Dit is een gastbijdrage. Een Apache-lezer levert met dit stuk een bijdrage aan het maatschappelijk debat. De auteur schrijft in eigen naam en is verantwoordelijk voor de inhoud van de tekst.

Waarom de zware kost van de Algemene Staking verantwoord is

Stef Hublou
BRUSSELS GENERAL STRIKE 13 FEBRUARY PICKET LINE
Algemene staking op 13/02/2019 (Foto: Paul-Henry Verlooy, Belga)

Ik zie een tiental oorzaken, die te maken hebben met macro- en micro-economische factoren, met psychologische factoren, en met historische parameters in het maatschappelijke klimaat. Zoals het strenge arbeidsethos dat inwerkt op de innerlijke rust van de mens in het algemeen, en op het gedrag van toppolitici in het bijzonder, zeker tijdens de laatste jaren. De paradox tussen gestegen welvaart en koopkracht aan de ene kant, en de huidige onrust aan de andere kant, is immers best te verklaren.

Ontvoogding

Tot een sluitende verklaring van een opvallend maatschappelijk fenomeen kan je nooit komen zonder de bredere context in beeld te brengen, in de eerste plaats dan historisch en sociaal-economisch. Die context bepaalt dat de westerse mens al verschillende generaties lang, en zelfs sinds meerdere eeuwen, steeds mondiger is geworden.

Tot de helft van vorige eeuw waren burgers in grote mate bevoogd. Ze deden braafjes wat Overheid en Kerk dicteerden. Zij konden vaak niet anders dan er het zwijgen toe doen.

Daarin is jaar na jaar verandering gekomen, in de eerste plaats doordat de Kerk, allicht door een gebrek aan authentieke diepgang en uiteraard door haar houding tegenover seksualiteit, zeer veel aanhang kwijt is geraakt. Technologische communicatiemiddelen hebben gaandeweg het politieke overleg tussen burgers beter mogelijk gemaakt. Telefoon en tv hebben recent ook versterking gekregen van de pc, in de vorm van de handcomputer, het internet en nadien de sociale media en de internetfora. Meer en meer mensen, ook de gewone luitjes die in de familiekring nog leerden te leven volgens het advies dat de bekende drie apen op een rijtje uitbeelden (“Dit heb je te doen om goed te leven: horen, zien en zwijgen”), leerden dat het in onze democratie en rechtsstaat toegelaten is om een eigen mening te vormen, zonder gevaar dat je job verliest, of dat je hoofd er af gaat. Hiermee verwijs ik naar de situatie onder het bewind van de verlichte despoten in de zeventiende tot eind achttiende eeuw. Want historici beseffen dat mentaliteiten zeer traag wijzigen. Het denkklimaat is een grote tanker, die traag van koers verandert.

Nieuwe angsten

De globale context van menselijke arbeid, is bekend. Het aantal bewoners op aarde blijft stijgen. Via veelsoortige media krijgen wij de rampen en mistoestanden van overal ter wereld te horen. Voor een deel beseffen we niet langer hoe belangrijk het behoud van innerlijke rust is. Het format van het journaal is in feite heel onwezenlijk, en staat ver af van het werkelijke leven, waarin meer plaats is voor het gewone en alledaagse, eerder dan voor het akelige of bedreigende.

Dat blijkt overtuigend uit onder meer de publicaties van de Britse filosoof Alain De Botton, wat ook tot uiting kwam toen hij daarover in debat ging met het toenmalige nethoofd van de VRT-nieuwsredactie Björn Soenens. Het is schrijnend vast te stellen dat wij met miljoenen tegelijk het gevoel voor het gewone hebben verloren.

Arbeidsdruk & heiligverklaring van de salarisjob

Een andere reden voor de toename van onze onrust, is uiteraard de grote werkdruk. Als we bekijken hoe mensen gedurende millennia hebben geleefd, blijkt dat het arbeidsethos nog nooit zo streng en zo aanwezig is geweest . Niet alleen heeft men te maken met de druk op het werk, maar ook met de druk om via het salarissysteem zich nuttig te maken. De kreet van premier Michel is in deze context legendarisch: hij beloofde in zijn eerste regeringsverklaring een beleid dat vooral ging zorgen voor “Jobs, Jobs, Jobs!”.

