Dit is een gastbijdrage. Een Apache-lezer levert met dit stuk een bijdrage aan het maatschappelijk debat. De auteur schrijft in eigen naam en is verantwoordelijk voor de inhoud van de tekst.

Pleidooi voor duurzaam & gezond landbouw- en voedselbeleid

Open Brief
joshua-lanzarini-FGvQKMP-iXY-unsplash
Foto: Joshua Lanzarini (Unsplash)

De Europese Commissie stelde eind mei haar nieuwe biodiversiteits- en 'Boer tot Vork'-strategie voor. Die moet leiden tot een eerlijk, gezond en milieuvriendelijk voedselsysteem. Beide strategieën passen in de uitwerking van de Europese Green Deal. 'Boer tot Vork' moet tegen 2023 leiden tot een wetgevend kader waarbij het gebruik wordt teruggeschroefd:

  • 50% minder chemische en gevaarlijke pesticiden tegen 2030
  • 50% minder antimicrobiële middelen tegen 2030
  • 20% minder meststoffen tegen 2030

Het moet zorgen voor een serieuze opschaling van de biologische landbouw (25% in 2030) en het belonen van landbouwpraktijken die koolstof in de grond opslaan. 'Boer tot Vork' moet ook de vele bestaande korte keten-praktijken actief ondersteunen.

Deze aanpak van de Commissie van Ursula von der Leyen inspireert. We zijn er als Voedsel Anders, Boerenforum en Wervel enthousiast over.

De grote vraag blijft hoe de 'Boer tot Vork'-strategie spoort met de voorstellen voor de hervorming van het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid (GLB). Het bevreemdt ons dat de Europese Commissie midden mei 2020 een werkdocument publiceerde dat besluit dat de voorliggende hervormingsvoorstellen van het GLB verenigbaar zijn met de 'Green Deal', de 'Boer tot Vork'- en de biodiversiteitsstrategie.

Covid-19

De COVID-19-pandemie en de groeiende bezorgdheid over de klimaat- en de milieukwestie zorgen voor een nieuwe realiteit. Ze bracht de grote kwetsbaarheid van het huidige systeem pijnlijk aan het licht. In de hele wereld werden de ernstige gevolgen en risico’s van de mondialisering en het neoliberale beleid duidelijk, ook voor voedsel. 

67% van de korte keten-producenten zegt nu een hogere omzet te draaien. 83% antwoordt nu meer nieuwe klanten te hebben dan normaal

Het belang wordt steeds duidelijker van landbouwers die opteren voor een korte keten en rechtstreekse contacten hebben met de consument. De coronacrisis zorgde bij de consument voor een verhoogde aandacht voor lokaal en authentiek voedsel en stimuleerde de verkoop in de korte keten. Veel Vlamingen (her)ontdekken hoevewinkels, boerenmarkten, groenteabonnementen, zelfpluk, CSA-boerderijen of voedselteams.

Ze kopen daar nu ook vers, lokaal en seizoensgebonden voedsel. 67% van de korte keten-producenten zegt nu een hogere omzet te draaien. 83% antwoordt nu meer nieuwe klanten te hebben dan normaal.

Een rechtstreeks contact tussen producent en consument bevordert toenemend wederzijds respect.

De landbouw- en voedselproductie in Europa mogen niet ondergeschikt zijn aan geglobaliseerde voedselsystemen die worden opgelegd binnen de Wereldhandelsorganisatie (WTO) en vrijhandelsovereenkomsten. We kunnen niet het risico lopen dat eventuele toekomstige crises, tegelijkertijd tot een voedselcrisis leiden.

De klimaatverandering is nu bezig. Boeren en boerinnen betalen de rekening

Nochtans is dat de weg die de EU bewandelt: grote delen van de voedselproductie te verplaatsen en door van voedsel een handelswaar te maken en niet een grondrecht voor de hele bevolking. Het Wetenschappelijk Adviesmechanisme, dat onafhankelijk wetenschappelijk advies verstrekt aan de Europese Commissie, stelt zeer duidelijk dat de EU moet stoppen met het behandelen van voedsel als handelswaar. Voedsel moet gezien worden als een gemeenschappelijk goed. Daar lezen we niets over in de 'Boer tot Vork'-aanpak.

Een verantwoord en rechtvaardig voedsel- en landbouwbeleid stopt de externalisering van de kosten van goedkoop, ongezond voedsel met ernstige gevolgen voor het milieu en de samenleving in vele delen van de wereld. Onze ervaring in Brazilië over de aantasting van het Amazonewoud en de Cerrado spreekt boekdelen.

