Europa raakt verstrikt in een patroon van mislukte privatiseringen

Jan Walraven
Grieks landschap-1
Grieks landschap-1

In een gastbijdrage op Follow The Money, een Nederlandse nieuwswebsite die focust op onderzoeksjournalistiek, doet TNI-onderzoeker Matthijs Peters het businessmodel van de "privatiseringsindustrie" uit de doeken. Die industrie bestaat uit een kleine groep actoren, gaande van advocatenkantoren tot zakenbanken en accountancybureau's, en is betrokken "bij vrijwel alle belangrijke privatiseringen in Europa."

Lazard

Volgens TNI is het vooral die industrie die profiteert van de privatiseringen. Een aantal van de belangrijkste spelers, waaronder zakenbank Lazard, adviseren overheden eerst bij de verkoop en verdienen vervolgens grof geld aan bijvoorbeeld een beursgang.

Eén van de meest frappante voorbeelden van deze tactiek is de verkoop van het Britse Royal Mail. Lazard adviseerde de Britse overheid onder meer bij het vaststellen van de aandelenprijs bij de beursgang (volgens velen) een veel te lage prijs. Enkele dagen na de beursgang was het aandeel dan ook met 50% gestegen.

De 'Trojka' ziet het van de hand doen van staatsbedrijven als een ideaal middel om de staatsschulden af te bouwen

"Terwijl de Engelse belastingbetaler op de eerste dag van handelen 750 miljoen pond misliep, kreeg Lazard een beloning van 1,5 miljoen pond voor zijn diensten. Ondertussen had een vermogensbeheertak van Lazard voorafgaand aan de beursgang de status van ‘priority investor’ gekregen, waardoor het bedrijf aandelen op kon kopen tegen de prijs van de beursgang. Deze aandelen verkochten ze vervolgens een week later met 8 miljoen pond winst", schrijft Peters op Follow The Money.

De bij Royal Mail toegepaste tactiek is beproefd. Lazard paste die ook toe bij de privatisering van de Spaanse luchtvaartmaatschappij AENA.

Corruptie

Maar het kan altijd nog frappanter. In 2013 werd op aangeven van de Trojka het gokkantoor OPAP door de Griekse staat verkocht via het privatiseringsfonds HRADF. Enkele uren na het afsluiten van de deal was Stelios Stavridis, de directeur van HRADF, op weg naar zijn vakantiebestemming in de privéjet van de Griekse oligarch Dimitris Melissanidis, die met zijn bedrijf Emma Delta net OPAP had opgekocht. Stavridis moest na dit voorval opstappen als directeur van HRADF. De verkoop ging wel door.

Volgens TNI wakkeren privatiseringen "vriendjespolitiek en corruptie" aan en zorgen ze ervoor dat "kleine geprivilegieerde groepen woekerwinsten kunnen maken."

De Commissie, maar ook het IMF en de Europese Centrale Bank, zijn de stuwende krachten achter deze hernieuwde privatiseringsronde. Deze 'Trojka' ziet het van de hand doen van staatsbedrijven als een ideaal middel om de staatsschulden af te bouwen.

Sinds de economische én financiële crisis zit over de hele Europese Unie het aantal privatiseringen dan ook opnieuw in de lift. In landen als Griekenland, Spanje en Ierland worden deze privatiseringen opgelegd als onderdeel van Europese reddingsoperaties, de zogenaamde Memoranda.

Fire sale

Door die verplichting moesten overheidsbedrijven in die landen bijna halsoverkop verkocht worden. Zo'n "fire sale" heeft volgens TNI inderdaad budgettaire consequenties. De verkoop van staatsbedrijven is volgens de Trojka een manier om de staatsschulden af te bouwen, maar omdat die verkoop snel moest gebeuren tijdens of vlak na een economische crisis, worden deze bedrijven vaak ondergewaardeerd en dus tegen een te lage prijs verkocht.

Vaak worden ook enkel de meest waardevolle en efficiënte staatsbedrijven van de hand gedaan

"Dit is vooral het geval in Griekenland, waar het privatiseringsfonds HRADF enkel focust op het zo snel mogelijk verkopen van waardevolle bezittingen om aan de eisen van de Trojka te voldoen, in plaats van te proberen om zoveel mogelijk geld op te halen met de verkoop", schrijft TNI.

Vaak worden ook enkel de meest waardevolle en efficiënte staatsbedrijven van de hand gedaan. Dat zorgt op twee manieren voor gaten in de overheidsfinanciën. Overheden kunnen ten eerste niet meer rekenen op de financiële winsten die het verkochte staatsbedrijf genereerde en blijven daarnaast achter met de verlieslatende onderdelen.

Privatiseren betekent voor de staat dus meestal een verlies van inkomsten. Het argument dat privatiseren helpt om de staatsschuld af te bouwen, houdt volgens TNI dan ook weinig steek.

Ook een ander argument dat wordt ingeroepen ten voordele van privatiseringen, blijft volgens TNI niet staan. Onderzoek van verschillende Europese universiteiten, maar ook van het IMF en de Wereldbank, toont bijvoorbeeld nergens aan dat private bedrijven efficiënter zijn dan staatsbedrijven.

Privatiseringen leiden daarentegen vaak wel tot een verschraling van de arbeidsstandaarden, een verhoging van de inkomensongelijkheid en meer marktconcentratie. Bovendien is in 34 OESO-landen de energieprijs die private bedrijven rekenen 23,1% hoger dan die van staatsbedrijven.

Bpost

België zette vorig jaar op eigen houtje de deur op een kier naar een nieuwe privatiseringsronde. In mei liet de ministerraad de wettelijke verplichting vallen die bepaalde dat de overheid een meerderheid van de aandelen van Proximus en Bpost in handen moest houden. Ook in de Kamercommissie Overheidsbedrijven werd de aanpassing goedgekeurd. Bevoegd minister De Croo stelde echter dat er geen concrete plannen zijn om de aandelen van de hand te doen.

België zette vorig jaar op eigen houtje de deur op een kier naar een nieuwe privatiseringsronde

In het wetsvoorstel van Open Vld valt te lezen dat "de overheid vlug en soepel moet kunnen inspelen op gewijzigde omstandigheden en als actief aandeelhouder voortdurend alert moet zijn voor strategische opportuniteiten. Wettelijke barrières werken niet alleen belemmerend op dat vlak, ze kunnen potentiële investeerders ook afschrikken of zelfs een verdere markttoegang voor nieuwe operatoren belemmeren."

Minister Kris Peeters (CD&V) stelde dat privatiseren op "een gezonde manier" moet worden bekeken en "niet halsoverkop zeggen dat wij die overheidsbedrijven kwijt willen". Dat zou volgens hem onder meer "budgettaire consequenties" hebben.

Het volledige stuk van Matthijs Peter is hier te lezen en via deze link is het uitgebreide rapport van TNI te raadplegen.

LEES OOK
Jan Walraven / 21-02-2018

Barroso lobbyt (toch) bij Europese Commissie voor Goldman Sachs

De voormalige Europese Commissievoorzitter breekt zijn belofte aan opvolger Jean-Claude Juncker om niet bij de Commissie te lobbyen voor Goldman Sachs, schrijft EUobserver.
jose manuel barroso dg empl