Dit is een gastbijdrage. Een Apache-lezer levert met dit stuk een bijdrage aan het maatschappelijk debat. De auteur schrijft in eigen naam en is verantwoordelijk voor de inhoud van de tekst.

Verkiezingen Provinciale Staten in Nederland: democratie gered of gekeeld?

Maarten van den Oever
Diverse kleine partijen animeren de kiesstrijd, onder andere Thierry Baudet (Foto: Elekes Andor © Wikipedia)
Diverse kleine partijen animeren de kiesstrijd, onder andere Thierry Baudet (Foto: Elekes Andor © Wikipedia)
'Wonderkind' Thierry Baudet, de erfenis van Pim Fortuyn. (Foto: Wikipedia DWDD)
'Thierry Baudet speelt de volkstribuun, en dat met een uitgewerkt programma, en nu ook met een grote partij.' (Foto: © Wikipedia DWDD)

In Nederland wordt het mediadebat beheerst door framing, en dat is in beginsel niet zoveel anders dan in andere landen het geval is. Politieke partijen hebben altijd hun eigen opvatting van wat daglicht is, zodat wat het daglicht kan verdragen, ook steeds alleen dat is wat de politiek partijen als daglicht zien.

Direct gedemoniseerd

Nu, het Forum voor Democratie, de partij van Thierry Baudet en Theo Hiddema, kon in de ogen van de politieke elite van Den Haag beslist het daglicht niet verdragen en werd dus van stond af aan gedemoniseerd, waarbij die demonisering natuurlijk ook werd geholpen door de publicitaire aandacht in negatieve zin die Baudet kreeg door ongelukkige uitstapjes naar neonazi’s en naaktstranden, compleet met beeldende toelichting. Het is het maatschappelijk voorspelbare verhaal van de macht die zich verdedigt door de onmachtigen te kleineren.

Op de 'Forum'website is van een anti-klimaat-veranderingsstandpunt niet veel te zien, wel van fanatieke dierenbeschermingspunten. Ook van het verlaten van de EU is geen sprake

Maar voor wie onder de oppervlakte van de empirie wil kijken, is er wel iets anders te zien. Dat is bijvoorbeeld al duidelijk voor wie de moeite neemt de partijstandpunten van Thierry’s club te bekijken, zoals die op de partijwebsite staan: dan is van een anti-klimaat-veranderingsstandpunt niet veel te zien, wel van fanatieke dierenbeschermingspunten. Ook van het verlaten van de EU is geen sprake, wel van bestrijden van de EU-elite, etcetera.

Directe democratie

Ook opvallende nieuwe punten staan er te lezen: de directe democratie, inclusief referenda (die zelfs door VVD-ers wordt bepleit) en een gekozen minister-president met de nadruk op soevereiniteit, en - zeer opmerkelijk - de voorgestelde Wet Bescherming Nederlandse Waarden, en - met stip - de Kartelbestrijding (bedoeld is overigens het politieke kartel).

Baudet laat geen gelegenheid voorbijgaan om ‘de arrogantie’ aan de kaak te stellen, een term en een onderwerp die in geen enkel verkiezingsprogramma te plaatsen zijn

Dit laatste punt licht ik er even uit. Baudet laat geen gelegenheid voorbijgaan om ‘de arrogantie’ aan de kaak te stellen, een term en een onderwerp die in geen enkel verkiezingsprogramma te plaatsen zijn. En wat bedoelt hij? Wie de kamerdebatten wel eens volgt, zal het zich misschien nog herinneren: Emiel Roemer van de SP die voluit wordt uitgelachen door Mark Rutte,  als hij het SP-voorstel voor een nieuw zorgstelsel staat te verdedigen.

Het is typerend voor het gedrag van Rutte en het overkwam ook Wilders, Baudet en andere kamerleden die Rutte voor zijn machtsspelletjes niet nodig heeft. Dat uitlachen is functioneel voor de framing: het publiek moet begrijpen dat de uitgelachen persoon niet telt in Rutte’s opvatting van democratie, een voorwerp is dat verwijderd moet worden uit de openbaarheid.

Wat we allereerst zouden moeten doen, om te begrijpen wat Baudet is, is uitzoeken waar dit allemaal vandaan komt

Wat hij daarbij kennelijk vergeet, is dat dergelijk gedrag niet onzichtbaar is en bij de ‘politiek verworpenen’ van een land niet in goede aarde valt. Het is die arrogantie, waarvan Baudet, een volkspoliticus van nature die ontzettend veel tijd steekt in contacten met zijn achterban, de politieke waarde is gaan begrijpen, en dus ook voortdurend benoemt, en met succes tot gevolg.

