Zegt de term “DAB”u nog iets? Onwaarschijnlijk als u niet de 25 gepasseerd bent. Midden jaren ’90 van de vorige eeuw werden door de publieke zenders van een aantal Europese landen digitale radio netwerken op poten gezet die gebruik maakten van de DAB technologie (“Digital Audio Broadcasting”). De digitale DAB kwaliteit zou die van FM overstijgen en de capaciteit van de digitale band zou groter zijn dan die van de propvolle FM band. Tientallen miljoenen euro’s werden geïnvesteerd in verschillende Europese landen. Maar het werd een gigantische flop: geen kat luisterde naar DAB, behalve in het Verenigd Koninkrijk waar DAB erin slaagde net boven de marginaliteit uit te stijgen.
Het falen van een nieuwe technologie
De luisteraar vraagt niet naar digitale radio, maar dit is niet de echte reden waarom de technologie niet aansloeg. Destijds vroeg ook niemand om FM en toch werd AM in enkele jaren tijd uit de ether verdrongen. Het recent fenomeen van de tablets toont opnieuw aan dat een nieuwe technologie waar geen expliciete vraag naar bestaat wel degelijk kan doorbreken, mits de push door belangrijke marktspelers en kwaliteit van het product aanwezig zijn.
Daar wrong het schoentje met DAB dat niet noodzakelijk superieur bleek te zijn aan FM. Een volledige dekking van het grondgebied bleek moeilijk haalbaar en de mobiele ontvangst was slecht. Dat laatste is, gezien het belang van de autoradio, allesbehalve een detail en verklaart ook waarom de digitale autoradio – en dus digitale radio in het geheel- niet doorbrak. Ze bestaan wel en ze zijn tegenwoordig zelfs betaalbaar, die DAB-autoradio’s, maar je ziet ze nergens.
DAB bleek niet noodzakelijk superieur te zijn aan FM. Een volledige dekking van het grondgebied bleek moeilijk haalbaar en de mobiele ontvangst was slecht.
De andere factor die digitale radio de das om deed was het feit dat de private radio sector niet meewilde of -kon. Zo was er in de Belgische deelgebieden destijds nog geen wettelijk regeling rond gewestelijke radio. De grotere private spelers waren er dus niet toen DAB van start ging.
Voor de lokale zenders is digitale radio via DAB dan weer zo goed als onhaalbaar: een zender van een paar duizend euro en een mast volstaan om jezelf in de analoge FM ether te steken. Bij digitale DAB radio wordt een tiental stations op verschillende stukjes van een enkel kanaal gezet dat dan via een zogenaamde “multiplex” in de lucht gestoken wordt. Het zendgebied van zo’n multiplex is minimaal zo groot als een provincie en de kost van de hardware is buiten het bereik van de lokale stations.
Internet
Maar waarom heb ik het over DAB, terwijl internet toch de toekomst van de digitale radio is?
Opnieuw is het de mobiele factor die de echte doorbraak, ook van internet radio verhindert. 3G netwerken -en we hebben vernomen ook 4G netwerken- riskeren plat te vallen als we met z'n allen in de file onze internet autoradio zouden aanzetten op de Antwerpse of Brusselse ring. Bovendien zou het aan de huidige door de telecom operatoren aangerekende tarieven voor dataverkeer een dure zaak worden om digitale radio mobiel te beluisteren. Kortom, het ziet er naar uit dat het minstens een decennium zal duren vooraleer digitale internet radio de norm wordt.
Moeten we dan concluderen dat we in 2030 nog altijd radio zullen luisteren via de FM-band? Er zijn de futuristen, goeroes en andere youtube aficionados die radio nu al dood verklaard hebben. Radio heeft sedert de komst van het internet heel wat van haar pluimen verloren maar het medium zal ongetwijfeld een plaats behouden in het cultuur –en medialandschap, zei het bescheidener dan 30 jaar geleden. En het ziet er naar uit dat de FM band het wel nog een paar decennia trekt, zelfs in het geval van een digitale doorbraak.
Het ziet er naar uit dat de FM band het wel nog een paar decennia trekt, zelfs in het geval van een digitale doorbraak
Toch zou het kunnen dat digitale radio in Europa de FM band alsnog overklast. Er is een namelijk een nieuwe “DAB +” technologie ontwikkeld die de technische mankementen van DAB moet verhelpen. Frankrijk start over enkele maanden met DAB+ in een 20-tal zones, in een aantal Duitse deelstaten worden DAB+ multiplexen geïnstalleerd, Italië heeft er ook en bij ons is RTBF gestart met de ontplooiing van DAB+. De Deense publieke zender droomt zelfs om in 2015 toch met FM te stoppen. Onwaarschijnlijk dat dit doorgaat, maar er beweegt duidelijk iets.
Heropstanding van de digitale radio?
