Te veel alcohol drinken is een mooi voorbeeld van een keuze waarin we de gevolgen op korte en lange termijn niet op dezelfde manier zien op verschillende tijdstippen. Op de avond zelf (overdreven alcoholgebruik lijkt voornamelijk een avondlijk of nachtelijk fenomeen te zijn) is het economische nut van nog een glas wijn of nog een dubbele gin-tonic aanzienlijk.
We amuseren ons prima, en dit is net wat we nodig hebben, indien niet om ons nog beter te amuseren, dan toch tenminste om de jolige sfeer nog een halfuur langer te bewaren. (Herhaal indien nodig.)
Uiteindelijk, na te weinig uren slaap, ervaren we het negatieve nut van het ontwaken met een stuk schuurpapier in de mond (dat onze tong blijkt te zijn), en met hoofdpijn van De Panne tot de Voerstreek die we voor de rest van de dag als ongewenste metgezel zullen hebben.
Spanning in de beslissing
Zowel het positieve nut van het vrolijke, beschonken avondje als het negatieve nut van het pijnlijke lijden van de morning after zijn directe gevolgen van de beslissingen die we maakten. Maar het ene lijkt nu onbetekenend en ver weg, en het andere ondraaglijk en zeer nabij.
Dit soort beslissing komt wel vaker voor.
Bij sommige van zulke keuzes zijn de negatieve gevolgen onbeduidend. Als we nog een extra pak koekjes openen en onszelf volstoppen terwijl we op de sofa liggen te kijken naar een stoem programma op Discovery Channel in plaats van te gaan joggen, komen we misschien 100 gram aan.
En daar zal niemand wat van merken. Als we 200 euro uitgeven aan een gadget of een kledingstuk dat we niet echt nodig hebben in plaats van het bedrag in ons pensioenfonds te storten, verminderen we ons pensioen met zowat 1 euro per maand. Laten we eerlijk wezen, dat zal geen groot verschil betekenen voor onze levensstijl.
Maar – wat best waarschijnlijk is – als we het niet houden bij een avond koekjes vreten, of bij een enkele frivole aankoop, zijn we al gauw zoveel aangekomen dat de helft van onze kleren niet meer past, en kijken we aan tegen een reductie in ons pensioen van verschillende honderden euro’s.
Bepaalde keuzes hebben wel degelijk een onevenredig nadeel, zelfs als het om eenmalige handelingen gaat – zoals te veel drinken
Andere soorten keuzes hebben wel degelijk een onevenredig nadeel, zelfs als het om eenmalige handelingen gaat – zoals te veel drinken. (En als we daar een gewoonte van maken, dan riskeren we natuurlijk nog ergere gevolgen dan de moeder van alle katers.) Een tijdje geleden zag ik een episode van het televisieprogramma Police Interceptors.
Dit volgt de wegpolitie-eenheden in het Verenigd Koninkrijk die eropuit zijn voertuigen te onderscheppen die gestolen of niet verzekerd zijn, of bestuurd worden door mensen die geen rijbewijs hebben of over de alcohollimiet zijn enzoverder. In een nachtelijke interventie werd een bestelwagen die eerder niet was gestopt voor een controle tegen hoge snelheid achtervolgd, en dat eindigde toen hij in aanrijding kwam met een geparkeerde auto.
De reden waarom de chauffeur ervandoor was gegaan, was omdat hij vreesde over de alcohollimiet te zijn (dat was niet het geval), en dat zijn passagier cannabis bijhad (de hoeveelheid bleek zo klein te zijn dat ze enkel tot een waarschuwing leidde).
Had hij eerder beslist wel te stoppen, dan zouden er geen gevolgen geweest zijn. Nu, aangeklaagd voor het niet stoppen en gevaarlijk rijden, en met een gecrashte bestelwagen van zijn werkgever, mocht hij zich niet enkel verwachten aan een fikse boete, maar ook aan een rijverbod en het verlies van zijn baan. Een ander voorbeeld dat u zich misschien nog herinnert is dat van het meisje dat in 2009 wakker werd met 56 sterren getatoeëerd op haar aangezicht.
Spreekwoordelijk
Het is dan ook niet verrassend dat we de spanning tussen een vaak spontane keuze en de overeenkomstige ongunstige consequenties terugvinden in populaire uitdrukkingen. Act in haste, repent at leisure (snel handelen, langdurig berouw, red.) verwoordt hoe nadelige gevolgen naderhand tot spijt leiden over een eerdere, impulsieve beslissing. De uitdrukking is wellicht gebaseerd op een eerdere, meer specifieke versie, marry in haste, repent at leisure (trouw in haast, beklaag het je in alle rust, red.), waarbij geen tekeningetje nodig is.
