Een persoonlijke favoriet van uw correspondent is Star Trek, de science-fictionreeks waarin Spock, de wetenschappelijke officier op het sterrenschip Enterprise, misschien wel de meest interessante rol heeft wanneer het gaat om het beschrijven van keuzes. Zijn moeder is een aardse mens, en zijn vader is een Vulcan, wat hem zowel de emotionele kenmerken geeft waarmee wij mensen vertrouwd zijn, als de aspiratie van de Vulcans om te leven volgens de logica en de rede, met zo weinig mogelijk invloed van emoties.
De wetten van de logica
Aan het eind van de Star Trek-film, De Wraak van Khan, staan de Enterprise en haar bemanning op het punt van de kaart te worden geveegd, want het defecte voortstuwingssysteem verhindert het aan een nakende ramp te ontsnappen. Spock dringt binnen in de machinekamer waar op dat ogenblik zeer hoge radioactiviteit heerst, om herstellingen uit te voeren. Het schip kan uiteindelijk ontkomen, maar Spock bezwijkt onder de straling. In zijn laatste ogenblikken verwijst hij naar een uitspraak die hij deed bij het begin van de film: “Logica schrijft duidelijk voor dat de behoeften van de velen zwaarder wegen dan de noden van de enkelen”, waaraan zijn overste, Kirk, had toegevoegd, “…of van de enkeling.”
Terwijl zijn krachten wegstromen heeft Spock moeite om de zin af te maken: “Treur niet, Admiraal. Het is logisch. De behoeften van de velen…”, en Kirk vult aan, “…wegen zwaarder dan die van de enkelen.” Spock antwoordt: “Of de enkeling.”
Voor Vulcans vervult de logica die bij ons mensen bij wetten en morele en religieuze richtlijnen ligt. Die coderen hoe we behoren te handelen in het belang van de hele groep. Wanneer we worden geconfronteerd met dilemma’s waarin we moeten kiezen tussen ons eigen enge eigenbaat en het algemene belang, en in de verleiding komen voor het eerste te kiezen, dan vertellen ze ons wat de juiste aanpak is.
Meer dan 35 jaar na de Star Trek-film beschrijft een Noorse misdaadreeks die momenteel op de Britse televisie wordt vertoond hoe de centrale figuur, detective William Wisting wordt beschuldigd van geknoei met bewijsmateriaal in een zaak van zeventien jaar geleden, om de veroordeling te verzekeren van iemand die werd verdacht van moord (en van wiens schuld hij overtuigd was). In Noorwegen, zoals in de meeste andere landen, is zulk gesjoemel onwettig – natuurlijk, zullen de meesten onder ons wellicht zeggen. En de wet moet vanzelfsprekend worden nageleefd.
Eerder in de reeks, in een gezamenlijke operatie om een seriemoordenaar te vatten, heeft Wisting een aanvaring met een FBI-collega over het heimelijke opnemen van gesprekken met getuigen: “Wij bespioneren geen willekeurige burgers.” Toch overtuigt speciaal agent Maggie Griffin een van de jonge Noorse politiemensen een geheime camera te dragen, maar even later betrapt Wisting haar bij het bekijken van de beelden, en beveelt hij de officier de camera te verwijderen. “De meeste mensen hier vertrouwen de politie. Ik vind dat waardevol,” zegt hij, waarop Griffin antwoordt: “Dat klinkt comfortabel, maar waar ik vandaan kom verkiezen de mensen veiligheid.”
De situatie zet de lange-termijnrelatie tussen politie en bevolking op tegen doen wat nodig (en misschien wel essentieel) is om de moordenaar te vatten. Moeten de regels worden hooggehouden, of heiligt het doel het omzeilen ervan? Dit wordt door de makers op ingenieuze manier ingelast enkele episodes voor Wisting wordt beschuldigd van bedrog. Zou hij misschien destijds ook de regels met de voeten hebben getreden om te zorgen dat een moordenaar zijn verdiende loon kreeg?
Als politieofficier is het je plicht om misdadigers te vatten en voor het gerecht te brengen. Maar het is ook je plicht binnen de wet te werken, en ervoor te zorgen dat je het langdurige vertrouwen van de bevolking in de politie in acht neemt en vrijwaart. Zonder wetten en regels zouden de afwegingen die politiemensen op het terrein maken er wellicht een stuk anders uitzien.
Zo’n keuze is uiteindelijk diep persoonlijk, en niet alleen in misdaadfictie.
Persoonlijk spanningsveld
Op 18 januari zorgde een item in het ochtendprogramma op BBC Radio 4 voor een opmerkelijke illustratie. Daarin werd Alan Dershowitz geïnterviewd, het nieuwste lid van het advocatenteam van president Trump in de Impeachment-zaak. (U kunt het nog beluisteren tot 20 februari – spoel door naar 1:15:30.)
