Begin mei namen 3259 scholieren uit heel België, uit alle onderwijsvormen en -netten hieraan deel. Een eerste rapport is 4 oktober bekend gemaakt.
Jongeren zijn zich de afgelopen jaren bewuster geworden van de hoge urgentie. Dat manifesteerde zich in de massale spijbelacties.
Dat blijkt ook uit de Ovds-enquête:
• Terwijl in 2015 nog 31% beweerde niet wakker te liggen van de klimaatproblematiek omdat “wetenschap en technologie het probleem wel zullen oplossen”, is dat in 2019 nog maar 1 leerling op 4. • Een ruime meerderheid van de jongeren gelooft in de kracht van hun eigen mobilisatie (van 75% bij de Franstaligen tot 61% bij de Nederlandstaligen). Opvallend hierbij is niettemin het pessimisme bij leerlingen uit het bso: 42% meent dat het al te laat is. • Jongeren spreken hun grote teleurstelling uit over het gebrek aan maatregelen: 90% is akkoord dat de politieke verantwoordelijken niet genoeg doen en wijzen, naast hun individuele verantwoordelijkheden, naar de bedrijven die strengere milieunormen zouden moeten respecteren.
Tegenover dit enigszins groeiend bewustzijn en groter engagement, staat een achteruitgang in de kennis die dit bewustzijn zou moeten ondersteunen en die nodig zal zijn voor verdere daadwerkelijke actie. De Ovds-enquête legt zeer grote hiaten bloot in de wetenschappelijke bevatting van de klimaatproblematiek.
De gevolgen van de klimaatopwarming worden onderschat. Slechts één op de drie leerlingen is zich bewust van het risico op meer ziekten of de komst van klimaatvluchtelingen
Enkele voorbeelden:
• Terwijl 75% weet dat het mechanisme dat de klimaatopwarming veroorzaakt het 'broeikaseffect' heet, kent amper 13% er de oorzaak van, zijnde de CO2 die samen met andere broeikasgassen belet dat de infrarode straling de aarde verlaat. • De kennis rond fossiele brandstoffen en hernieuwbare energiebronnen blijft zwak, vooral in het bso. Dit uit zich in ernstige misvattingen over geothermie, hydraulische energie, aardgas, uranium en waterstof,... belangrijke items in de energietransitie. • Het besef van de CO2-uitstoot door luchtvervoer is sterk gegroeid, maar daartegenover denkt de helft van de leerlingen dat reizen per trein meer verbruikt dan reizen per auto. • Een zeer grote meerderheid van de leerlingen denkt verkeerdelijk dat het zeespiegelniveau zal stijgen door het smeltijs van de Noordpoolijskap en zij bevatten eerder ingewikkelde mechanismes als de Golfstroom, die de temperatuur bij ons mee bepaalt, niet. • De gevolgen van de klimaatopwarming worden onderschat. Waar de overgrote meerderheid wel beseft dat ons nog meer hittegolven te wachten staan en een stijging van het zeeniveau met overstromingen, stipt nauwelijks één leerling op twee aan dat het risico toeneemt op meer stormen of minder landbouwproductie. Slechts één op de drie is zich bewust van het risico op meer ziekten of de komst van klimaatvluchtelingen. • Het bewustzijn van de enorme Noord-Zuid-kloof inzake de verantwoordelijkheid van de klimaatverandering, blijft ook nu zeer zwak, net zoals in 2015. Grafieken worden verkeer geïnterpreteerd. De leerlingen zijn van oordeel dat de gemiddelde Chinees meer energie verbruikt dan een Belg of een Noord-Amerikaan. Ook over Congo en Marokko hebben ze met hun grove overschatting een totaal vertekend beeld.
