Dit is een gastbijdrage. Een Apache-lezer levert met dit stuk een bijdrage aan het maatschappelijk debat. De auteur schrijft in eigen naam en is verantwoordelijk voor de inhoud van de tekst.

Vaccinatie kan geen nieuwe individuele rechten doen ontstaan

Toon Lowette
Vaccination
Vaccinatie: Foto: CC BY-NC 4.0 Christian Emmer (Emmer.com.ar))

Donderdagavond 3 december 2020, in Het Journaal op VRT eindigt het interview met Wouter Beke (CD&V) aldus:

Hanne Decoutere: Is dat wettelijk? Kan een festivalorganisator zeggen: u bent niet gevaccineerd, u kan niet binnen. Of is daar wetgeving voor nodig? Wouter Beke: Dat is nog een andere vraag, natuurlijk. Kan het ene als een voorwaarde voor andere zaken worden beschouwd? Dat zullen we in de komende maanden moeten bekijken. Dat is huiswerk dat nog moet gebeuren. Maar alleszins zal men zelf ook wel kunnen kijken via [de online registratiedatabank Vaccinet] of men effectief geregistreerd is wanneer men gevaccineerd is.

Dit had het antwoord van de minister van Volksgezondheid kunnen en moeten zijn:

“Neen, die festivalorganisator mag dat niet vragen of opleggen. Net zoals werkgevers, winkeliers, horeca, scholen, vliegmaatschappijen, verzekeringen of wie dan ook dat niet mogen. Of u gevaccineerd bent of niet, is van groot belang voor de volksgezondheid, en volksgezondheid is een collectief recht. Maar of u gevaccineerd bent of niet, valt ook onder een persoonlijk recht, dat van de bescherming van uw medisch dossier en uw persoonsgegevens. Vergeet ook niet dat de vaccinatie niet verplicht is en dat niemand door een vaccinatiebewijs te eisen, druk op u kan uitoefenen. Dat zou onwettelijke discriminatie zijn.”

Twijfel zaaien

Technisch zou het geen wezenlijk probleem zijn vaccinatiebewijzen uit te delen. Vlaanderen heeft de vaccinatieregistratie ondergebracht in de Vaccinet-databank. Het is best doenbaar om die open te stellen zodat festivals, werkgevers, winkeliers, horeca, scholen, vliegmaatschappijen, verzekeringen of wie dan ook kan nagaan of ik mij heb laten vaccineren tegen Covid-19. Of iedereen een persoonlijk attest te laten afprinten of downloaden in een app op de telefoon.

Vergeet niet dat de vaccinatie niet verplicht is en dat niemand door een vaccinatiebewijs te eisen, druk op u kan uitoefenen. Dat zou onwettelijke discriminatie zijn

Het is evenwel niet omdat iets technisch mogelijk en haalbaar is, dat het goed en rechtvaardig is.

Wouter Beke heeft in Het Journaal twijfel gezaaid. Erger, eigenlijk, hij heeft laten uitschijnen dat er een debat over moet worden gevoerd en dat de regering(en) daarover nog een beslissing moeten nemen. Dat is niet zo. Er zijn wetten die dat regelen.

Nu zullen veel mensen het intuïtief logisch vinden dat zij mogen weten of hun buur of collega of klant gevaccineerd is. En veel mensen zullen vinden dat tegenover de inspanning van de vaccinatie een snellere uitweg uit de beperkte bewegingsruimte mag staan.

Festivals, werkgevers, winkeliers, horeca, scholen, vliegmaatschappijen, verzekeringen en vele andere instanties zullen het op het eerste gezicht logisch vinden dat zij hun werking stilaan op gang kunnen trekken met gezonde mensen. Er komt trouwens nu al een kleine business op gang van apps, zoals Resengo, die bijvoorbeeld horecazaken meer zicht willen geven op de coronagegevens van bezoekers.

Mensenrechten

Er kan geen misverstand zijn. Het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens, het Handvest van de Grondrechten van de Europese Unie en de Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG of GDPR) van de Europese Unie laten er geen twijfel over bestaan: zij erkennen het respect voor en de bescherming van persoonlijke gegevens over gezondheidstoestanden, dna, biometrische of andere kenmerken. Vaccinatie valt daaronder.

De bescherming is wat juristen een gekwalificeerd recht noemen: overheden kunnen onder specifieke voorwaarden afwijken van de regel, met name voor een algemeen belang als volksgezondheid. Daarbij moet rekening gehouden worden met wettelijkheid en proportionaliteit, en ook met een gelegitimeerd belang zoals economisch welzijn. Niet onbelangrijk is dat afwijkingen een zo klein mogelijke impact hebben op de persoonsrechten.

Er is al heel wat rechtspraak die verduidelijking heeft gegeven. En vooral de GDPR wijst aan welke voorwaarden moeten ingebouwd zijn in apps en online toepassingen – voorwaarden waaraan de Corona Alert-app van de overheid voldoet.

