Op die leeftijd houd je al wat meer rekening met de weersomstandigheden. Stonden wij daar om met de klas een haast vergeten herdenking wat jeugdigheid mee te geven? Het was net iets meer. Het was een unieke gelegenheid om de ontstellende actualiteit van het verleden ter sprake te brengen. Herdenken is vooral her-denken.
De voorzitter van de plaatselijke NSB-afdeling schetste kort de landing in Normandië, de tocht via Parijs en Brussel tot het moment dat gemeente Brecht bevrijd werd. Het kanaal lag dwars. Na een omtrekkende beweging bracht een brug twee dorpen verder de oplossing. De daaropvolgende gevechten eisten bij de bevrijding van het dorp een zware tol: nog honderden slachtoffers onder Duitse en geallieerde soldaten en burgers.
Menenpoort
De leerlingen konden de gevechten haast door de hun gekende straten zien passeren. De gebeurtenissen naderden erg dicht de eigen leefwereld. Wanneer het Te Velde geblazen werd, herleefde de Last Post die ze vorig schooljaar onder de Menenpoort bijwoonden. Daarna niet alleen samen op de foto, maar ongeremd vragen stellen over medailles en verleden sloot de plechtigheid af. Daar ligt de kracht van zo’n moment: op mensenmaat in een herkenbare wereld.
We volgen het leven van Regine Beer. Niet om haar persoonlijk in de kijker te zetten, wel om te tonen wat onverdraagzaamheid en onwetendheid kunnen aanrichten
Uiteraard grijpen we deze momenten aan om de wereldoorlogen ter sprake te brengen. Vroeger in de klas, later op video, nu via YouTube, volgen we het leven van Regine Beer. Zoals ze zelf altijd stelde: niet om haar persoonlijk in de kijker te zetten, wel om te tonen wat onverdraagzaamheid en onwetendheid kunnen aanrichten. Net zoals wanneer ze ooit zelf in de scholen getuigde, roepen de beelden en haar getuigenis een onstuitbare hoeveelheid vragen over de concentratiekampen, het nazisme en de oorlog op.
Als je daar dan nog net een stukje persoonlijke ontmoeting bij kan vertellen, dan kan de aandacht niet meer stuk. Het klinkt ongelooflijk als je zegt dat je Regine in Auschwitz hebt leren kennen - tijdens een nog steeds voor leerkrachten aan te bevelen studiereis van de Auschwitz-Stichting.
Raszuivere leerlingen
Erg dichtbij komt de bezetting wanneer we uit het schoolarchief enkele omzendbrieven uit 1942 bekijken met richtlijnen voor raszuivere leerlingen en leerkrachten. Even aandachtig waren ze wanneer in de Westhoek Marc en Tony vertelden hoe die, honderd jaar na de feiten, als medewerkers van DOVO mensen van vandaag veiligheid brengen door de bommen op te ruimen.
Daarna kwam zijn verhaal: hoe hij met enkele makkers uit een achtervolgd vliegtuig moest springen, hoe de anderen ondertussen de Duitse aanvallers afleidden, en neergeschoten werden
Of hoe dichtbij komt een bezoek aan de Amerikaanse begraafplaats van Henri-Chapelle wanneer we daar vertellen hoe we er ooit met de klas stonden en op een Amerikaanse oud-strijder botsten. Een boer uit Texas die ons bij de kennismaking eerst en vooral vroeg of er in de buurt Holstein-koeien waren. Daarna kwam zijn verhaal: hoe hij met enkele makkers uit een achtervolgd vliegtuig moest springen, hoe de anderen ondertussen de Duitse aanvallers afleidden, en neergeschoten werden. En neen, hij wou zich geen held noemen, hij kwam zijn gesneuvelde vrienden groeten.
Het appeltje van Sara Goldberg
Of het nu over de bevrijders van Brecht of de onmenselijkheid van de concentratiekampen gaat, uiteindelijk ligt de klemtoon op datgene wat mensen in alle omstandigheden, soms in onooglijke levensreddende details, voor elkaar kunnen betekenen. Regines getuigenis over het appeltje van Sara Goldberg blijft nazinderen.
Daarom is herdenken zo belangrijk. Beseffen dat de keuze tussen recht en onrecht steeds opnieuw ieders persoonlijke verantwoordelijkheid is
Toen Sara op het punt stond om het op te geven, vroegen haar vriendinnen wat ze het liefst wou. Een appeltje, antwoordde ze. In Auschwitz-Birkenau? Een van hen werkte in het Canadacommando waar alle in beslag genomen bagage werd gesorteerd. Ze zocht en vond een appeltje, smokkelde het mee. Sara vond daardoor moed om vol te houden en overleefde de kampen. Dat is wat mensen voor elkaar kunnen doen. Daarom is herdenken zo belangrijk. Beseffen dat de keuze tussen recht en onrecht steeds opnieuw ieders persoonlijke verantwoordelijkheid is.
Van de Tweede Wereldoorlog naar de Verenigde Naties en de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens lijkt een logische stap, nauwelijks de moeite om nog te vertellen. Wij zijn het zo, té, gewoon. We overliepen de actualiteit van een week: Stefan Blommaert bracht een reportage over de heropvoedingskampen van Oeigoeren in China, de sultan van Brunei stelt de doodstraf voor homoseksualiteit even uit, wat doet Saoedi-Arabië in Jemen, en dan spreken we nog even niet over andere rechten in dat land, Pakistan laat Asia Bibi, die jarenlang in de dodencel zat omdat ze de profeet Mohammed zou beledigd hebben, naar Canada vertrekken, China maakt in Xinjiang de ene na de andere eeuwenoude moskee met de grond gelijk.
Populistisch nationalisme
Zullen we onderzoeken wat het populistisch nationalisme in Europa verkondigt? Is het niet bizar dat wie de actualiteit, hier meer dan elders beschikbaar, kan volgen, vreemd kan reageren op het feit dat de wereld zo veel mensen tot vluchtelingen maakt? Een stap naar een briefschrijfactie van Amnesty International lijkt logischer.
Herdenken is het zaadje waarvan iedere bezorgde opvoeder hoopt dat het groot en stevig mag uitgroeien
Een herdenking, een getuigenis, enkele jeugdboeken, een open oog voor de realiteit: een elfjarige begrijpt reeds dat democratie en vrijheid een kostbaar, maar zeer kwetsbaar goed is. Herdenken is dan het zaadje waarvan iedere bezorgde opvoeder hoopt dat het groot en stevig mag uitgroeien. Stevig genoeg om de vlotte praatjes vol onverdraagzaamheid en vijanddenken te kunnen onderscheiden van samenwerkend aan een toekomst bouwen.
In binnen- en buitenland wordt graag met Latijnse citaten gegoocheld. Vooral met het divide et impera in verzwegen gedachten. Het zou een boeiende extra lessenreeks kunnen worden om het ondemocratische totalitaire systeem waaruit die citaten komen, te onderzoeken.