De huidige hervormingsvoorstellen van het GLB zullen niet bijdragen aan de opbouw van een sterk Europees landbouw- en voedselbeleid.  Daarvoor zijn immers coherente beleidsmaatregelen nodig op alle beleidsgebieden van de EU, waaronder het economisch, fiscaal, handels-, landbouw- en voedsel-, milieu-, consumenten- en sociaal beleid. Dat is nu Europees niet het geval.

Holistische aanpak

Er is nood aan een holistische aanpak, waarbij er kansen worden gecreëerd en mechanismen worden opgezet voor de ondersteuning van kleinschalige voedselvoorziening en boerenlandbouw. Het industriële voedselsysteem is de wezenlijk oorzaak van de uitbuiting van boeren en boerinnen, de erosie en verontreiniging van bodem, water en lucht, ongezonde diëten die leiden tot obesitas, het verlies van biodiversiteit en het overmatig gebruik van pesticiden, meststoffen en antimicrobiële middelen.

Een verantwoord en rechtvaardig voedsel- en landbouwbeleid moet gebaseerd zijn op de beginselen van voedselsoevereiniteit. De duurzaamheidsdoelstellingen die vervat zitten in de 'Boer tot Vork'- en de biodiversiteitsstrategie moeten het uitgangspunt zijn van elke landbouwhervorming. Ze moeten gangmakers worden van een groene en duurzame transitie.

joshua-lanzarini-FGvQKMP-iXY-unsplash
Foto: Joshua Lanzarini (Unsplash)

Een verantwoord en rechtvaardig voedsel- en landbouwbeleid moet democratisch zijn en vanuit milieuoogpunt duurzaam gericht op de verwezenlijking van de Green Deal-ambities. Zo kan ze de aanzet vormen om de grondoorzaken van de huidige crisis, bij de wortels aan te pakken vanuit een grondige vernieuwing van het gangbare landbouwdenken in de richting van agro-ecologische landbouw.

Een verantwoord en rechtvaardig voedsel- en landbouwbeleid heeft aandacht voor de boer die het risico neemt. We zitten in het vierde seizoen op rij van extreme droogte.

De beste manier om de gevolgen van de klimaatverandering op te vangen is investeren in agro-ecologische technieken, want agro-ecologie zorgt voor toenemende weerbaarheid tegen klimaatverandering en een afname van de uitstoot van broeikasgassen in combinatie met een toename van organisch materiaal in de bodems. Het promoot het zelfbeheer van land, water en bossen, zaden, gewassen en agro-biodiversiteit door lokale gemeenschappen.

Voor veel landbouwers is het verdomd moeilijk gewassen overeind te houden en überhaupt iets te produceren. De klimaatverandering is nu bezig. Boeren en boerinnen betalen de rekening. Als klap op de vuurpijl wordt het rampenfonds over enkele jaren uitgefaseerd en enkel nog beschikbaar gesteld voor landbouwers die minstens 25% van het areaal laten verzekeren.

De verzekering tegen risico’s wordt overgelaten aan de private markt. En dat zorgt voor druk op de premies. Het werk van boeren kunnen we via de markt vergoeden, maar de risico’s tegen weersomstandigheden, plagen en klimaatverandering moeten gedekt worden door de samenleving als geheel. 

Weersverzekering

Zo’n voedsel- en landbouwbeleid gaat over meer dan een weersverzekering. Het garandeert een rechtvaardige prijs voor het werk van boeren en boerinnen en het beschermt hun rechten. Als het hervormde GLB een plafond van maximaal 50.000 euro per bedrijf zet van EU-ondersteuning, bespaart de Europese landbouwbegroting 12 tot 13 miljard euro.

Boeren en boerinnen zitten tussen hamer en aanbeeld

Dat geld kan gebruikt worden om voor nieuwkomers de toegang tot grond en markten te verzekeren. Dat geld kan bijdragen tot, een daadwerkelijke transitie naar een ander, agro-ecologisch landbouwmodel. De sluipende moordenaar op de boerenbedrijven zijn de stijgende kosten zijn.

Boeren en boerinnen zitten tussen hamer en aanbeeld. Onder het aambeeld zien we de vaak nefaste rol van de distributiesector met (opgelegde) wurgcontracten. Boven het aambeeld de monopoliepositie van toeleveranciers van grondstoffen. Aan grondprijzen en gestegen voederkosten gaan op dit moment ook de familiale bedrijven in de Korte Keten kapot.

