In een nieuw auditrapport over het RUP Spreeuwenhoek - na een nieuwe klacht - geeft Audit Vlaanderen vijf aanbevelingen mee voor Stad Mechelen. Het rapport bespreekt verschillende gemaakte fouten of onzorgvuldigheden. Van fraude is evenwel geen sprake. Het volledige dossier verscheen als aktename op de gemeenteraad van november 2018. Eerder die maand ging een commissievergadering in op de bijhorende aanbevelingen.
Het RUP Spreeuwenhoek-Venne – zoals het voluit eigenlijk heet – ligt ten zuidoosten van het station van Mechelen en is ongeveer 120 hectare groot. Er ligt een aanzienlijk deel in agrarisch gebied, maar het grootste stuk is woonuitbreidingsgebied. Daarnaast zijn er ook gedeeltes in bos-, woon- en natuurgebied. Voor de genoemde projecten op de figuur is er een vergunning afgeleverd en zijn de werken soms gestart of bijna afgerond, valt te lezen op de site van Stad Mechelen. De stad stelt dat deze projecten sowieso een plaats krijgen in een toekomstig, nieuw RUP.
Nieuwe klacht
Een forensische audit wordt natuurlijk niet zomaar opgestart. Om een idee te krijgen: in 2017 ontving Audit Vlaanderen 50 meldingen over mogelijke onregelmatigheden bij lokale besturen. Dat leidde uiteindelijk tot 10 forensische audits, al waren er eind 2017 wel nog 8 vooronderzoeken aan de gang. Toch vond Audit Vlaanderen het ook bij deze nieuwe klacht blijkbaar de moeite om verder te spitten.
Na een eerdere klacht had Audit Vlaanderen al in 2017 een rapport klaar over de opmaak van het RUP Spreeuwenhoek. Ook toen stelden de auditors dat er niet bewust fouten waren gemaakt, maar kwamen wel enkele opmerkelijke onzorgvuldigheden aan het licht. Zo was er niet alleen een foutieve bijlage gebruikt bij de aanvraag om geen volledig project-milieueffect-rapport (MER) op te stellen (in vakjargon is dat de "ontheffingsaanvraag project-MER", waardoor een screeningsnota volstaat, AGP), ook vond Audit Vlaanderen de dossiers financieel niet transparant.
Naar aanleiding van de nieuwe klacht startte Audit Vlaanderen in april 2018 een nieuwe forensische audit op en spitste zich toe op vijf elementen:
- De opmaak van het RUP Spreeuwenhoek en de screeningsnota plan-MER, met inbegrip van de omvorming van de bestemming van 2 percelen stadsgrond
- De verkoop van de stadsgrond 'De Leemput'
- Het niet behandelen van een bezwaar ingediend bij het openbaar onderzoek van het RUP Spreeuwenhoek
- De studies naar de waterhuishouding in het RUP Spreeuwenhoek
- De verleende vergunningen binnen het RUP Spreeuwenhoek
Beschuldigde sta op
Hoe zat het ook alweer in die Spreeuwenhoek, het dossier dat meerdere legislaturen omspant, want al in 2006 startte de stad met de voorbereiding van het RUP.
Eind 2017 vernietigde de Raad voor Vergunningsbetwistingen een vergunning voor de aanleg van een nieuwe weg en riolering in de buurt. Stad Mechelen had voor het RUP Spreeuwenhoek geen uitgebreide studie naar de milieueffecten uitgevoerd, maar enkel een screeningsnota. En dat was onvoldoende, stelde de Raad, die aangaf dat zo’n ‘plan-MER’ wel moet.
Door die uitspraak is er vandaag geen rechtszekerheid meer over de wettigheid van het huidige RUP Spreeuwenhoek. De stad is daarom van plan om een nieuw RUP te maken.
In een erg lezenswaardige gastbijdrage voor het magazine Apache maakte doctoraatsassistent Hendrik Schoukens (UGent) komaf met wat op het eerste zicht een juridisch kluwen lijkt. Schoukens wijst zowel Vlaanderen als Stad Mechelen met de vinger: “Het klopt dat het dossier een uitwas is van onvolkomen Vlaamse regelgeving. Maar zowel de stad Mechelen als Vlaanderen hadden moeten beseffen dat ze met vuur aan het spelen waren door dit controversiële project niet aan een volwaardige milieuanalyse te onderwerpen. Het was immers reeds een tijdje duidelijk dat de Vlaamse regels haaks stonden op EU-milieurichtlijnen.”
5 aanbevelingen
De nieuwe forensische audit leidde uiteindelijk tot vijf aanbevelingen voor de stad:
(1) Organiseer de aansturing en coördinatie van studiebureaus en de informatieuitwisseling optimaal: studiebureau liep achter de feiten aan
Dat Stad Mechelen enkele fouten en onzorgvuldigheden maakte in het dossier Spreeuwenhoek, onthulde het magazine Apache eerder al. De auditors zoomen, in dit nieuwe rapport, in op die zogeheten "ontheffingsvraag" in het kader van de plan-MER screening - waarmee dus de opmaak van een uitgebreid milieueffectenrapport vermeden werd.
Audit: “(studiebureau) Soresma liep steeds achter de feiten aan zonder het zelf te beseffen.”
Er bleek een groot verschil te bestaan in de samenwerking tussen de stad en drie verschillende studiebureaus die betrokken waren bij de opmaak van het RUP Spreeuwenhoek. Bij de interactie met het studiebureau Soresma, dat hielp bij de opmaak van de screeningsnota plan-MER, liep heel wat spaak. "Soresma liep steeds achter de feiten aan zonder het zelf te beseffen", lezen we in het rapport.