Wij, leerkrachten, oordelen dat kennis over oorzaken, gevolgen en oplossingen een absolute voorwaarde is om de klimaatopwarming aan te pakken. 85% van de leerlingen die zeggen dat ze geen geloof hechten aan de klimaatverandering, scoort lager dan het gemiddelde voor 'kennen en begrijpen'. Klimaatscepsis en onwetendheid gaan m.a.w. hand in hand. De bevindingen uit de Ovds-enquête bevestigen de inzichten van collega Koen Meirlaen die in Knack van 27 september 2019 getuigde over het gebrek aan kennis en de misvattingen over de klimaatopwarming.
Even verontrustend is de enorme kloof die uit de studie naar voren komt tussen de leerlingen van de verschillende onderwijsvormen. De leerlingen van het aso scoren systematisch beter dan die uit het tso en het bso, zowel voor het luik 'kennen en begrijpen' als voor 'bewustzijn van de klimaaturgentie' en 'de Noord-Zuid- verhoudingen'. Ook ligt volgens de resultaten van de Ovds-enquête het engagement van aso-ers met 91% merkelijk hoger dan dat van leerlingen uit tso (67%) en bso (54%).
De leerlingen die nu op de schoolbanken zitten, zijn de vakmensen, technici, ingenieurs, wetenschappers, beleidsmakers,... van morgen. Zij zullen de klimaatvriendelijke transitie moeten waarmaken
Het lijkt ons onaanvaardbaar dat ons onderwijs de jongeren uit de lagere sociale lagen kennis ontzegt, die essentieel is om één van de grootste maatschappelijke uitdagingen ooit te begrijpen en het hoofd te bieden. Immers, de leerlingen die nu op de schoolbanken zitten, zijn de vakmensen, technici, ingenieurs, wetenschappers, beleidsmakers,... van morgen. Zij zullen de klimaatvriendelijke transitie moeten waarmaken.
Het onderwijs heeft nood aan een helder en multi-dimensioneel klimaatverhaal dat wetenschappelijk correct is en didactisch sterk onderbouwd. De aanbevelingen ter zake van lerarenopleider, klimaatexpert en collega Pieter Boussemaere* zijn duidelijk. Het opnemen van de klimaatproblematiek in de nieuwe eindtermen van de eerste graad is een eerste, belangrijke stap voorwaarts. Wij roepen onze beleidsmakers op om voor de tweede en derde graad een nog groter aandeel te voorzien voor klimaat in aparte eindtermen waarin zowel de oorzaken, de gevolgen als de oplossingen van de klimaatopwarming duidelijk en concreet omschreven zijn. We pleiten voor een aparte leerlijn die zorgt voor de nodige herhaling en didactische opbouw, die correcte informatie garandeert en die de informatie aangepast maakt aan de leeftijd, het intellectueel niveau en de psychologische weerbaarheid van de leerlingen.
In een aparte leerlijn kunnen de leerlingen de juiste verbanden blijven leggen tussen de verschillende aspecten van de klimaatopwarming en wordt verwarring vermeden met andere problematieken zoals de afvalproblematiek, de waterproblematiek en andere duurzaamheids- of milieukwesties.
Een aan Einstein toegeschreven quote stelt: “We cannot solve our problems with the same thinking we used when we created them.” Het energiebeleid moet over een radicaal andere boeg gegooid worden. Afdoende oplossingen bieden zich aan wanneer de oorzaken voldoende gekend zijn. De oorzaken van de klimaatopwarming zijn voldoende gekend. Laten we op school werk maken van een grondige kennis hiervan bij elke leerling. Want: “No Time! Verander nu voor het klimaat alles verandert!”**
Namens Teachers For Climate
Romy Aerts
Wim Benda
Mieke Callens
Nele Coens
Johanna Vandenbussche
Hadrien Van Eerdewegh
Elisabeth Vereecke
Christoph Wauters
* Pieter Boussemaere is auteur en docent geschiedenis & klimaat aan de Vives Hogeschool in Brugge. Hij is ook adviseur, o.m. voor de Europese Commissie en de Vlaamse Overheid omtrent klimaateducatie. Website: https://pieterboussemaere.com
** Naar de Nederlandse titel van het werk van Naomi Klein, This changes everything – Capitalism vs the climate. (2014).