Door tactisch te zijn, winnen we dan wel de veldslag, maar om de oorlog te winnen moeten we strategisch handelen
We zien een gelijkaardig perspectief in een zegswijze die verwijst naar een Pyrrusoverwinning: de veldslag winnen, maar de oorlog verliezen. Dit verwijdt het element van de tijdsdimensie: de inherente spanning bestaat niet noodzakelijk tussen het onmiddellijke en de langere termijn, maar kan ook optreden tussen de omvang van de gevolgen van de mogelijkheden.
We kunnen ons aangetrokken voelen tot een optie omdat ze ons iets lijkt te zullen geven dat we belangrijk vinden op het ogenblik van de beslissing. Maar door ze te kiezen, missen we mogelijk het bredere plaatje, en de bredere gevolgen van deze optie. Door tactisch te zijn, winnen we dan wel de veldslag, maar om de oorlog te winnen moeten we strategisch handelen.
De afweging is voor ons om te maken
Een reden waarom de tactische optie aanlokkelijk kan zijn, is omdat we ingaan op een impuls, gedreven door verwacht genot (nog een koekje, nog een glas wijn). Maar het kan ook zijn omdat we een principe volgen, een overtuiging of iets wat we diep geloven, eerder dan dat we een koude, berekende afweging maken. Beeld u bijvoorbeeld in dat u een televisieprogramma bekijkt waarin geld wordt ingezameld voor iets als Kom op tegen Kanker.
U ziet een clipje dat u bijzonder ontroert en haalt de kredietkaart boven om een donatie te maken. Daarbij hebt u waarschijnlijk weinig aandacht voor de opportuniteitskosten (wat u zoal zou kunnen kopen met het geschonken bedrag), maar handelt u naar de overtuiging dat het belangrijk is dit goede doel te steunen.
Dit doet denken aan de oorlog tussen de 'stomppunters' en de 'spitspunters' in het schitterende boek van Jonathan Swifts Gulliver's Travels. Je kunt beslissingen beschouwen alsof ze gevolgen hebben aan zowel het spitse eind als het stompe eind.
Het kleinere, spitse eind staat voor het onmiddellijke voordeel, de principes en overtuigingen, het deontologische perspectief, en de tactische keuzes, terwijl het grotere, stompe eind het utilitaristische standpunt, voorstelt. Dat zijn de bredere consequenties en de strategische overwegingen van het grotere plaatje.
Beslissingen hebben gevolgen aan zowel het spitse als aan het stompe eind: een onmiddellijk voordeel versus het grotere plaatje
Dat dilemma is overigens niet enkel iets voor individuele personen. De Britse regering staat momenteel voor een bijzondere spitspuntige/stomppuntige keuze betreffende de afhandeling van de Brexit.
Om een de facto interne grens te vermijden tussen de provincie Noord-Ierland en de rest van het Verenigd Koninkrijk (het deel dat bekend staat als Groot-Brittannië) als er geen EU-VK-handelsovereenkomst is aan het eind van de overgangsperiode eind-2020.
Om deze redenen heeft ze een wetsvoorstel voor een interne markt, dat in strijd is met het internationaal recht (en dat het akkoord van Goede Vrijdag dat vrede bracht in Noord-Ierland in gevaar brengt).
Mogen we nooit uit principe handelen? Moeten we altijd berekenend zijn?
Het spitspuntige principe dat je geen grenzen wil binnen je eigen land is in conflict met de stomppuntige gevolgen van een reputatie van onbetrouwbaarheid, net wanneer je als land een hoop nieuwe bilaterale handelsovereenkomsten wil sluiten (niet in het minst met de VS, die een bijzondere belangstelling hebben voor de Brits-Ierse verstandhouding).
Moeten we nu altijd de grote, stomppuntige optie kiezen, moet het grote plaatje altijd de overhand moet halen, mogen we nooit uit principe handelen, en moeten we altijd berekenend zijn? Welneen. De kleine, spitspuntige optie kan best diegene zijn die we het meest naar waarde schatten (zoals een gift doen aan een goed doel), en het is lang niet zo dom belang te hechten aan het kleine plaatje. Maar wat niet zo snugger is, is te negeren of te ontkennen dat er een afweging bestaat. Afwegingen zijn altijd belangrijk.
