Dit is een gastbijdrage. Een Apache-lezer levert met dit stuk een bijdrage aan het maatschappelijk debat. De auteur schrijft in eigen naam en is verantwoordelijk voor de inhoud van de tekst.

De waarde(n) die we verhandelen

Koen Smets
money handshake

Waarom had Jo Johnson ontslag genomen? Men citeerde hem als “verscheurd tussen familiale loyaliteit en het belang van de natie”. Het ligt misschien niet meteen voor de hand, maar een keuze als deze is eigenlijk een kwestie van economie. Een van de zaken waarmee de dismal science zich bezighoudt is immers de toewijzing van schaarse middelen. Een stuk taart is zo’n schaars ding: je kunt het ofwel hebben, ofwel opeten, maar niet beide. Als je het ene óf het andere kunt hebben, maar niet allebei – de taart hebben of ze opeten, het belang van de familie dienen of dat van de natie – moet je beslissen welk van de twee wederzijds onverenigbare opties de ‘beste’ is. De ene kiezen betekent de andere opgeven. In economische termen heb je de ene tegen de andere verhandeld.

En verhandelen behoort zeer zeker tot de economie. In een zakelijke context is dit in het algemeen niet bijzonder ingewikkeld. Het gaat doorgaans om geld: pas een geschikte disconteringsvoet toe, bereken het rendement van deze, en van die andere investering, en vergelijk de uitkomsten om na te gaan welke de beste is. In het ergste geval moet een zakeneconoom nog even enkele aannames expliciet maken (zoals de rente op bankleningen), misschien ook wat projecties (zoals de winstmarge die zal worden bereikt), dat soort dingen, maar meer niet.

Wanneer de kosten appels zijn en de baten citroenen

De meeste aspecten van een zaak kunnen niet enkel worden gekwantificeerd, maar ook worden uitgedrukt in identieke monetaire eenheden. Je zoekt dus eigenlijk uit waar je geld moet spenderen om geld te verdienen, en dan is het eenvoudig om een kosten-batenanalyse uit te voeren.

Cass Sunstein, die niet enkel samen met Richard Thaler Nudge schreef, maar die ook een tijdlang hoofd was van het Office of Information and Regulatory Affairs in het Witte Huis onder president Obama, is een uitgesproken voorstander van kosten-batenanalyse, vooral in beleidsvorming. Maar hier kun je één kant van de vergelijking niet zo eenvoudig in een monetaire eenheid uitdrukken: het welzijn van de burgers. En dat maakt een en ander een stuk moeilijker.

apples and lemons
Een lastige vergelijking

In zijn paper, Cost-Benefit Analysis, Who’s Your Daddy?, illustreert Sunstein het probleem aan de hand van enkele voorbeelden. Een daarvan is een voorgestelde beleidsmaatregel die 100 overlijdens zou voorkomen (vooral bij tachtigplussers), en nog eens 150 miljoen dollar zou besparen door niet-dodelijke ziekten af te wenden. De invoering zou 900 miljoen kosten met zich meebrengen, en tot 3000 verloren banen leiden. Wanneer je dit enkel monetair bekijkt, ervan uitgaande dat een dood wordt geschat op 9 miljoen, lijken de baten van de maatregel de kosten te overschrijden. Maar zou er geen rekening moeten worden gehouden met de leeftijd van de slachtoffers (is de dood van een 85-jarige even betekenisvol als die van een 45-jarige?), en met dat banenverlies?

Hier wordt het dus lastig: we moeten appelen met citroenen vergelijken.

Veel van onze persoonlijke beslissingen zijn eigenlijk van dezelfde aard. Het merendeel van het geld dat we uitgeven is niet bedoeld om meer geld op te brengen, maar om ons welzijn op een of andere manier te verhogen. Maar omdat we in het algemeen maar over een beperkte hoeveelheid geld beschikken, zouden we eigenlijk ook zo’n kosten-batenanalyse moeten uitvoeren om te bepalen of, zeg maar, een fles wijn ons welzijn meer verhoogt dan een kaartje voor de bioscoop. Dat is moeilijk, en dat doen we ook lang niet altijd. Gelukkig slagen we er in het algemeen redelijk goed in een behoorlijk evenwicht te vinden tussen wijn, film en al de rest.

De reden waarom we geld (en tijd en moeite) spenderen mag dan al het verhogen van ons eigen welzijn zijn, maar dat is niet het enige gevolg ervan. Hoe we onze middelen gebruiken geeft ook vorm aan het profiel dat we in de ogen van anderen hebben. Als we een hoop tijd en geld stoppen in onze supernette voortuin, dan zegt dat iets over ons. Als onze recyclagebak elke maandagochtend uitpuilt van de lege flessen, dan zegt dat ook iets over ons. Poetsen we elke week netjes onze auto, of is hij slechts een keer per jaar schoon nadat hij door de garage werd gewassen tijdens het jaarlijkse onderhoud? Ook dat, samen met tientallen andere keuzes die we maken, zegt iets over ons.