Volkstribuun

Baudet speelt de volkstribuun, en dat met een uitgewerkt programma, en met nu een grote partij (het ledenaantal is niet heel duidelijk, maar wordt geschat op 40.000, en dat is voor Nederlandse begrippen heel groot).

Wat we allereerst zouden moeten doen, om te begrijpen wat Baudet is, is uitzoeken waar dit allemaal vandaan komt. De feitelijke groep oprichters is niet heel onduidelijk, maar wel verrassend van samenstelling. De eerste leden kwamen uit de VVD (mensen als Robert de Haze Winkelman en zijn eega), en behoorden daar niet tot het clubje Shell-slaafjes waartoe Rutte met zijn vaste aanhang behoort, maar ze waren eerder principiële liberalen, zij die het oude ideaal van de liberale waarden opnieuw in de verf wilden zetten; maar ook de verrassende figuur van Paul Cliteur, de huidige directeur van het Renaissance Instituut dat de wetenschappelijke poot van de partij is, die nu eerstekamerlid wordt en een bevlogen radicale democraat is, maar ook een cultuurfanaat.

Paul Cliteur, een medeoprichter, verdedigt de cultuur van het westen als agnost en bestrijder van religieuze opvattingen die hij als een aantasting van die cultuur ziet. Geen anarchist dus, geen vernietiger van de gemeenschap

Cliteur verdedigt de cultuur van het westen als agnost en bestrijder van religieuze opvattingen, die hij als een aantasting van die cultuur ziet. Zijn opvattingen zijn ook te vinden in het met Dirk Verhofstad geschreven boekje 'Dirk Verhofstad in gesprek met Paul Cliteur’. Ze leggen de vrijdenkerswortels bloot die Cliteur met de Verhofstad-broertjes deelt. Cliteur is geen anarchist, geen vernietiger van de gemeenschap, nee, hij ziet zich als een beschermer ervan.

Democratie op sterven na dood

Cliteur wil democratie in directe zin koppelen aan herstel van de gemeenschapswaarden, zoals bijvoorbeeld ook het respect voor de dieren dat hij deelt met de Partij voor de Dieren. ‘Vreemde eend in de bijt’, denkt u misschien? Helemaal niet, want kijk maar eens naar marxistisch filosoof Frank Ankersmit, die tot zijn latere spijt tot de oprichters van het FvD hoorde. Hij is een origineel en diepgaand denker die zich bijvoorbeeld in zijn bundel van 2008 ‘De tien plagen van de staat’ frontaal keerde tegen het neoliberale gedachtegoed van PVDA-coryfee D.J. Wolfson.

'Medestichter Paul Cliteur is geen anarchist, geen vernietiger van de gemeenschap, nee, hij ziet zich als een beschermer ervan.' (Foto: Wikipedia © Vera de Kok)
'Medestichter Paul Cliteur is geen anarchist, geen vernietiger van de gemeenschap, nee, hij ziet zich als een beschermer ervan.' (Foto: Wikipedia © Vera de Kok)

Wolfson poneerde de ‘transactiestaat’, de staat waarin al het handelen van de overheid werd teruggebracht tot transacties met de burger, zodat - zoals Ankersmit bijtend commentarieerde - de politiek in feite met het gemeenschapsbelang langs het putje verdween, en elk spoor van democratie werd verruild voor de dictatuur van de techniek. Niet bepaald een liefhebber van het neoliberalisme, die Frank Ankersmit.

Wat het curieuze gezelschap oprichters verenigde, is nu juist dat zij ervan doordrongen raakten dat de democratie in Nederland op sterven na dood was.

Je ziet dat in heel veel programmapunten van het Forum terug: men wil herleving van de democratie

Wat zij zagen, was dat de gemeenschap ophield om als gemeenschap te bestaan, dat ze verkwanseld werd en verkaveld in individuele eigenbelangen. Je ziet dat in heel veel programmapunten van het Forum terug: men wil herleving van de democratie.