Dat is niet stupide: jobs zorgen voor een draaiende economie, die geld genereert en die mensen een bezigheid geeft. Bovendien ontvang je in ons systeem samen met je job meteen allerlei sociale bonussen, zoals aanzien en een setje collega’s. Het is er van de weeromstuit op gaan lijken dat je geen volwaardig mens bent, als je geen goed betaald beroep hebt. Dat is natuurlijk niet zo.

Denk maar aan de moeders, die de lastige, maar ook nobele taak op zich nemen om onze kleintjes in deze wereld in te wijden, ze te leren lopen en spreken. Zij brengen de kinderen in deze kritische periode het basisbesef bij van goed en kwaad. In de kinderkamers wordt ons geweten gevormd. Het gaat hier om uiterst waardevol, en letterlijk onbetaalbaar werk. Niettemin is ouderlijke opvoeding geen beroep in het gangbare frame van denken: er is immers geen salaris aan verbonden. In het circuit van het vrijwilligerswerk vinden we een ander voorbeeld dat de ideologie relativeert die beweert dat met het bezit van een job het eeuwige geluk binnen bereik komt.

Denk verder aan de lage inkomsten van veel mannen en vrouwen die denkwerk doen, al zeker in de artistieke sector. Via boeken, gedichten, theater en film kunnen wij pas ten volle begrijpen wie wij zijn als mens in onze eigen tijd, en wat er precies aan de gang is om ons heen, wat wij van fijne of schokkende evenementen moeten denken. Schrijvers en creatieve kunstenaars maken de zin van ons leven inzichtelijk. Zij reiken ons verhalen en beelden aan, waarmee wij als mens ons eigen verhaal kunnen schrijven.

Schrijvers en creatieve kunstenaars maken de zin van ons leven inzichtelijk

Het mag duidelijk zijn: de mens leeft niet alleen van brood en seksuele speelsheid, maar ook juist van verhalen. Zij vormen de software waarop ons brein kan draaien. Vandaar dat in de feiten veel mensen veel uren voor het tv scherm doorbrengen, of gepassioneerd romans lezen. Vandaar dat een goed gesprek, een ont-moeting, enorm veel deugd kan doen.

Denk ook aan de uitdrukking “bij iemand op verhaal mogen komen”. Die functie wordt in onze samenleving onder meer opgenomen door de telefonische hulplijn van Tele-Onthaal, die elk jaar in Vlaanderen bijna tweehonderd duizend keer gebruikt wordt. Dit gebeurt in alle verborgenheid en anonimiteit, zonder dat de vele honderden vrijwilligers ook maar enige vorm van verloning ontvangen. Deze vorm van werk levert niets op in het loonzakje, maar maakt van deze vrijwilligers vaak tevreden mensen die hun innerlijke rijkdom gestaag verhogen. En de ‘werkgevers’ in die sector zijn notoir milder en respectvoller. Ik zie in deze groep nog niet gauw een bereidheid ontstaan om te gaan staken.

Agressie

Een andere vonk voor Algemene Staking lijkt de woede te zijn, die meer en meer leeft onder de mensen. Die intense emotie moet er op een dag op een zekere manier uit, bijvoorbeeld tijdens een Algemene Staking. Er zijn misschien gewoon te weinig kanalen om deze woede tot uiting te brengen. Onze samenleving heeft immers van de rede en de orde een steunpilaar gemaakt. Wij worden geacht overal en altijd binnen bepaalde grenzen 'normaal' op te treden. Maar diep in onszelf schuilen intussen wel vaak vele, krachtige emoties. Wij moeten als samenleving dringend nadenken over manieren waarop onze woede, onze agressie kan gekanaliseerd worden. In de 'natuurtoestand' konden mannen zich geregeld uitleven tijdens de jacht of  in de oorlog, als krijger, als gewapende held. Om begrijpelijke redenen is in onze wereld het geregeld oorlogje spelen als maatschappelijk ideaal afgevoerd. Wat de Nazi’s hebben aangericht, wil niemand opnieuw meemaken.

