Het enige slachtoffer was een van de 500 brandweerlieden die gewond raakte, dus het was alvast niet de menselijke tol, maar de materiële schade aan het gebouw die de buitengewone emotionele reacties veroorzaakte. Dat bleek al gauw uit de snelheid waarmee geld werd ingezameld om de restauratie van de getroffen kerk te financieren. Maar het riep ook vragen op. Waarom?
Miljard euro op twee dagen
Terwijl de brand nog volop woedde, zegden sommige van de rijkste Franse families al honderden miljoenen euro’s toe. Het was moeilijk niet te zien hoe incongruent dat was in een stad die al maandenlang protesten ziet van de gele hesjes, die zich inzetten voor lagere brandstofprijzen en hogere lonen voor de miljoenen burgers die nauwelijks de eindjes aan elkaar kunnen knopen. En nu vat een oud gebouw vuur, en binnen de twee dagen wordt meer dan een miljard euro opgehaald om het op te knappen.
Deze rijkelui blijken meer te geven om een hoop stenen dan om het welzijn van hun behoeftige landgenoten
Er lijkt iets te schorten met de prioriteiten van deze rijkelui. Ze hadden dat geld aan de armen in het land kunnen schenken – ze hadden zelfs geld kunnen geven aan allebei, en nog zou het nauwelijks een deuk hebben gemaakt in hun fortuin. Maar ze blijken meer te geven om een hoop stenen dan om het welzijn van hun behoeftige landgenoten. En wat met de president, die tot dan toe nauwelijks gehoor had gegeven aan de eisen van de demonstranten, maar die wel snel was om de macht en de middelen van de staat in te schakelen voor de wederopbouw van de Notre Dame? Waar liggen zijn prioriteiten?
Voorrang gemeten in euro’s
Als we de prioriteiten van de rijken kunnen zien in hoe ze hun geld besteden, dan moeten we een gelijkaardig beeld krijgen over datgene waaraan we als maatschappij voorrang geven: waar gaat lokaal, regionaal en nationaal overheidsgeld naartoe? In het VK (waar ik woon) was het budget voor onderwijs in 2017-2018 bijvoorbeeld ruim 100 miljard euro, terwijl zo’n 175 miljard ging naar gezondheidszorg, en ruim 45 miljard naar defensie. Betekent dit dat onderwijs meer dan twee keer zo belangrijk is als defensie, en gezondheidszorg bijna dubbel zo belangrijk als onderwijs? Wel neen.
Moet het land 45 miljard uitgeven aan bommen en granaten, terwijl er mensen zijn die naar de voedselbank moeten om hun kinderen te eten te geven?
Als het geen zin heeft het relatieve belang van een sector af te meten aan hoeveel geld eraan wordt besteed, kunnen we dan iets anders afleiden uit de verdeling van de financiën? Op zijn minst zouden we mogen verwachten dat de middelen wijs worden toegewezen – dat wil zeggen dat het niet naar iets relatief onbelangrijks gaat, zolang er nog iets belangrijks is dat geld nodig heeft.
Moet het land bijvoorbeeld 45 miljard uitgeven aan bommen en granaten, terwijl er mensen zijn die naar de voedselbank moeten om hun kinderen te eten te geven?
Zelfs dat is moeilijk te zeggen. Stel dat de regering achter de sofa 30.000 euro vindt om te spenderen. Ze zou er een bijkomende onderwijzer mee kunnen aanwerven, of een extra verpleegkundige, of ze zou de werkloosheidsuitkering voor de 460.000 gerechtigden kunnen optrekken met 1,7 euro per maand. Welk van deze opties is het meest voordelig? Dat valt onmogelijk precies te becijferen.
En dan hebben we het nog niet eens over uitgaven zoals het onderhoud van parken en plantsoenen, of straatverlichting. Op welk moment besluit je dat je de voorkeur geeft aan het vervangen van een politiewagen met 200.000 km op de teller, in plaats van de restauratie van de bouwvallige kiosk in het stadspark?