In het geval van een vaccinatie-attest is belangrijk dat bekendmaking, zeker in het begin van de vaccinatieperiode, impact heeft op een enorm aantal mensen: in de eerste maanden zal bijna niemand gevaccineerd en bijna iedereen ‘nog niet oké’ zijn. Als de verhoopte 70% gevaccineerde Belgen bereikt wordt, zou nog altijd een aanzienlijk deel van de bevolking ‘niet oké’ zijn. 30% mensen met minder rechten is nog heel ver van de kleinst mogelijke impact op de persoonsrechten.

Een tweede vaststelling: de vaccinatie is vrijwillig. En dat lijkt mij verstandig. We hebben gezien hoe de motivatie om zich aan verplichtingen te houden in deze pandemie zeer wisselend kan zijn. Meer weerstand oproepen lijkt niet wijs. Uit wettelijke vrijwilligheid volgt dat wettelijk niemand druk mag uitoefenen. Een voorbeeld daarvan is de vrijwilligheid bij de Corona Alert-app, waar een werkgever de installatie van de app niet mag eisen. Gevolg: het vaccinatiepaspoort is geen goed idee.

Verder houdt een snelle en brede invoering van zo’n paspoort een technisch veiligheidsrisico in. Datadiefstal en fraude zijn zeer verleidelijk wanneer er persoonlijke voordelen aan verbonden lijken.

Stigmatisering

Ten slotte betekent de invoer van zo'n paspoort een beperking van de persoonlijke vrijheid.

Er zijn bij ons weinig voorstanders van het Chinese systeem, dat een sociale score toekent en zo bepaalt in welke mate iemand een plaats krijgt in het maatschappelijke leven.

Ook elders zijn er gevallen van naming and shaming. In Zuid-Korea worden mensen door familie, buren, werkgevers en anderen actief buitengesloten en gestigmatiseerd. Het is een neveneffect van de technologische maatregelen van de overheid via de smartphone.

In Estland, binnen de EU, zijn controversiële QR-codes van toepassing om toegang te krijgen tot werk, horeca en andere. En minstens in Italië, het VK, de VS en Chili is de invoering van een Covidpaspoort al overwogen.

Medisch gezien kan het een hele tijd duren vooraleer vaccinaties de samenleving immuun hebben gemaakt. Er zijn nog veel onzekerheden over de duur van de immuniteit en de effectiviteit van de verschillende vaccins. Overigens is er een prioritering in de vaccinatie en hebben personen slechts een beperkte invloed op het tijdstip dat ze een vaccinatie kunnen krijgen.

Ik kan mij voorstellen dat de druk groot zal zijn om gezond verklaarde burgers meer economische activiteit toe te staan, lees: laten winkelen, op locatie werken, reizen, ontspannen

Tot het niveau van immuniteit en zekerheid bereikt is, mogen de persoonlijke vrijheden – mobiliteit, werk, winkelen, ontspanning – niet per individu worden ingeperkt of onder druk komen te staan. Anders staat de poort open voor discriminatie, stigmatisering, ongelijkheid, fraude en gebruik van privileges. Anders gaan financieel en sociaal kwetsbare groepen – die al meer te lijden krijgen onder de pandemie – bijkomend zware gevolgen ondervinden. De ongelijkheid zal nog toenemen voor mensen in armoede met een beperkt sociaal netwerk en met minder toegang tot informatie.

Collectieve versoepeling

Ik kan mij voorstellen dat de druk groot zal zijn om gezond verklaarde burgers meer economische activiteit toe te staan, lees: laten winkelen, op locatie werken, reizen, ontspannen. Dergelijke druk zal paradoxaal genoeg de discriminatie en ongelijkheid in persoonlijke vrijheden alleen maar duidelijker maken: sommigen mogen vroeger meer dan anderen.

Ik breek er een lans voor dat experten aan politici en politici aan ons allemaal duidelijk maken dat vaccinatie het belangrijkste maar slechts een van de middelen is om stilaan de pandemie onder controle te krijgen.

Duidelijk maken dat versoepelingen niet individueel zijn. We are in it together. Vaccinatie kan geen nieuwe individuele rechten doen ontstaan.

Dat moeten mijns inziens politici nu snel en helder aan de bevolking meedelen.

Plaats laten voor twijfel was een flater van de Vlaamse minister van Volksgezondheid. Overigens belet er niets de nieuwsredactie van Het Journaal zich te informeren bij experten en meer pertinente vragen te stellen over dit onderwerp.

Uitgelichte afbeelding: CC BY-NC 4.0 Christian Emmer (Emmer.com.ar)

LEES OOK
Tom Cassauwers / 06-10-2023

Europese Commissie wil scannen van versleutelde berichten mogelijk maken

Experts waarschuwen dat de Commissie in de strijd tegen kindermisbruik de privacy ondermijnt.
Een close-up van de handen van een persoon die een smartphone vasthoudt.
Paul Gebruers / 29-09-2023

Burgers willen ontdoping voor rechtbank afdwingen

Een groep burgers wil het recht om geschrapt te worden uit het doopregister juridisch afdwingen.
Een gebroken stenen kruis ligt op de grond.
Tom Cassauwers / 03-05-2023

Achterpoortjes van gegevensbescherming moeten dicht in Europese Unie

Zonder nieuwe regels stevent de ‘General Data Protection Regulation’ vijf jaar na de introductie af op een mislukking.
GDPR introductie