Paradox van welvaart en innerlijke onrust

De staking lijkt ook te maken te hebben met een bepaald nadeel dat kleeft aan het succes van een vrij goed draaiende economie. Wij worden meer en meer het slachtoffer van ons succes.

Je moet echter maar teruggaan tot voor Wereldoorlog I om te beseffen dat samenlevingen toen gekenmerkt werden door algemene armoede. Dat weet elke goede historicus. Meer dan 97% van de mensen in Europa waren gedurende het Ancien Régime arme keuterboertjes. Zij hadden een een lapje grond voor graan, groenten, wat kippen, varkens, schapen en één koe. En dat was het. Indien wij het heden willen begrijpen, mogen we nooit vergeten dat wij in onze tijd een voorheen nooit gezien comfort hebben. Zowel wat de behuizing betreft, de verwarming, de voeding, de mogelijkheden om de geest te prikkelen, te reizen, enzovoort. Het volstaat om een bezoek te brengen aan een instelling als het Nationaal Vissserijmuseum in Oostduinkerke. Onthutst stel je daar vast hoe arm en soms ronduit ellendig het leven van de vissersfamilies was. Hoe kunnen wij verklaren dat ondanks gestegen comfort en bezit, de mens vandaag toch bepaald ontevreden is?

Weggevallen religie

Dat die mensen in het verleden min of meer content in het leven stonden, en niet voortdurend revoluties of stakingen uitlokten, houdt volgens mij zeker verband met een rustgevende factor die wij niet meer kennen: de religie. Om diverse redenen keren individuele mensen en media zich vandaag bijna totaal af van de religieuze dimensie. Het geeft de mens veel nieuwe vrijheid. Hij durft dankzij zijn ontvoogding meer verantwoordelijkheid opnemen.

De mens heeft van zichzelf ondertussen een God gemaakt, maar dat is een zware rol om op te nemen! Steeds weer zal die mens immers blijven stoten op de diepere realiteit dat we het nooit allemaal rond krijgen, dat we nooit alles op orde kunnen houden. En meer nog, dat pijn en verdriet onvermijdelijk zijn. Dat heet de tragische kant van het bestaan. Zelfs de meest glamoureuze rijkaard kan op een dag een kind, een ouder, een vriend… verliezen, en de realiteit is dat niets of niemand kan hem beloven dat hij daar niet kapot van zal zijn. Het vermogen tot treurnis of tot de omgang met emotie is niet meetbaar in geld, maar is wel een grote existentiële sterkte.

Doordat onze tijd zo gebiologeerd is geraakt door geldzaken, zijn onvermijdelijk andere waarden en talenten ondergesneeuwd geraakt. Dat wreekt zich op termijn

Doordat onze tijd zo gebiologeerd is geraakt door geldzaken, zijn onvermijdelijk andere waarden en talenten ondergesneeuwd geraakt. Dat wreekt zich op termijn. De gevolgen zijn vandaag te horen en te zien op straat. Geloof in een mysterieuze grote Schepper (m/v) was immers een doeltreffende manier om de grote emoties te dragen en te verwerken.

Voor onze voorouders bracht het verhaal van het christelijke geloof zin, richting, betekenis voor al wat zich in het dagelijks leven afspeelde. Wat een referentiekader! Je wist waar je stond, en het besef dat er machten waren die veel groter waren dan jij (‘Deus semper major’), dat maakte niet alleen dat je jezelf een kleine mens wist. Dat besef verleende ook innerlijke rust. Rust die de betogers vandaag hopeloos missen. In onze tijd ervaren velen de goddelijke dimensie van het bestaan buiten de kerken, bijvoorbeeld op reis, tijdens een nacht onder een pikzwarte sterrenhemel of bij een bezoek aan dichte bossen, diepe canyons of weidse sneeuwvlakten. Die ervaringen van 'ontzag’ blijken toch maar mooi te zorgen voor minder dagelijkse stress. Naar wie of wat kan de moe gewerkte burger vandaag nog in overgave opkijken? In elk geval niet naar de politieke elite…