Lastige kritiek
Dit alles toont dat kritiek op overheidsbesteding lastiger is dan we wellicht dachten. Het is makkelijk te eisen dat er meer geld naar de zorg moet gaan of naar kinderopvang, maar het is niet zo eenvoudig daar ook meteen bij te zeggen waar dat geld moet worden weggehaald.
Kunnen we werkelijk besluiten dat de laatste, marginale euro die we besteden aan alcohol en tabak, ons meer baat dan de laatste euro die we uitgeven aan onderwijs en opvoeding?
En hoe staat het met onze eigen uitgaven? Op een kleinere schaal zien we hetzelfde patroon. Het gemiddelde Britse huishouden besteedt ongeveer een derde van zijn inkomen aan huisvesting – huur of hypotheek, herstellingen, nutsvoorzieningen en zo meer -, circa 15% aan transport, 10% aan voeding en 6% aan uit eten en drinken.
Maar het heeft geen zin te zeggen dat een dak boven ons hoofd drie keer zo belangrijk is als eten op ons bord. En kunnen we werkelijk besluiten dat de laatste, marginale euro die we besteden aan alcohol en tabak (2,2% van het budget) ons meer baat dan de laatste euro die we uitgeven aan onderwijs en opvoeding (1,5%)?
Goede doelen
Overigens, wanneer we zo kritisch zijn voor de superrijken of voor de overheid en hoe ze al dan niet hun geld besteden ten goede van de (andere) burgers, hoe staat het met onszelf? Het gemiddelde Britse huishouden geeft ongeveer 3,5 euro per week uit aan goede doelen – iets meer dan 0,5% van het budget.
Niet bijzonder gul – en is dat wel een redelijk bedrag? Even vergelijken: we geven ongeveer evenveel uit aan de bioscoop, bijna drie keer zoveel aan alcohol en acht keer meer aan kleren en schoenen. We weten inmiddels dat dit niet betekent dat drank drie keer zo belangrijk is als liefdadigheid, maar is de laatste euro in elke categorie goed besteed?
Een voorbeeld: malaria is een dodelijke ziekte waaraan volgens Unicef elke 45 seconden een kind overlijdt. Malarianetten die aan negen families tegelijk bescherming bieden, kosten zo’n 22 euro, dus met een beetje meer dan een euro per week zouden we elk jaar 27 families kunnen behoeden. Dat is het equivalent van twee biertjes per week. Waar besteden we die euro het best? En wat zegt de manier waarop we ons geld besteden over onze waarden?
Ons telkens afvragen wanneer we een glas wijn drinken of naar de film gaan, of dat geld niet beter naar een malarianet zou gaan, zou ons zeker niet gelukkiger maken
Wanneer andermans geld spreekt, horen we makkelijk wat het ons vertelt over hun prioriteiten. Maar als we zouden luisteren naar wat ons eigen geld zegt, dan zouden we wellicht eenzelfde verhaal te horen krijgen. Betekent dit dat we al wat ons plezier verschaft, moeten verzaken tot wanneer we voldoende hebben bijgedragen om elk leven op aarde te redden? Natuurlijk niet.
Ons afvragen, telkens wanneer we een glas wijn drinken of naar de film gaan, of dat geld niet beter naar een malarianet zou gaan, zou ons zeker niet gelukkiger maken. Het nastreven van geluk is een diepmenselijke drang, en we zijn dan ook gerechtigd die keuzes te maken die dat streven ondersteunen – of het nu een glas wijn drinken is terwijl mensen overlijden aan malaria, of geld storten voor de wederopbouw van de Notre Dame, terwijl vele Parijzenaars hun avondmaal bij de voedselbank moeten halen.
Onze keuzes zijn natuurlijk aanvechtbaar – maar voor we ons klaarmaken om andermans keuzes aan te vechten, zouden we misschien best eerst onze eigen keuzes onder de loep nemen.
