We zitten in een tijd van moeilijke beslissingen. Regeringen alom kijken aan tegen een snel stijgend aantal coronabesmettingen, en proberen koortsachtig de uitbraken weer onder controle te krijgen. Een krachtige lockdown, waarin enkel winkels die als vitaal worden beschouwd mogen open zijn, en waarbij iedereen in zijn kot moet blijven – zelfs als een kortstondige stroomonderbreker – is wellicht de meest doelmatige manier om de alarmerende toename in coronagevallen in te dijken.
In vele landen is het debat tussen voor- en tegenstanders van een lockdown ernstig gepolariseerd geraakt
Maar zelfs een lockdown van drie of vier weken zou nogal wat kosten met zich meebrengen. Er zou nog meer schade worden toegebracht aan economische sectoren die al op de knieën zitten ten gevolge van de pandemie, zoals de kleinhandel, de horeca en de cultuur.
Hij zou ook tot nadelige gevolgen leiden voor de volksgezondheid (in het bijzonder de psychologische gezondheid), en de sociale interactie met familie en vrienden (met inbegrip van kwetsbare personen) nog verder bemoeilijken.
In vele landen is het debat tussen voor- en tegenstanders van een lockdown ernstig gepolariseerd geraakt. En we zien een gelijkaardige diepe verdeeldheid rond kwesties als de vraag of de scholen en universiteiten al dan niet moeten openblijven en het nut van avondklokken, om het niet eens te hebben over mondmaskers.
Verbergen achter de wetenschap
Er is weinig ruimte voor nuance in de meeste stemmen aan beide zijden van deze controverses, en beide kanten beweren met grote stelligheid dat hun standpunt wordt ondersteund door de wetenschap. Maar vertelt de wetenschap ons werkelijk wat we moeten doen – kan de wetenschap ons überhaupt vertellen wat te doen?
De wetenschap kan ons beslist informeren over de waarschijnlijke uitkomsten van een lockdown, en over de gevolgen wanneer er geen lockdown is, maar alternatieve maatregelen worden genomen. Hij kan ons vertellen wat kan gebeuren met het onderwijs van kinderen, adolescenten en jongvolwassenen wanneer de scholen dichtgaan, en wat we mogen verwachten als ze open worden gehouden.
Maar zodra je jezelf hebt geschaard aan de ene of de andere zijde van een gepolariseerd debat, wordt dat erg moeilijk. In het Verenigd Koninkrijk heeft de regering ervoor gekozen de aanbevelingen voor een relatief korte, nationale lockdown van haar wetenschappelijke adviseurs niet te volgen, terwijl de Labouroppositie net wél tot deze maatregel oproept.
Op 14 oktober werd Rachel Reeves, een lid van het Labourschaduwkabinet, hierover geïnterviewd, en de journalist vroeg haar herhaaldelijk (beluister vanaf 1:53:54) wat zo’n lockdown het land zou kosten. Eerst ontweek ze de vraag, en toen hij aandrong beweerde ze dat “als we dit niet doen, de kosten nog groter zouden zijn”. Verdere pogingen om een meer precies antwoord te krijgen bleven zonder gevolg.
We moeten eigenlijk wel blij zijn dat mevrouw Reeves tenminste erkende (al was het niet echt van harte) dat het vergelijken van de kosten van beide alternatieven een goede, zo niet een essentiële, zaak is. Typisch zien we immers dat mensen die een kamp hebben gekozen hun standpunt voorstellen alsof het om een onomstotelijke waarheid gaat.
De meesten onder hen zijn nochtans intelligente politici, wetenschappers, journalisten, commentatoren en zo meer, die verder best wel in staat blijken tot genuanceerd redeneren. Maar wie in de ban is van een gepassioneerde overtuiging, kan niet langer de economische denkwijze toepassen, en kosten en baten van beide opties overwegen – “enerzijds… anderzijds…”. Edwin Nourse, een van de economische adviseurs van VS-president Harry Truman, was blijkbaar een fervent aanhanger van zo’n evenwichtige aanpak.