Sociale dimensies in gevaar

Bovendien leefden mensen vroeger altijd in kleine verbanden: in het dorp vond je steeds wel iemand om op verhaal te komen, iedereen kende de andere. Een jonge moeder met vragen had vrouwen genoeg om info te krijgen of om een oppas te regelen. Je behoorde verder niet alleen tot een veel ruimere familie, met een plaats en een rol voor grootmoeder, opa en tante, maar je behoorde tevens tot de extra familie die werd gevormd door de parochie. Bij inwijkelingen uit bepaalde landen in de grote steden zien wij dat vandaag nog steeds: de eigen parochie vormt een vangnet dat de aankomst en de nieuwe start in een nieuw land mee mogelijk maakt. De mens is een sociaal wezen.

Eenzaamheid kan diep deugd doen, in de natuur of bij een grote kaars, verzonken in meditatie. Mindfulness biedt intussen velen de gezochte rust, geestkracht en vrede. Maar om als mens in evenwicht te blijven, hebben de meeste mensen geregeld sociale contacten nodig. Intense, intieme contacten met bepaalde zusterzielen, maar ook een waaier aan sociale contacten van lichtere aard blijken onmisbaar. Dat zit in het beestje.

Wat levert de samenleving op dat vlak vandaag? Als mensen hard tekeer gaan en het beste van zichzelf geven op de werkvloer, en daarna danig uitgeput zijn zodat zij liefst van al niemand meer hoeven zien, en uren gaan doorbrengen voor de schermen van tv of handcomputer, dan gaat zich dat gedrag wel eens wreken. Niet alleen door gebrek aan lichaamsbeweging.

Een echte face to face ontmoeting is oneindig veel rijker dan een via internet. Je gebruikt bij een ont-moeting al je vijf zintuigen. Dat is pas “breedband” communicatie. Als je gesprek in een bepaalde context plaatsgrijpt, bij het vuur, bij het eten of bij een drankje, schept dat een band. Dan word je als bij toverslag een ware “companion” van elkaar (cum pan, samen het brood nemen in het Latijn). Veel mensen nuttigen tegenwoordig, gedreven door de ratrace, de maaltijden alleen. De arbeidsvreugde en de toegenomen koopkracht komen dus met een hoge prijs. Je zou op den duur gaan twijfelen of je leven nog wel in goede banen verloopt…

De draak van de Vervreemding

Dat brengt ons bij een volgend gemis dat nog te weinig onderkend wordt, en dat de stakingen mee verklaart. Er is veel Vervreemding. De verbanden (les liens in het Frans) zijn weggevallen. Velen zijn gekwetst geraakt in de omgang met de ander, in een voortsnellende wereld waar het toegelaten is egoïstisch te zijn en recht op je doel af te gaan. Velen gaan zich van de weeromstuit verschuilen in de spreekwoordelijke schelp. Na verloop van tijd word je in die burcht van je binnenste echter onvoldaan, korzelig, gebelgd, afgestompt, boos of triest.

Avontuur

Die emoties zoeken na verloop van tijd een weg, als ze al niet op een dramatisch hoogtepunt een einde nemen. Samen “strijd voeren”, zoals aan een piket bij de vlammen van een stapel paletten: dat neemt toxische negativiteit weg. Die behoefte aan samen vechten voor een doel, die behoefte aan Avontuur, waarbij wij ons niet meer gevangen hoeven te voelen door talrijke regeltjes(de prikklok, de volle agenda) – dat kenmerkt de mens en aan die behoefte wordt door het hedendaagse arbeidsbestel wellicht toch vaak te weinig voldaan.

