Dit is een gastbijdrage. Een Apache-lezer levert met dit stuk een bijdrage aan het maatschappelijk debat. De auteur schrijft in eigen naam en is verantwoordelijk voor de inhoud van de tekst.

De VRT moet alle strekkingen even veel aandacht geven

Er bestaat een uitgebreide en goed onderbouwde wetenschappelijke literatuur die aantoont dat mensen het liefst nieuws consumeren dat waardeconsistent is. Dat is nieuws dat in overeenstemming is met hun bestaande politieke zienswijze en morele opvattingen.

Reactie

Deze bijdrage is een reactie op het artikel 'Mediabedrijven spreiden mee het bedje voor extreemrechts' dat verscheen op 28 mei 2019

Doorgaans zijn mensen bereid om daarnaast nieuws te consumeren dat niet geheel waardeconsistent is maar ideologisch toch min of meer overeenkomend. Met andere woorden: mensen consumeren liever geen nieuws dat ingaat tegen hun overheersende denkbeelden. Dat is om verschillende redenen cognitief onbehaaglijk. Daarom doen mensen aan selectieve blootstelling: over het algemeen vermijden ze nieuws dat indruist tegen hun waarden en opvattingen en kiezen ze voor mediaberichten die min of meer stroken met hun zienswijze. 

Mensen consumeren liever geen nieuws dat ingaat tegen hun overheersende denkbeelden

Indien de VRT zich zeer kritisch zou opstellen tegenover rechtse denkbeelden, zou de omroep bijgevolg een links publiek behagen maar het gros van de mensen van zich afduwen die rechts tot extreemrechts denken. Deze zullen dan hun heil zoeken bij nieuwsbronnen die hun rechtse gelijk bevestigen. Het resultaat is een achteruitgang van de netto geconsumeerde informatiediversiteit in de samenleving. Het effect daarvan is niet te onderschatten.

De VRT-nieuwstitels vertegenwoordigen meer dan 40% van de tijd die volwassen Vlamingen besteden aan nieuws

De VRT-nieuwstitels vertegenwoordigen meer dan 40% van de tijd die volwassen Vlamingen besteden aan nieuws. Dat blijkt uit ons dagboekonderzoek naar nieuwsgebruik en opiniediversiteit in het kader van het project DIAMOND. Het VTM-nieuws meegerekend, komen we zelfs aan meer dan 50% van de blootstelling aan nieuws. En samen bereiken VRT en VTM meer dan 90% van de volwassen nieuwsgebruikers. Aangezien het VTM-nieuws ook geldt als een redelijk evenwichtig samengestelde nieuwsbron, wil dit zeggen dat het gros van de nieuwsgebruikers in Vlaanderen in aanraking komt met politiek en ideologisch redelijk divers nieuws.

Het maakt niet uit hoe eenzijdig de rest van hun nieuwsconsumptie is. Zowel rechtse als linkse mensen consumeren deze kanalen. Een belangrijk verschil tussen VTM en VRT is dat VTM meer aandacht heeft voor zogenaamd soft nieuws. Dat maakt VTM op het vlak van diversiteit niet minder betekenisvol. Uit ons onderzoek blijkt dat mensen met een conservatieve ideologie en een beperkt geloof in de politiek (en in de democratie…) vaker de voorkeur geven aan soft nieuws. Wat voor VTM geldt, geldt ook voor andere ‘middle brow’ nieuwsmedia.

Gelukkig zijn deze populaire titels en kanalen niet allemaal ‘populistisch’. In de mate dat deze media inhoudelijk divers zijn, valt er voor de democratie immers winst uit te halen. Uit effectenonderzoek weten we bovendien dat nieuws vooral beklijft als het nauw aansluit bij de beleving van mensen. Achter die beleving schuilen vaak reële problemen die dieper gaan dan het stemgedrag van mensen laat vermoeden. Wellicht moet de VRT zich daarom nog beter inspannen om deze segmenten van de bevolking te begrijpen en te bedienen met voor hen relevante duiding en feitelijke informatie.

Mensen met een etnocentrisch denkkader kunnen uit overvloedige berichten over migranten bijvoorbeeld afleiden dat ons land door ‘vreemdelingen’ overspoeld wordt

De zaak ligt evenwel nog iets gecompliceerder. Cognitief onderzoek toont ook aan dat mensen die (evenwichtig samengestelde) nieuwsbronnen raadplegen de neiging hebben om het nieuws te filteren of te herinterpreteren om het op die manier consistent te maken met de eigen denkkaders. Naast selectieve blootstelling bestaat er dus zoiets als selectieve perceptie.