Natuurlijk laat elk van die keuzes maar een klein stukje van dat profiel zien. De toestand van onze voortuin zegt niets over of we free trade kruidenierswaren kopen, of een abonnement hebben op de opera of een eersteklassevoetbalploeg. Belangrijker nog, buitenstaanders zien enkel waaraan we middelen spenderen. Ze hebben niet echt een idee van datgene waaraan we het anders zouden hebben kunnen uitgeven.

empties
Een teken van een vrolijk weekend (foto: Chris Stephens CC BY)

Dit is wat economen opportuniteitskost noemen. Als anderen wisten dat we maar drie keer per week een warme maaltijd eten om de afbetalingen van onze auto te bekostigen, dan zou hen dat iets anders vertellen dan wanneer we hem cash hadden betaald met onze bonus als zakenbankier.

Die opportuniteitskost, wanneer het gaat om waaraan we geld (of zelfs tijd) spenderen, is niet zo makkelijk te achterhalen voor buitenstaanders, en hij is soms niet eens zo duidelijk voor onszelf. We gaan immers niet alle andere manieren na waarop we het geld zouden kunnen besteden dat we uitgeven aan een rondje op café, een nieuw jasje, of de benzine voor een dagje uit aan zee.

Welke waarde telt het meest?

De opportuniteitskost wordt echter wel helder wanneer we moeten kiezen tussen onze taart en ze opeten – het soort dilemma waarbij het niet om geld gaat, en dat geen ruimte laat voor compromissen door een beetje meer hieraan te geven, en een beetje minder daaraan. De taart opeten betekent dat je ze niet hebt, en omgekeerd.

We zien zulke dilemma’s overal.

Een toevallig voorbeeld is dat van de Londense piratenradio uit de jaren 1980 (terwijl ik aan dit stukje werkte speelde daarover een documentaire op TV). Deze stations kwamen op voor zwarte dansmuziek die totaal werd genegeerd door de andere zenders – zij waren “cool en underground” zoals een van de toenmalige DJ’s opmerkte in het programma. Tegen het einde van het decennium verkregen verschillende van de originele piratenstations een licentie waarmee ze legitiem konden uitzenden. Maar in een veranderend landschap moesten ze een moeilijke keuze maken: ‘cool en underground’ blijven, of een steeds groter publiek nastreven. Moesten ze hun identiteit opgeven in ruil voor meer winst, of winst opofferen voor hun pure identiteit? U kunt vast wel raden welke richting de meesten kozen.

We zien het ook in het geval van Jo Johnson. Hij zal wellicht niet meteen aan de bedelstaf geraken, maar we mogen er toch van uitgaan dat hij om zijn carrière als parlementslid en minister gaf. Ze opgeven was dus best een belangrijk offer. (Dit is het geval ongeacht hoe je zijn dilemma interpreteert. Plaatste hij het nationale belang – zijn onenigheid met het beleid van zijn broer – boven familiale loyaliteit – steun aan zijn broer? Of was familiale loyaliteit – zijn vrouw zou hebben gezegd “Boris, of ik” – toch belangrijker dan het nationale belang – aanblijven als minister en proberen zijn broer te beïnvloeden?)

En we zien het in de keuzes die we zelf geregeld maken. Net als Jo Johnson handelen we in waarden. Wij mogen ons dan niet hoeven te bekommeren om het belang van de natie, maar er zijn tal van andere situaties waarin we moeten bepalen welke waarde het meeste telt – met inbegrip van familiale loyaliteit. Geven we de allerlaatste kans op om Elton John live te zien spelen om toch het schooltoneeltje van onze dochter te kunnen bijwonen – of andersom? Vertrekken we een dag later op vakantie om een vriend te helpen verhuizen, of niet? Laten we letterlijk alles vallen om onze buurvrouw bij te staan na de traumatische geboorte van haar baby, of is onze normale huishoudelijk routine toch belangrijker?

Dit zijn de keuzes die werkelijk, in vette hoofdletters, vertellen wat voor soort mens we zijn. We maken ze dus best met de nodige zorg. Ons profiel wordt immers niet zozeer bepaald door de keuzes die we maken, maar door de offers die we brengen.

LEES OOK
Koen Smets / 23-03-2018

Eerlijk vlees tegen een lage prijs voor iedereen?

Op vrijdag buigt Koen Smets zich over het (on)voorspelbare gedrag van ons, consumenten.
meat (1)
Koen Smets / 26-08-2017

Iets 'kiezen' beter dan lukraak iets 'uitpikken'

Ons leven is een aaneenrijging van keuzes. Hoe we die maken is soms best belangrijk, schrijft Koen Smets in een gastbijdrage.
cardpick.jpg (credit: Penn State)
Koen Smets / 19-02-2016

De halo van een rechter

Antonin Scalia: conservatieve boeman of lichtend voorbeeld?
justice