezing van Apache…
De redactie van Apache in het Reuzenhuis op de Turnhoutsebaan in Borgerhout. (Foto: © Stef Arends)
Tom Cochez / 02-02-2018

Bart De Wever monopoliseert Vlaamse media op ongeziene wijze

Een analyse via krantenarchief Gopress leert dat in dagbladen en op krantensites meer over de voorzitter van N-VA wordt geschreven dan over alle andere Vlaamse partijvoorzitters…
Bart De Wever