Mensen met een etnocentrisch denkkader kunnen uit overvloedige berichten over migranten bijvoorbeeld afleiden dat ons land door ‘vreemdelingen’ overspoeld wordt. Het maakt niet uit hoe kritisch deze berichten zijn. Soms is een onderwerp niet meer aandacht geven dan het verdient ook een manier van kritisch zijn. Het optrekken van een mediatiek cordon sanitaire is evenwel geen optie meer voor de VRT nu extreemrechts ruim politiek vertegenwoordigd is in het parlement en een plaats veroverd heeft in de raad van bestuur van de VRT. Een probleem in dat verband is de politieke verplichting van de VRT om ‘onpartijdig’ te zijn. Dat genereert een vreemde paradox. Het geeft extreemrechts toegang tot de VRT en precies die toegang gebruikt deze partij om het regime ter discussie te stellen.

In de praktijk hanteert de omroep vandaag een regime van ‘reflectieve diversiteit’. Daarbij moet de VRT, formeel nu enkel nog in de aanloop naar verkiezingen, alle (politieke) partijen in de samenleving spreektijd geven die proportioneel is ten overstaan van hun (electoraal) belang. Die zendtijd zal extreemrechts gebruiken om ideeën te ventileren op een manier die vele mensen ranzig en gevaarlijk vinden, maar die gretig weerklank vindt bij een ander deel van het (kies)publiek.

Wij pleiten ervoor dat de VRT in de plaats van proportionaliteit heel expliciet een regime van gelijke diversiteit zou hanteren

Extreemrechts heeft bovendien al laten weten dat ze via politieke kanalen en via haar aanwezigheid in de raad van bestuur van de VRT zal ijveren voor minder culturele diversiteit op de openbare omroep. Mogelijk leidt dit tot het opnieuw instellen van een streng gepolitiseerd regime van reflectieve diversiteit voor het hele omroepbestel; of zelfs tot het instellen van quota die ervoor moeten zorgen dat de berichtgeving van de omroep de diversiteit van het ‘authentieke Vlaanderen’ weerspiegelt. Wij pleiten er daarom voor dat de VRT in de plaats van proportionaliteit heel expliciet een regime van gelijke diversiteit zou hanteren, dit wil zeggen waarbij alle opvattingen gelijk aan bod komen.

Bovendien is het een optie die voor alle partijen ook aanvaardbaar is omdat het evenveel kansen biedt aan alle politieke partijen. Deze beschikken daarnaast, onder meer via het internet, over voldoende kanalen om hun kiespubliek rechtstreeks aan te spreken. Onze cijfers tonen aan dat de VRT een belangrijke rol speelt in het handhaven van opiniediversiteit. Het zet daarbij ook een norm voor andere grote publieksmedia zoals VTM. Dit pleit voor een sterke openbare omroep.

Een pleidooi voor een sterke openbare omroep is evenwel geen betoog tegen ideologisch meer gekleurde media, integendeel. Zij moeten ervoor zorgen dat het ideologische spanningsveld in de samenleving breed blijft en er nieuw gedachtengoed blijft opborrelen. Door hun ongebonden karakter, of doordat ze specifieke bindingen hebben, zijn zij ook vitaal als kwaliteitsbewakers van de democratie.

LEES OOK
Stef Arends / 04-12-2023

Hoe extreemrechts, journalistiek en sociale media een racistische haatstorm veroorzaakten

Een reconstructie van de haatstorm tegen schrijver Dalilla Hermans.
Illustratie van Gilani Raja voor de campagne ’Stop de haat!’ van Kif Kif, Sankaa en Hand in Hand tegen racisme
Karl van den Broeck / 13-09-2023

We hebben Vlaams Belang niet nodig om de democratie te slopen

Bij de opmars van extreemrechts lijken steeds meer democraten te vergeten wat democratie inhoudt.
Vlaams Belang democratie
Robrecht Vanderbeeken / 19-06-2020

'Politieke inmenging bij VRT is schending van Cultuurpact'

Artikel 17 van het Cultuurpact stelt dat overheden en bestuursraden zich niet mogen mengen met de inhoudelijke programmatie van organisaties.
vrt toren