Recente statistieken geven aan dat slechts een veertien procent van de werknemers tevreden zijn. Het ziekteverzuim (what’s in a name) piekt. Werkgevers, politici en intellectuelen uit diverse disciplines moeten misschien eens meer gaan nadenken over manieren waarop de moderne werkvloer in harmonie kan gebracht worden met bepaalde diepere, irrationele, emotionele noden. Het is misschien toch niet erg verstandig om neer te kijken op “team building”-uitstapjes in de natuur met collega’s. Wie gisteren nog spottend sprak over de nieuwe functie van de natuurcoach, of met de praktijk van de Shinrin Yoku, de therapeutische natuurexploratie die haar weg zoekt vanuit Japan hierheen, die zal morgen wellicht minder zelfzeker zijn, als hij nog eens woede voelt opkomen tegen het patronaat of de politiek. Het lijkt juist verstandig dat meer en meer grote bedrijven voor de werknemers een kamertje inrichten om stil te worden, met meditatie of gebed. Nieuwe tijden, nieuwe noden. Verbeeldingskracht toelaten is nooit slecht.

Vorige zaterdag bracht De Morgen overigens op de cover van Zeno het beeld van een ander soort kamertje dat opgang maakt: de Rage Room. Een kamer waar je de boosheid eruit mag rammen, het meubilair aan stukken mag slaan.

Nieuwe remedies zoeken

De mens is niet dom. Wij moeten creatief nieuwe oplossingen zoeken voor lastige fricties die de snel veranderende maatschappij veroorzaakt. Bepaalde tekorten, waar sommigen zich vaak nog niet van bewust zijn, en waar zij nog geen woorden voor vinden, zijn al lang deel van het discours van “mystici” in tijdschriften zoals het monastiek blad De Kovel.

Politieke verantwoordelijkheid

Twee sluitstenen heb ik nog in mijn verklarende Theorie over het waarom van zo veel stakingslust. Het gaat andermaal om twee bronnen van onrust en onlust die vaak nog verdoken hun werk doen, maar die ernstige gevolgen hebben. Ten eerste is er de regering Michel, die vaak al te rationeel te werk ging, en er al te weinig in slaagde de mensen een gerust gevoel mee te geven. “Er is een goede ploeg aan het werk die leiding geeft en de dingen onder controle heeft. We kunnen gerust zijn”. De term kibbelkabinet was treffend, maar dat kabinet  heeft na verloop van tijd grote gevolgen.

Er waren echter evident nog destructievere politieke fenomenen aan het werk. De N-VA, die geleid wordt door de bekende intelligente Antwerpenaar, is er jaren lang rücksichtslos voor gegaan om op zoek te gaan naar vijanden, en om angst en haat op te poken. De gevolgde strategie is doorzichtig voor de wakkere observator: als de massa angstig en boos genoeg is, bieden wij aan de leiding te nemen, “Bij mij ben je veilig!”. Deze partij was, samen met het VB, dat zich nog minder gelegen laat aan solidariteit of fatsoen, van oordeel dat de golf van angst en gebelgdheid best nuttig kon zijn en electoraal gewin zou opleveren. Heeft staatssecretaris Theo Franken alles wel beschouwd niet tot voorbij de morele grens gedurende jaren bijna dagelijks de angst en de onrust aangewakkerd met zijn tweets? Maar wat een puinhoop heeft het gedogen van die aanpak met zich meegebracht! De geblokkeerde wegen en fabriekspoorten van vandaag zijn de voorspelbare materiële incarnatie van die vuile strategie. Het mentale klimaat van onze gemeenschap lijkt zwaar beschadigd door die jarenlange verdachtmakingen en hatelijke woorden. Met elke tweet en elke nieuwe volger die deze opleverde, werd het geloof in de politiek verder ondermijnd en onderuit gehaald. Leiders moeten boven de mêlée staan. Dat is toch een aloude regel in de politiek? Wie wind zaait, zal storm oogsten, zo gaat het spreekwoord. Wie met behulp van nieuwe massamedia angst zaait, zal volksopstand oogsten.

