Moet het ons verbazen dat wie voor z’n leven en dat van z’n kinderen moet vrezen, een onzekere tocht verkiest, weg uit uitzichtloze miserie? Aan de andere kant van grenzen die ze over moeten, heersen hardvochtige beleidsmakers. Zij beslissen: door de grens over te steken overtreden jullie onze wetten. Jullie zijn illegaal. Jullie handelen bovendien ‘immoreel’, want: jullie brengen jullie eigen kinderen in gevaar.
Uithalen naar de ouders van Mawda
We verwijzen naar de woorden van staatssecretaris Sammy Mahdi (CD&V). In de marge van zijn besluit om het verblijf van de ouders van de gedode kleuter Mawda permanent te regulariseren, merkte hij op dat hij hun beslissing te vluchten niet begreep. De ouders van Mawda mogen blijven – omdat hun kind hier begraven ligt –, maar niet zonder enig gemoraliseer over hun onverantwoordelijkheid. Hoezo begrijpt de staatssecretaris hun beslissing om te vluchten niet?
Kunnen mensen illegalen zijn? Kan het woord ‘illegaal’ het woord ‘mens’ vervangen? Kan het de mens reduceren tot een overtreding, in vele gevallen begaan uit wanhoop waarbij de overtreding louter beperkt blijft tot het ergens aanwezig zijn? De zogenaamde ‘illegaal’ is aanwezig op een plek in de wereld waar hij niet aanwezig mag zijn.
Te beladen woord, weg ermee
Sommigen gaan nog een stap verder en zeggen dat illegaliteit, het louter illegaal op een grondgebied aanwezig zijn, een misdrijf is, strafbaar met drie maanden gevangenis, en een bevel om het land te verlaten. Wie daar geen gevolg aan geeft, loopt het risico op een gedwongen uitwijzing. En alsof dat nog niet genoeg is, lezen we in het advies van de commissie-Bossuyt, genoemd naar de gewezen commissaris-generaal voor de vluchtelingen en voormalig voorzitter van het Grondwettelijk Hof, het voorstel om de vreemdelingenwet aan te passen. Illegaal verblijf zou binnenkort strafbaar zijn met een jaar. Zo kan een onderzoeksrechter een zaak onderzoeken en indien nodig een woning laten betreden. Meteen is de hachelijke discussie over het wettelijk kader van woonstbetredingen bij mensen zonder papieren in één klap van de baan.
Kamerlid Franky Demon (CD&V) heeft het niet meer over 'woonstbetredingen'. “We gaan dat woord niet meer gebruiken. We moeten eerlijk zijn: het is te beladen geworden”, zegt hij. “Een nieuwe term is er evenwel nog niet.” (Knack, 28/12/2020)
Mijnheer Demon staat pal achter de principes van de woonstbetreding. “We moeten een principe uitwerken om mét goedkeuring van de gerechtelijke macht de woning binnen te treden van iemand die in de illegaliteit is terechtgekomen en al meerdere keren het bevel heeft gekregen om terug te keren.” Hij noemt zulks “het sluitstuk van kordaat en rechtvaardig beleid”.
Christelijke ethiek
Het lijkt een semantische discussie te zijn, maar dat is het niet als we normen en waarden in rekenschap nemen. Die van de christelijke ethiek, bijvoorbeeld. Rechtvaardigheid: elke mens heeft recht op dezelfde behandeling. Of naastenliefde, waarmee Jezus medeleven bedoelde: het is een opgave om ook een vreemde graag te zien. Het is onze verantwoordelijkheid om te zorgen voor de zwakkere, diegene die in nood verkeert.
Voor christenen is het mogelijk dat mensen iets illegaals doen, uiteraard, maar ze kunnen niet illegaal zíjn. Een mens ís niet zijn overtreding. Ze hebben niet de juiste papieren, maar papieren zijn geen criterium voor mens-zijn. De woorden van aartsbisschop Jozef De Kesel (kerstnacht 2017) in dit verband zijn duidelijk.