Baudet, de raspopulist

En ja, iedereen die zich zo bedreigd ziet, die Kultur-Angst heeft, gaat alles in de buitenwereld als bedreigend benoemen. Of dat nu moslims, EU-bureaucraten, of mishandelende boeren zijn, dat doet er niet echt toe: ‘alles van buiten is uit op ondermijning van ons’.

Baudet, raspopulist als hij is, zag het electoraal potentieel van die bedreigdheid. Het is weinig waarschijnlijk dat de bedreigingen hem zelf erg boeien, maar electoraal is het goed gereedschap. Hij verloor door zijn toewijding aan de angstsfeer prompt wel het grootste deel van zijn intellectuele oprichtersclub, die de cultuur, de gemeenschap en de directe democratie veel belangrijker vonden.

Nu, de verklaring voor het ontstaan van de club is een ding, de enorme groei is nog heel iets anders, en was ook bepaald niet voorspeld. Maar waar komt die vandaan? Voorlopige analyses laten zien dat de groei voor het grootste deel van de PVV komt, gevolgd door VVD, het CDA, D66 en zelfs de SP (begrijpelijk dan dat die laatste sinds kort anti-migratiepolitiek wil gaan voeren), en van nieuwe kiezers. En waarom maakten kiezers die move?

Allerlei politicologen zullen zich met de voorspelbare vragenlijsten op de kiezers storten, en evenzo zullen ze opnieuw geen duidelijke verklaring vinden voor het succes van het Forum

Het is te voorzien dat allerlei politicologen zich met de voorspelbare vragenlijsten op de kiezers zullen storten, en evenzo voorspelbaar dat ze opnieuw daar geen duidelijke verklaring zullen vinden. Dat gebrek aan verklaring komt deels voort uit het gegeven dat de kiezer vaak een willekeurig narratief als motief hanteert voor een onvrede die onder de narratieven ligt: hij zal graag openlijk de immigranten en de EU de schuld geven voor het feit dat hij geen nieuwe auto meer kan betalen, of voor wat voor ander probleem ook, maar niet omdat hij dat verwijt zelf echt gelooft, maar gewoon omdat het een goed stenen blok is om met het hoofd tegen te slaan uit pure onvrede.

(Natuurlijk Is Wilders eerder een obstakel dan een aanwinst geweest voor de groei en ontwikkeling van rechts. Zijn lompe opstelling stootte veel mensen af, die nu in Baudets ‘jongensflair’ een aangename vervanging vinden.)

Domme burgers

Dat laat ons met de riskante verplichting plausibel te verklaren waar die onvrede in bestaat. Bekend uit allerlei eerder onderzoek gedurende tientallen jaren is, bijvoorbeeld van het SCP, dat kiezers vrede hebben met de democratie en vrede hebben met het parlementair systeem, maar niet met de politici en niet met de gevoerde politiek.

Als je de politici in kwestie hoort, is er geen sprake van een Haagse elite, geen sprake van een systematische doofheid bij de dames en heren voor wat de burger vindt

En is dat eigenlijk raar ten opzichte van die politici of die gevoerde politiek, is er eigenlijk reden voor dat wantrouwen en die onvrede? Als je de politici in kwestie hoort, is er geen sprake van een Haagse elite, geen sprake van een systematische doofheid bij de dames en heren voor wat de burger vindt. Rutte’s verdediging van zijn ‘klimaatakkoord’ en zijn ‘klimaatbeleid’ gaat meestal in de richting dat de domme burgers gewoon niet genoeg verstand hebben om zijn geniale cijfers te begrijpen. Maar zijn dat soort antwoorden wel to the point?

Samen in de file

Als ik, zoals ik feitelijk haast iedere week doe, in mijn auto naar Antwerpen rijd vanuit Utrecht, kom ik eerst langs Amelisweerd, waarvan een heel stuk bos nu gekapt gaat worden, omdat de liberale overheid vindt dat de auto meer ruimte moet krijgen, dan rijd ik verder over de A-27, die als bekend fileverzamelaar volgens onze neoliberale overheid verbreed moet gaan worden door bomen te kappen, omdat ze het fileprobleem niet willen oplossen door een treinverbinding te leggen tussen Utrecht en Breda.