Reclame maakt dol

Een laatste punt in mijn analyse van het waarom van deze Algemene Staking betreft een welbepaalde klep die niet meer werkt aan de machine die onze gemeenschap is. Zo ontstaat er opnieuw een opening waarlangs de rust en het vertrouwen weglekken: ik bedoel de steelse werking van het spook van de reclame. Dat gedrocht dat vaak om ideologische redenen, omwille van een Geloof in een bepaald soort economie en een bepaald soort Vooruitgang, door het beleid liever niet werd gezien en niet werd benoemd. De profetische psycholoog Eddy Van Tilt trok al in de jaren '90 van de vorige eeuw van leer tegen de mentale opjutterij in de reclame. In zijn essay (“Is de achterdeur op slot? Pleidooi voor een cultuur van de ontmoeting”) zag hij dagelijks de gevolgen voor zich: jongeren met volle handen maar een lege blik in de ogen.

Dagelijks, bijna elk uur, krijgen wij bijzonder verleidelijke boodschappen mee. Via tv, reclamefolders, apps, radio… Dat is als een permanente golf van lobbyisten die gezinnen aanzetten te kopen, geld uit te geven. Recent cijfermateriaal gaf aan dat bijzonder veel gezinnen van maand tot maand leven, zonder voorraad in de portefeuille. Kan je dan je gemoed gerust houden?

Daar hoort nog een feit bij. Sinds de psychologie als wetenschap op dreef kwam, zijn het de psychologen uit de  afstudeerrichting van bedrijfspsychologie die veruit de meest riante lonen krijgen. Onze samenleving, waarin nota bene 400.000 mensen in het systeem zitten van langdurige werkloosheid of invaliditeit, geeft hier nog eens helder aan wat zij belangrijk vindt en wat minder. De zorg voor mensen, voor de geest en ‘het hart’, wordt danig ondergeschikt gemaakt aan het aanwakkeren van het systeem van eindeloos werken en kopen. Er zijn intussen duizenden psychologen te kort om mensen op te vangen die gebukt gaan onder innerlijke pijn, en die therapieën worden maar mondjesmaat terugbetaald. De collega’s die onze harten mogen trachten te verleiden om geld uit te geven worden vorstelijk verloond. Van een onopgemerkt complotje gesproken…

Het is in de grond dus geen onverklaarbaar vraagstuk uit de hedendaagse geschiedenis, waarom de Grève Générale vandaag loos gaat. De betogingsbeweging van de Gele Hesjes die vrezen voor het einde van de maand, en deze van de Klimaatbetogers voor Moeder Aarde, die het einde vrezen van de wereld, hebben allicht op de valreep volop inspiratie geleverd voor de werkenden. Beide groepen activisten tonen dat het kan: door uiting te geven aan je angsten en je bezorgdheden, kan je proberen te vermijden dat je binnenkort het legertje zieken moet vervoegen. Laten wij daarom begrip opbrengen voor de actievoerders, ook al is de economische schade op macro-schaal niet min: de stoom diende even te ontsnappen. Aan beleidsmakers en analisten allerhande rest nu de taak om de de grote machine zodanig te vertimmeren dat zich in de toekomst geen waarlijk zware  explosies hoeven voor te doen.

LEES OOK
Frank Olbrechts / 31-05-2021

Grote imagoschade voor Zedelgem door monument ‘voor Letse Waffen-SS’ers’

De verontwaardiging over het Vrijheidsmonument in Zedelgem groeit. Het wordt gezien als een eerbetoon aan Letse Waffen-SS'ers.
a-monument-to-latvian-legionnaires-and-freedom-was-unveiled-in-belgium--649
Sigrid Gulix / 13-11-2019

Radio Apache • Maria & Eliza: partizanen in het verzet (deel 1)

Eliza Thys en haar dochter Maria, die lid was van de partizanen, worden in de nacht van 12 op 13 augustus 1944 doodgeschoten in een gracht bij Bilzen. In deze podcast onderzoekt…
Radio Apache_verzet_v4 kopie
Ton Rennenberg / 06-06-2019

‘Fidelio’ bestraft voor tweets die aansporen tot haat en geweld

Voor de tweede keer wordt een internettrol veroordeeld voor voortdurend racistische uitspraken. De uitspraak liet vijf jaar op zich wachten en dat ligt deels aan Twitter, dat…
Open oorlog in het Antwerps justitiepaleis