Verder pleit de 'Boer tot Vork'-aanpak voor innovatie. Maar als we het hebben over innovatie moeten we ervoor zorgen dat de gespendeerde middelen niet langer blijven plakken in de structuren. Wij pleiten voor innovatie mét (in plaats van ‘voor’) de landbouwers en de burgers. Ook dat is agro-ecologie. Innovatie gaat overigens verder dan het zoeken naar zuiver technische en technologische oplossingen.

Met welk doel gaat de Vlaamse landbouw innoveren? Willen we academici aan de slag houden, kennis exporteren als product of willen we onze boerenbedrijven coachen in hun zoektocht naar meer veerkracht?

De COVID-19-pandemie leert ons dat ook op voedsel- en landbouwgebied nu een ander beleid moet uitgewerkt worden. De Europese Commissie verplicht de 27 lidstaten strategische nationale plannen voor het GLB op te stellen via een analyse in termen van sterke en zwakke punten, kansen en bedreigingen. 

Het wordt tijd dat de Vlaamse Regering vanuit de vorig jaar afgeleverde SWOT-analyse een sterk strategisch plan opstelt. Dat moet gebeuren in volle transparantie en in breed overleg met de hele sector. Iedereen moet gehoord en gewaardeerd worden: de gangbare landbouw, de biolandbouw en de agro-ecologie, de vele korte ketenmodellen maar ook andere belanghebbenden zoals de consumentenorganisaties, de milieu- en natuurverenigingen.

Strategisch plan

Het strategisch plan moet de gepaste lessen trekken uit de COVID-19-crisis: aandacht voor veerkracht, steun aan korte keten-initiatieven, kracht geven aan landbouwmodellen die niet enkel gericht zijn op export. Dat moet gebeuren in actieve transparantie. De bestaande klankbordgroep komt nauwelijks samen en er is geen ruimte voor echte uitwisseling. Transparantie en participatie mogen geen loze begrippen zijn.

We vragen de Vlaamse Regering een actieve rol op te nemen bij de bespreking van de wetgevende voorstellen inzake 'Boer tot Vork'- en biodiversiteitsstrategie

De Europese Commissie wil een nationaal strategisch plan. Daarom is er nu al nood aan overleg met de andere Gewesten over aanpak en methodologie opdat de diverse regionale strategische plannen op een consistente manier in elkaar geschoven kunnen worden tot één nationaal Belgisch strategisch plan.

We vragen de Vlaamse ministers die deelnemen aan de Europese Ministerraden van Landbouw en Milieu om de uitgangspunten zoals aangereikt in de 'Boer tot Vork'-, in de biodiversiteitsstrategie en in de Europese Green Deal, actief mee te nemen en te verankeren in de besprekingen van de hervorming van het GLB dat in 2023 van start zal gaan.

We vragen de Vlaamse Regering ook een actieve rol op te nemen bij de bespreking van de wetgevende voorstellen inzake 'Boer tot Vork'- en biodiversiteitsstrategie en die als medewetgever te versterken in de Europese Ministerraden. Alleen dan zullen we kunnen spreken van een echte transitie van onze voedselproductie richting 2030 en 2050.

Wervel, Boerenforum en Voedsel Anders werken vanuit hun expertise met plezier hieraan mee. We staan dan ook ter beschikking om actief betrokken te worden bij deze oefening.

Deze open brief werd ondertekend door Wervel, Boerenforum en Voedsel Anders.

LEES OOK
Esmeralda Borgo / 26-07-2022

Nakende natuurherstelwet plaatst Vlaamse landbouw voor extra uitdagingen

De Europese Commissie lanceerde een baanbrekend voorstel voor herstel van de biodiversiteit.
veldleeuwerik
Esmeralda Borgo / 07-06-2022

Europese Commissie overschat eigen financiële klimaatinspanningen

De Europese Rekenkamer bestempelt de rapportering van de Europese Commissie als onbetrouwbaar.
europa klimaat
Jan Walraven / 22-06-2019

Bloedhete aarde, databoeren en Chinese wetenschap

Feiten over onze opwarmende planeet, digitale revolutie in de landbouw, de Chinese stempel op de wereld en nog veel meer in de tweewekelijkse keuze van Apache.
landbouw tractor