De arme en de vreemdeling horen er niet bij. Omdat ze niet zijn als wij, omdat ze onze vanzelfsprekendheden, onze verworvenheden, onze wereld in vraag stellen. Ze zijn anders. Later zal Jezus zich met hen identificeren: “Wat je aan de minste van de mijnen hebt gedaan, dat heb je aan Mij gedaan.” En ze zijn zo talrijk. Velen op de vlucht. Op de vlucht voor geweld of armoede. Men spreekt vandaag van 258 miljoen migranten, van wie meer dan 60 miljoen tegen hun wil hun leven elders in de wereld moeten doorbrengen. Ik besef dat er geen simpele oplossingen zijn. Natuurlijk kan alles niet ongecontroleerd gebeuren en moet er gewerkt worden aan langetermijnoplossingen in de landen van herkomst. Iets wat trouwens al vele jaren wordt ‘gezegd’… Maar ondertussen zijn ze wel op de vlucht. Sommigen van hen zijn hier. Sommigen al heel lang. Ze moeten in hun waardigheid worden erkend. Het zijn niet de papieren die hun deze waardigheid verlenen. Die waardigheid hebben ze, en ze is onvervreemdbaar. Omdat ze mensen zijn. (…) We mogen ons niet afsluiten en op onszelf terugplooien. We moeten weerstaan aan de globalisering van de onverschilligheid. Niet wat een mens voor zichzelf kan verwerven maar wat hij voor een ander kan betekenen, dat maakt het leven de moeite waard geleefd te worden.
Hoe haaks staat dit op de oproep van de West-Vlaamse provinciegouverneur, die de mensen opriep om te stoppen met het uitdelen van voedsel aan vluchtelingen? In één adem veroordeelde hij in de media de zeer bewonderenswaardige pastoor Fernand Maréchal uit Zeebrugge, omdat die ‘transmigranten’ die naar Groot-Brittannië willen doorreizen, een kom soep gaf. Of, zoals Walter Zinzen opmerkte in zijn Migranten aller landen (2020): hoe zogezegde christenen ‘de werken van barmhartigheid zoals Jezus ze heeft geformuleerd’, verloochenen.
Terug naar af
Het politieke debat over mensen zonder papieren vernauwt systematisch tot het thema terugkeer. Ook de huidige staatssecretaris ijvert voor een vrijwillige terugkeer van mensen die niet in aanmerking komen voor asiel in ons land.
De federale regering plant de financiering van pilootprojecten voor duurzame toekomstoriëntatie van mensen zonder wettig verblijf (BBB+, Bed, Bad en Brood). Dat zou een win-win moeten zijn voor migrant en samenleving. De vrees is wel dat een te grote focus op cijfers de projecten zal hypothekeren, en dat het verkapte terugkeerprojecten zouden worden. BBB+ staat zo voor intensieve begeleiding, bij voorkeur naar terugkeer.
Breder debat is nodig
Ondanks die duidelijke waardes als naastenliefde, lijken (ook) de christendemocraten (zeker die met mandaten) niet bereid om het debat breder te voeren. Er zijn nochtans nóg redenen om dat wel te doen: de onmiskenbare verantwoordelijkheid van het Westen in de milieuvervuiling bijvoorbeeld, die er voor zorgt dat er steeds meer milieuvluchtelingen zijn. Natuurlijk komen zij al helemaal niet in aanmerking voor bescherming en asiel… De Conventie van Genève erkent iemand alleen als vluchteling als er sprake is van vervolging om redenen van ras, religie, nationaliteit, lidmaatschap bepaalde sociale groepering of politieke opinie.
Een breder debat is nodig, bijvoorbeeld over de onmiskenbare verantwoordelijkheid van het Westen in de milieuvervuiling, die er voor zorgt dat er steeds meer milieuvluchtelingen zijn
Arme landen zijn het meest kwetsbaar voor de gevolgen van de klimaatverandering. Zij leveren het kleinste aandeel in de factoren die de klimaatverandering veroorzaken, maar ze betalen op termijn wel de hoogste prijs.
Verder is er de (illegale) wapenhandel vanuit België, die in landen als Somalië het vuur aan de lont blijft steken. De voorbije jaren werden gigantische bedragen geïnvesteerd in defensie. Voor de aankoop van nieuwe wapens, de militarisering van de buitengrenzen van de EU en de militaire operaties in onder andere Afghanistan, Irak, Libië, Mali en opnieuw Irak...
Er zijn redenen te over om het debat te verbreden, om in te zien hoe wij met andermans wanhoop omgaan, hoe we jongleren met restricties, met Dublin ja, Dublin nee, met ongelijke criteria, met doolhoven, met kastjes en muren. Tot, uiteraard, de wanhopigen, uitgeput, wanhoop inruilen voor woede en zich aan een laatste levensgevaarlijke avontuur wagen. Weinig houdt hen nog tegen: niet de angst voor de verdrinkingsdood, niet de ontberingen, de waarschijnlijkheid van uitbuiting en misbruik, niet de mogelijk mensonwaardige toestanden onderweg, niet het risico om na hun laatste stuiver te hebben gespendeerd aan smokkelaars alsnog aan hun lot te worden overgelaten of terug naar af te worden gestuurd. Niets. Het geeft iemand met een beetje empathie een idee van de zerpe miserie die zij ontvluchten.
Duw ze terug
Liever dragen we bij tot verdere militarisering van de Europese buitengrenzen. We dúwen ze terug. Push back! Wat denken ze wel?