Zal het deze keer wel lukken? Dat zal bepaald worden door de luisteraars en door de openbare omroepen, maar nog meer door private omroepen en de telecom firma’s. Die laatste zien het wel zitten om de digitale multiplexen op te zetten en uit te baten, want naast een lucratieve business betekent het een verdere versterking van hun positie in het medialandschap. Nu de DAB- ontvangers ook betaalbaar(der) zijn geworden, en als de kwaliteit inderdaad superieur aan FM blijkt te zijn, dan moeten alleen de private stations nog mee om er deze keer wel een succes van te maken.
Wat de grote spelers betreft is de zaak niet helemaal duidelijk. In Frankrijk lijken ze niet enthousiast, nochtans is DAB+ voor grote stations niet duurder dan FM. Waarschijnlijk kijken ze de kat uit de boom tot de technologie haar deugdelijkheid heeft bewezen en stappen ze daarna in. Op die manier wordt de kost van technisch risico doorgeschoven naar de overheid.
De kleine onafhankelijke private stations en de gemeenschapsradio’s dreigen uit de boot te vallen.
Het einde van de vrije radio?
De kleine onafhankelijke private stations en de gemeenschapsradio’s dreigen echter uit de boot te vallen.
In Vlaanderen zijn er zo'n 300 stations die lokaal uitzenden, maar nog geen 90 daarvan zijn onafhankelijk. De rest zit onder een koepel en jaarlijks worden een paar onafhankelijke stations door een koepel opgeslorpt. Van de 90 onafhankelijke stations zijn er waarschijnlijk geen tien Gemeenschapsradio’s.
Gemeenschapsradio’s worden gekenmerkt door hun lokale inbedding, decentrale programmatie (geen formaat radio) en hun niet- commercieel karakter (hetgeen niet noodzakelijk betekent dat reclame helemaal uit den boze is). Ze vormen naast de publieke en commerciële zenders een 'derde radiosector' maar kregen vooralsnog geen apart statuut in Vlaanderen.
Aangezien ze niet zelf een multiplex kunnen opzetten, moeten de lokale zenders een plaatsje vragen op de systemen die opgezet worden door de overheidsomroep (zoals in Franstalig België) of door telecomfirma’s (zoals in Nederland of het Verenigd Koninkrijk). Maar de eerste is een concurrent en de anderen zijn commerciële firma’s die exorbitante tarieven aanreken om hun installaties binnen enkele jaren terugverdiend te hebben.
Technisch zou het ondertussen wel mogelijk geworden zijn om lokale radio’s te laten uitzenden over een gebied dat niet groter is dan een grote stad, wat de kosten zou kunnen drukken. Toch circuleren jaarlijkse bedragen van 5.000 tot 10.000 euro voor een plaats van matige kwaliteit op het DAB+ spectrum. Dat is voor de meeste kleine stations niet haalbaar zonder bijkomende steun. De digitale toekomst zou er dus één kunnen worden zonder echte lokale radio als de overheden naast de publieke omroepen de zaak overleveren aan een ongereguleerde markt. De daaruit volgende verschraling kunnen we dagelijks ervaren in Vlaanderen waar we ruim bedeeld zijn met stations die allemaal commerciële eenheidsworst serveren.
Europa
Vorige week trok de Europese vereniging van Gemeenschapsradio’s AMARC naar Brussel om de problematiek onder de aandacht te brengen van de regulatoren en Europese parlementairen. De Vlaamse regulator en Ivo Belet, de Belgische vertegenwoordiger in de bevoegde commissie, waren afwezig. Met interesse werd door de aanwezigen geluisterd naar de vraag voor toegang tot de digitale ether voor en de algemene erkenning van de Gemeenschapsmedia in Europa.
Benieuwd of de Vlaamse politiek er in zal slagen diversiteit in het lokale radiolandschap te brengen.
Er zijn al een aantal stappen in de goede richting gezet met een resolutie door het Europees Parlement in september 2008 en een verklaring van ministers in februari 2009. Beide onderstrepen ze de rol van Gemeenschapsmedia en roepen ze de autoriteiten in de lidstaten op om de toegang van de Gemeenschapsmedia tot het publieke forum te garanderen.
Toch is waakzaamheid geboden. De huidige crisis trekt de focus weg van domeinen als media. Ook is er, drie jaar na het falen van vastgoed- en financiële markten, meer dan ooit een stroming die er axiomatisch van uitgaat dat economische groei alleen door de markt kan gecreëerd worden. Bijgevolg is alles dat naar marktregulering ruikt economisch beknottend en dus verdacht. Voorts is het financieel belang van radio, zelfs met een eventuele digitalisering, beperkt in vergelijking met de beeld- en nieuwe media. Waarschijnlijk blijft het dan ook bij aanbevelingen en laat men de regulerende en sturende bevoegdheid bij de staten en deelgebieden.
Vlaanderen kijkt de kat uit de boom maar als er in Duitsland een digitale doorbraak komt dan kan het ook hier snel gaan. Benieuwd of de Vlaamse politiek er in zal slagen diversiteit in het lokale radiolandschap te brengen.