Advocaten van de verdediging, vooral in extreme zaken, worden vaak met een mengeling van wantrouwen en minachting bekeken – hoe kunnen ze in ’s hemelsnaam de zijde van de beschuldigde kiezen? Zulke controverse is Dershowitz niet vreemd, want hij heeft al personen bijgestaan als OJ Simpson, Jeffrey Epstein en Harvey Weinstein. Maar in dit politieke geval is er iets nog merkwaardigers aan de hand: Alan Dershowitz staat algemeen bekend als een liberaal (in de Amerikaanse zin) Democraat (als in de politieke partij) – een fervent tegenstander van Trump, dus.
In het interview verklaart Dershowitz (Wikipedia noemt hem een deskundige in de Amerikaanse grondwet) dat zijn motief is dat de grondwet wordt misbruikt. Impeachment is een extreme maatregel die niet mag worden ingeroepen voor partijpolitieke doeleinden. Zijn zorg is dat het afzetten van een president omwille van het hinderen van het congres een gevaarlijk precedent zou scheppen.
Hij ontkent immers niet dat de president inderdaad het meeste waarvan hij wordt beschuldigd ook daadwerkelijk heeft gedaan, maar stelt dat, zelfs als hij schuldig is aan alles wat hem ten laste wordt gelegd, niets daarvan voldoende is om een afzettingsprocedure te starten (verraad, omkoping of high crime or misdemeanor). Dershowitz gelooft dat als het argument “dat deze afzetting niet moet worden verdergezet wordt gemaakt door een Democraat en een liberaal, dat een goede zaak is voor het land.” Vanuit dit perspectief kiest hij niet zozeer de kant van Trump tegen de Democraten, als de kant van de grondwet tegen partijpolitiek.
Zou hij er dan, als liberaal Democraat, trots op zijn als hij op deze manier Donald Trump in functie houdt, en hem toelaat herverkozen te worden, wilde de interviewer weten. “Dat is een andere zaak,” antwoordde Dershowitz, “het roept een ambivalentie in mij op, net als elke keer wanneer ik iemand vertegenwoordig waarvan de vrijspraak tot consequenties leidt die mij persoonlijk niet liggen; maar ik zou nooit toelaten dat mijn eigen partijdige standpunten mijn opinie over de grondwet zouden beïnvloeden […] en over wat ik denk dat het beste is voor het voortbestaan op langere termijn van de grondwet, eerder dan het kortstondige partijpolitieke voordeel om mijn voorkeurkandidaat tot president verkozen te zien.”
Cynici zullen wellicht de oprechtheid van Dershowitz in vraag stellen – er zijn misschien wel andere motieven van eigenbelang waarom hij toetreedt tot Trumps team van juristen. Ondanks zijn leeftijd (hij is 81) is het mogelijk dat het geld en de belangstelling hem aantrekken, en het is mogelijk dat hij bereid is zijn ideologische verzuchtingen uit te verkopen voor een beetje meer faam en rijkdom. Moeilijk te bewijzen en te ontkrachten. Maar doet dat wel ter zake?
Net als in de Noorse thriller en in Star Trek zien we de behoeften van de enkelen geplaatst tegenover de behoeften van de velen. We zien de keuze tussen het naleven van een regel – de grondwet – die bestaat ten behoeve van de velen, en het omzeilen ervan uit partizaan eigenbelang. Of Dershowitz gedreven wordt door, zoals hij beweert, het verlangen de grondwet hoog te houden en te vrijwaren, of door wat anders, hij illustreert hoe het nodig is de wet hoog te houden en te vrijwaren voor de lange termijn, zelfs wanneer dat leidt tot ongewenste gevolgen op de korte termijn.
Dat politieke offer mag dan niet even groot zijn als het offer van de fictieve Spock die zijn leven gaf voor zijn collega’s op het sterrenschip, het is lang niet zonder betekenis.
En toch… als mensen moeten we ons het recht voorbehouden deze door mensen gemaakte regels in vraag te stellen (en daar desgevallend ook de verantwoordelijkheid voor te nemen). In de volgende film in de Star Trek-reeks, De zoektocht naar Spock, neemt de bemanning grote risico’s om hun verloren maat op te sporen (die niet echt dood blijkt te zijn). Wanneer een herstellende Spock zich afvraagt waarom zijn collega’s terugkwamen voor hem, antwoordt Kirk: “Omdat de behoeften van de enkeling… zwaarder wegen dan de behoeften van de velen.”
Of misschien weegt de vriendschap van de enkeling zwaarder dan het eigenbelang van de velen…
Uitgelichte foto: CC BY Isriya Paireepairit