We kunnen onze welvaart en ons welzijn nooit handhaven met alleen maar ‘mensen van hier’
We kunnen de migraties echter niet blijven terugdringen. We kunnen onze welvaart en ons welzijn nooit handhaven met alleen maar ‘mensen van hier’. Migratie is van alle tijden. We hebben de ethische, politieke en menselijke plicht, zelfs uit een goedbegrepen eigenbelang, om immigranten te verwelkomen en kansen te geven. Dat het tegenovergestelde gebeurt, is een gemiste kans en zal ons finaal zuur opbreken. Het rechtse populisme dat hoogtij viert, teert op opgefokte onredelijke angsten. Het zet groei en menselijkheid on hold tot mensen alleen nog hun eigen navel zien.
Niet-mensen
Zien we er dan geen graten in dat sans-papiers als niet-mensen worden behandeld? Ze mogen niet werken, dus verdwijnen ze in zwartwerk en dus uitbuiting, op bouwwerven, in keukens. Corona voegt toe aan hun onheil. Niemand, met uitzondering van enkele organisaties die hun belangen verdedigen, heeft het over hen wanneer het thema vaccinatie aan de orde is. Een op de tien Brusselaars heeft geen verblijfspapieren. En die groep neemt alleen maar toe.
De kille reactie van de bevoegde staatssecretaris geeft weinig hoop.
Niet regulariseren? Waar komt dat in de werkelijkheid op neer? Op aanslepende juridische onzekerheid, op situaties die mensen de illegaliteit in dúwen, op willekeur – de ene Afghaan krijgt asiel, zijn broer niet –, op repatriëringen die niet van de grond komen.
“Verwijderingsmaatregelen die de fundamentele rechten en vrijheden van de persoon die het land moet verlaten eerbiedigen, zijn vrijwel onbestaande. Zelden zijn ze tegelijkertijd efficiënt en humaan.” Dat schreef Fauzaya Talhaoui (UAntwerpen) op 1 juni 1999 en dat geldt vandaag nog altijd.
In landen als Syrië, Afghanistan en Soedan en in Eritrea (niet limitatief) is het simpelweg levensgevaarlijk, Iran geeft niet thuis bij een terugkeerverzoek en Algerije weigert ronduit.
Onderzoeker en terreinexpert Pascal Debruyne benadrukt in Zorgen over Asiel en Migratie. De partituur van Vivaldi dat asielvoorwaarden en procedures telkens weer als toegankelijk en rechtvaardig worden voorgesteld, terwijl ze dat in de feiten zelden zijn.
Schieten we pas in een kramp als het perfect geïntegreerde Iraakse buurmeisje wordt uitgewezen, of de hardwerkende bakkersknecht?
Menselijkheid en mooie villa’s
Paus Franciscus pleit uitdrukkelijk voor gastvrijheid en menselijkheid tegenover vluchtelingen en migranten. “Hij heeft gelijk als hij stelt dat we in Europa vreselijk tekort schieten op het vlak van gastvrijheid en menselijkheid”, zei ook mgr. Luc Van Looy, de gewezen bisschop van Gent in het vakbondsblad Ons Recht.
'Ik rij geregeld rond met de auto, en zie in zowat alle dorpen heel fraaie huizen. Prima. Maar waarom sputteren sommigen dan zo tegen als er wordt gepleit voor openheid en menselijkheid tegenover vluchtelingen? We kunnen het tij alléén keren als we met een juiste pedagogische aanpak de bevolking trachten daarvan bewust te maken. Ik vind de vluchtelingenkwestie hemeltergend. We kunnen toch geen mensen of gezinnen, die hier al lang verblijven, zomaar terugsturen? De bevoegde overheid moet ook haar verantwoordelijkheid nemen. Maar dat moet ze doen op een manier die een klimaat van solidariteit en broederlijkheid mogelijk maakt. Al te vaak zien we precies het tegendeel gebeuren.'
In Tertio noteerde de woordvoerder van de aartsbisschop, Geert De Kerpel: “Last but not least is een wezenlijke mentaliteitswijziging nodig. Waarom in plaats van nieuwkomers spontaan vooral toch als een last te beschouwen, hen niet eerst en vooral zien als mensen die ook heel wat te bieden kunnen hebben aan ons oude, vermoeide continent?”
De christendemocratie is het aan zichzelf verplicht prioritair te staan voor haar oorspronkelijke inspiratie. Een christen kan mensen niet ontmenselijken en bestempelen als illegaal. Geen kind kiest waar het geboren wordt. Geen ouder kan het recht ontnomen worden te kiezen voor een betere toekomst voor zijn kinderen. Ons passen enkel mededogen en gastvrijheid.