Zijn onwil om de president duidelijke beleidsmaatregelen, en zijn gewoonte in de plaats daarvan de voor- en nadelen van de verschillende opties aan te geven, deden Truman uitroepen: “Kan iemand alsjeblief een econoom met één hand brengen?” (Zoals wel vaker is de authenticiteit van dit mooie citaat niet echt bewezen, maar kom, se non vero, e ben trovato.)
Wat eenhandige economen, net als mensen zich laten leiden door hun overtuiging eerder dan door rationeel denken, niet zien, is dat een keuze tussen twee wederzijds exclusieve opties wordt bepaald door de kosten en baten van elke mogelijkheid, en het belang dat men daaraan hecht. Dit roept het beeld op van een ouderwetse weegschaal, waarop het nettovoordeel van onze voorkeuroptie veel meer lijkt te wegen dan dat van het alternatief, en de balans dus overhelt naar onze kant.
Een evenwichtsprobleem
Zo’n balans is bedoeld om een evenwicht te tonen, en niet hoeveel meer de ene kant weegt dan de andere. Dat verschil kan groot zijn: het nettovoordeel (of de nettokost) van de ene kant kan veel groter zijn dan dat van de andere. Of beide kanten kunnen erg dicht bij elkaar liggen, en de balans kan dicht bij haar kantelpunt zijn.
Wat ons zorgen moet baren is dat, als we niet eens weten wat de kosten en baten zijn van elke optie, het bijzonder gemakkelijk is vast te houden aan de overtuiging dat onze voorkeuroptie de enige juiste is, terwijl we misschien op een haar na helemaal verkeerd zitten.
Een betere manier om dit soort keuzes te benaderen, is onszelf af te vragen niet of we ooit zouden overwegen voor de alternatieve optie te kiezen (op die vraag is het antwoord uiteraard neen), maar wanneer we dat zouden doen.
In plaats van vol te houden dat een lockdown nooit mag overwogen worden, dat zoiets geheel ondenkbaar is, moeten we onszelf de vraag stellen onder welke omstandigheden we dat een zinvolle keuze zouden vinden. Of in plaats van koppig vast te houden aan de overtuiging dat een lockdown de enige juiste optie is, moeten we ons afvragen wanneer we van gedachten zouden veranderen, en besluiten dat een lockdown eigenlijk niet het beste alternatief is.
Als we geloven dat de scholen hoe dan ook moeten openblijven, beelden we ons best in wat het geval zou moeten zijn om te overwegen dat ze toch sluiten het minste kwaad zou doen; als we ervan overtuigd zijn dat de scholen dicht moeten, dan zouden we best nadenken over de langetermijnschade die dit berokkent aan jonge mensen, en hoe groot die dan wel moet zijn om ons te laten besluiten dat het een te groot offer is.
Ons standpunt kiezen enkel op basis van partiële en partijdige informatie is niet de beste manier om te beslissen wat het best is
Deze aanpak heeft twee voordelen. Ze zet ons ertoe aan om de comfortabele illusie achter te laten dat we gelijk hebben, en om op zoek te gaan naar bewijsmateriaal dat onze overtuiging niet enkel bevestigt, maar ze ook in vraag stelt. Ze maakt ons bewust van de complexe dynamiek rond de keuze, en maakt ons waakzaam voor veranderende omstandigheden zodat we, wanneer dat nodig wordt, ons perspectief kunnen bijsturen.
Misschien nog belangrijker is dat hij ons ook helpt het destructieve, polariserende denken te bestrijden dat we overal zien. Hij maakt het mogelijk te erkennen dat er andere opvattingen bestaan, die net zo vanzelfsprekend zijn voor anderen die ouder of jonger zijn dan wij, die minder welstellend zijn, die in verschillende omstandigheden leven enzovoort, als onze opvatting voor ons is. Deze aanpak brengt respect met zich mee.
En dit is het geval, niet enkel voor grote beleidsbeslissingen rond lockdowns en scholen. Het eindejaar komt eraan, en we zullen wellicht voor onze eigen moeilijke beslissingen komen te staan. Wat ook de aard van deze keuzes, ons standpunt kiezen enkel op basis van partiële en partijdige informatie, en er ons dan aan vastklampen alsof dat de positie van de balans fixeert, dat is niet de beste manier om te beslissen wat het best is.
In de plaats zoeken we beter naar ons kantelpunt. Weet u waar het uwe ligt?