Ook werd het studiebureau, volgens het auditrapport, niet ingelicht over de (ingrijpende) wijzigingen bij de opmaak van het RUP Spreeuwenhoek. “De stad wijzigde haar visie omtrent het behoud van de biologische waardevolle aanwezige loofhoutopslag langs de Leemputstraat, maar communiceerde niet over de gewijzigde plannen om het bosgebied op "De Leemput" aan te snijden voor de bouw van urban villa's.”
Audit: “Door gebrek aan informatiedoorstroming vanuit de stad Mechelen gaf de screeningsnota (...) geen correcte weerspiegeling van de reeds genomen beslissingen door de stad Mechelen.”
Toch stelde Audit Vlaanderen geen fraude vast. Wel constateerden de auditors dat niemand bij Stad Mechelen een gedegen controle uitvoerde op de correctheid van de door Soresma opgemaakte en ingediende nota’s.
(2) Definieer een realistische methode voor het schatten van onroerende goederen: eerste schatting leidde tot onrealistische budgetinschatting van de stad
Tijdens de ontwikkeling van het RUP Spreeuwenhoek veranderde de stad de bestemming van ‘De Leemput’ van ‘parkbos’ naar ‘zone voor wonen’. Na de goedkeuring van het RUP besloot de stad die stadsgrond te verkopen.
Maar bij de schatting van het perceel liep het mis: een eerste schatting uit 2009 verschilde gigantisch met die uit 2015. Waar het studiebureau Freestone (dat volgens het auditrapport wel een vlotte samenwerking had met de stad, AGP) de grond op 1,27 miljoen euro raamde, was dat bij een herschatting in 2013, omwille van de geplande verkoop, nog maar 619.000 euro. De schatting van de Vlaamse Belastingsdienst, die er kwam op vraag van Audit Vlaanderen, kwam erg dicht in die buurt met 675.000 euro. De openbare verkoop in oktober 2015 bracht uiteindelijk 800.000 euro op.
Het rapport windt er geen doekjes om: “De initiële inschatting van de verkoopwaarde door Freestone was blijkbaar zeer onrealistisch. De gebruikte waarderingsmethode gaf een vertekend resultaat van de werkelijkheid.” En vult daarbij aan dat de initieel veel te hoge inschatting van de verkoopwaarde van de stadsgrond in 2009 “tot een onrealistische inschatting van het budget van de stad leidde om kosten van het RUP te financieren”. Volgens het rapport zou deze verkeerde inschatting ook de beslissingen van de stad over de verdere ontwikkeling van het RUP Spreeuwenhoek kunnen hebben beïnvloed.
(3) Garandeer afspraken bij openbare onderzoeken: bewonersbezwaar niet tijdig behandeld
Noch de GECORO (dat is de gemeentelijke adviesraad voor ruimtelijke ordening, AGP), noch de gemeenteraad kregen inzage in een bezwaar van een buurtbewoner dat destijds, tijdens het openbaar onderzoek voor het RUP Spreeuwenhoek, was ingediend. “En dat is niet conform de regelgeving”, schrijft Audit Vlaanderen in haar rapport. Eind 2017 startte die Mechelaar een gerechtelijke procedure op.
Audit Vlaanderen raadt de stad dan ook aan om haar afspraken en beheersmaatregelen te evalueren.
(4) Bewaak de onafhankelijkheid van de stad ten aanzien van de studiebureaus om een kwalitatief RUP te ontwikkelen: te weinig kennis in huis om rol van betekenis te spelen
"Stad Mechelen was zeer afhankelijk van de input van de studiebureaus [voor de studies van de waterhuishouding] en kon onvoldoende objectief de kwaliteit van de aangeleverde informatie beoordelen", besluit Audit Vlaanderen.
Opnieuw bleek de informatiedoorstroming van de administratie naar de studiebureaus "niet altijd vlekkeloos" te verlopen. Hierdoor verwerkten de studiebureaus ook niet actuele of foutieve informatie in hun rapporten.
(5) Analyseer steeds snel en zorgvuldig de voorwaarden bij een verleende vergunning en volg deze consequent op: op zoek naar vrijgeleide A38
Eind vorig jaar vernietigde de Raad voor Vergunningsbetwistingen een vergunning voor het aanleggen van een riolering en een weg in de Spreeuwenhoek (zie kaderstukje hogerop). Zowat vijf maand later, in april 2018, verleende het departement Omgeving een nieuwe vergunning. Wel hoorde de stad daarbij een lijst van opgesomde adviezen strikt na te leven.
Audit: “Tijdens dit overleg bleek dat bij het departement Omgeving een fout in de beslissing was geslopen en dat deze adviezen niet bestonden.”
Wat volgt, lees je doorgaans bij Kafka. Zo vroeg de stad, vreemd genoeg, niet meteen naar de inhoud van deze specifieke adviezen. Toen Audit Vlaanderen uiteindelijk zelf aan het departement Omgeving om meer uitleg vroeg, bleken die adviezen helemaal niet te bestaan. Er was een fout in de beslissing geslopen...
Als klap op de vuurpijl kon de stad ook geen foto’s van een aangeplakte vergunning aan Audit Vlaanderen laten zien.
Over de audit
Na een vooronderzoek besloot Audit Vlaanderen een forensische audit op te starten. De auditors analyseerden onder meer het RUP-dossier zelf, de mailbox van de ruimtelijk planner, de beslissingen over de verkoop van 'De Leemput', de studies over de waterhuishouding en de verschillende vergunningen. Daarnaast voerden zij één of meerdere gesprekken met 6 medewerkers in de periode van 10 april tot en met 14 juni 2018.
Naar aanleiding van deze audit startte de stad een actieplan op. Doordat het dossier al een heel aantal jaren loopt, zijn er, volgens de stad, al heel wat van die acties uitgevoerd.