We worden de hele dag en overal door alle mogelijke memorabilia eraan herinnerd dat onze overheid en politici inderdaad voortdurend staan te liegen als ze beweren goed te zijn voor het klimaat en de gemeenschap

Ik rijd naast een auto met een ingebouwde lpg-installatie, waarvan er steeds minder zijn omdat de liberale overheid die niet de bijtelling wil geven die fabriek geconstrueerde lpg-auto’s hebben. Voor en achter mij rijden young-timers, zware en zeer vervuilende grote bakken van auto’s, die bevoordeeld worden door de liberale overheid doordat ze na vijftien jaar young-timer worden, stammen uit een ‘vuil’ tijdperk, en dan tegen dagwaarde mogen bijtellen, in plaats van tegen nieuwwaarde, zodat ze aantrekkelijker zijn dan schonere nieuwe auto’s.

En dan kom ik bij de brug van Gorinchem die het twee jaar geleden bijna begaf, en door een noodreparatie werd gered, maar nu niet wordt vervangen, omdat liberale overheden niet graag in de gemeenschap investeren, etcetera.

Kortom, we worden de hele dag en overal door alle mogelijke memorabilia eraan herinnerd dat onze overheid en politici inderdaad voortdurend staan te liegen als ze beweren goed te zijn voor het klimaat en de gemeenschap.

Liegen alsof het gedrukt staat

Waarom dit denkbeeldige korte ‘ritje naar Antwerpen’? Omdat ik daarmee wil laten zien dat het ook werkelijk zo is dat er goede redenen zijn om te vinden dat de heersende politici van Nederland onbetrouwbaar zijn. Natuurlijk moeten mensen niet het verwerpelijke anti-immigratiediscours, het verholen racisme, en de ondemocratische praktijken binnen het Forum voor democratie gaan steunen, noch Thierry Baudet gaan geloven. Maar ze doen het wel, omdat hij één waarheid als een koe verkondigt, namelijk dat de Haagse elite onbetrouwbaar is en liegt dat het gedrukt staat.

De opkomst van het Forum voor Democratie is niet enkel rampzalig, maar als sociaal-politiek verschijnsel ook positief

En kennelijk wordt dat gevoel, die overtuiging dat de Haagse politici (1) niets menen van wat ze zeggen, meer en meer gedeeld. In de komende eerste kamer zijn de partijen van de onvrede gegroeid. Nu doen ForumvD, PVV, SP, Denk, Groen Links en 50 plus, samen 36 zetels (was 26), tegen de partijen van het behoud en het neoliberalisme, VVD, CDA, PVDA, D66, SGP en CU samen 39 (was 48). Het protest is met 10 zetels (op het totaal van 75) gegroeid.

Protest alleen helpt niemand verder, en de toestand is qua richting zeer ongewis. De opkomst van het Forum voor Democratie is niet enkel rampzalig, maar als sociaal-politiek verschijnsel ook positief. De kiezers willen kennelijk democratie, ze willen gehoord worden, en dat laten ze meer en meer merken. De door Merijn Oudenampsen zo treffend geschilderde conservatieve revolutie begint door dit toegenomen protest tegen zijn grenzen aan te lopen, al zijn dat voorlopig nog vooral electorale grenzen.

Het zal mogelijk nog jaren duren voordat de al decennia durende overheersing van een neoliberale elite van VVD, D66, en leidende kringen van CDA en PVDA uit hun loopgraven kunnen worden verdreven en het belang van de gemeenschap weer een rol gaat spelen. De opkomst van het Forum voor Democratie is een wat twijfelachtige stap in die richting.

(1) Het is natuurlijk ook zo (zie daarvoor onder meer Merijn Oudenampsen, De conservatieve revolutie) dat het eigen is aan het discours van neoliberalen en neoconservatieven om te denken in een tweedeling van managende beleidsmakers en zij die het voorwerp van dat beleid (en ook niet meer dan een voorwerp) zijn, waardoor de burger enkel een aan te spreken object is en niet een sprekend subject (zie overigens daarvoor ook Frank Ankersmit); die instelling verhindert een open communicatie op zich al.

LEES OOK
Frank Olbrechts / 19-03-2024

Rudi Laermans: 'Een robuuste democratie verdraagt geen expertocratie'

De socioloog analyseert de defecten van de hedendaagse democratie.
Rudi Laermans
Jan Willems / 01-08-2017

Wat democraten van populisten kunnen leren, en omgekeerd

Jan Willems leest de analyse van het populisme door Mudde en Kaltwasser en stelt in zijn gastbijdrage vast dat populisme meer is dan een ordinair scheldwoord.
Donald Trump (Foto: Wikimedia Commons)