Dit is een gastbijdrage. Een Apache-lezer levert met dit stuk een bijdrage aan het maatschappelijk debat. De auteur schrijft in eigen naam en is verantwoordelijk voor de inhoud van de tekst.

Moeder, waarom geven wij?

Koen Smets
christmas gifts

Maar is het feit dat we met zijn allen een activiteit induiken die zo schadelijk is voor de economie een duidelijk bewijs dat we onverbeterlijk irrationeel zijn? Dat is niet zo zeker. Flink wat van ons gedrag dat er oppervlakkig als irrationeel uitziet – in die zin dat het een bewuste handeling lijkt te zijn die tegen ons eigenbelang ingaat – is dat allerminst. Soms zit er meer in een economische transactie dan een materiële balans met een consumentensurplus (in mensentaal: we waarderen de goederen die we hebben gekocht meer dan wat we ervoor betaalden).

Geschenken geven is een van de transacties waar dat wel eens het geval zou kunnen zijn. Laten we kijken naar enkele van de andere redenen dan economische baat waarom het zinvol kan zijn iemand een cadeau te kopen.

Meerdere aanschouwers

Men zegt dat waarde zit in het oog van de aanschouwer, en met geschenken zijn er meerdere zulke aanschouwers. Er is niet enkel de gelukkige ontvanger, maar er is ook uzelf, de milde schenker, en er zijn verschillende getuigen, mensen die uw geschenk zien (of erover horen).

Het materiële effect voor de ontvanger is duidelijk – met een netto aanwinst van één trui is die economisch beter af. Uzelf daarentegen geeft iets weg, dus wanneer uitsluitend de transactie wordt bekeken is het materiële resultaat negatief. Maar er zijn natuurlijk ook immateriële aspecten.

Beeld u in dat het cadeau werkelijk een zeer prettige verrassing is voor de ontvanger, en ze tonen dat ook met veel animo, en oprechte tekenen van dankbaarheid. Dat koop je niet met geld – tenzij indirect door zo’n schitterend geschenk te geven. Is dat op zich de uitgave waard? Misschien wel. U kunt zich vast voorstellen hoe de opgetogenheid van een geliefde bij het krijgen van zulk fantastisch cadeau u mateloos geluk verschaft.

christmas jumper
Het perfecte cadeau? (Noteer de wollen muts als bonus) (Foto: Stuart Chalmers CC BY)

Maar er is meer: misschien hebt u wel bijbedoelingen. Reciprociteit is een concept uit de sociale psychologie dat beschrijft hoe een positieve actie vaak een even positieve respons opwekt. Door een geschenk te geven “koop” je zo een toekomstige gunst (of bouw je sociaal krediet op). Een derde mogelijkheid is dat je de warme gloed waardeert – de emotionele voldoening dat je iets goeds doet (zoals iemand een trui schenken).

Een geschenk met een boodschap

En die getuigen? Geschenken kunnen een boodschap uitsturen (signalling in het Engels). De natuur staat bol van zulke boodschappen – van mannetjesvogels die een spectaculair nest bouwen om een partner aan te trekken, tot gorilla’s die op hun borst kloppen om hun dominantie te tonen.

Nu is het wel eerder ongewoon te zien dat mensen met Kerstmis een huis bouwen als cadeau voor de persoon uit hun dromen, of tijdens het kerstdiner opstaan en een drumsolo op hun borst ten beste geven om te tonen wie de baas is.

Maar een dik, groot, duur geschenk meldt aan jan en alleman dat u er warmpjes inzit en heel vrijgevig bent, en dat kan best waardevolle publiciteit zijn (als dat uw ding is). Een heel apart, geestig cadeautje is een teken dat u een heel apart en geestig persoon bent, en kan dus nuttig zijn om een zekere reputatie te bouwen of te onderhouden. Dat kan dus ook waarde hebben.

Een heel apart, geestig cadeautje is een teken dat u een heel apart en geestig persoon bent

Maar wellicht gaat de meest gewichtige boodschap die een geschenk kan uitzenden niet naar anderen, maar naar de ontvanger. Het offer dat u brengt toont hoeveel u om haar of hem geeft. Een deel daarvan is het geld dat u uitgeeft, maar het kan ook de hoeveelheid tijd zijn die u spendeerde om dat zeldzame David Bowie-album op te sporen, of zelfs de inspanning die het u heeft gekost die unieke trui te breien.

Daarbij moet u wel beseffen dat het de perceptie van dat offer is in de ogen van de ontvanger. Dat moet betekenisvol zijn, en u kunt dus niet zomaar om het even wat geven. Uw cadeau zou wel eens kunnen worden beoordeeld in het licht van het typische kerstgeschenk (wat dat ook moge zijn), of worden vergeleken met andere geschenken (wat geeft u aan anderen, wat krijgt de ontvanger van anderen, of zelfs wat geven anderen aan anderen?).

Mogelijk is waar u op aanstuurt met uw cadeau een vooraanstaande plaats innemen in de aandacht van de ontvanger? Het is allemaal goed en wel veel indruk te maken op kerstdag zelf, maar als uw geschenk daarna prompt wordt vergeten, dan is het toch een beetje verspild. In dat geval kunt u misschien beter iets overwegen dat ze elke dag kunnen gebruiken (of op zijn minst zien), en dat zo voor een permanente herinnering aan uw vrijgevigheid en scherpzinnigheid zorgt. Maar wees toch subtiel: een levensgroot sculptuur van uzelf voor in de voortuin is misschien wat teveel van het goede.

christmas market
Aanschouw de orgie van welstandsvernietiging (Foto: Alexander Baxevanis CC BY)

Te ingewikkeld?

Met zo’n massa mogelijke redenen om geschenken te geven is het geen verrassing dat het voor velen een stresserende affaire is. Cash geld geven – volgens Dr. Waldfogel de beste manier om de “orgie van welstandsvernietiging” tegen te gaan – zou al die verwarring vermijden.

De eenvoudige boodschap die dat uitstuurt is, naast de grootte van het bedrag, gewoon dat u niet meedoet aan spelletjes, en economische efficiëntie waardeert. Het kan echter ook een facet van uw persoon belichten, zoals econoom Rachel Meager bekende in een tweet: “Zoals de meeste economen geloofde ook ik dat mijn afkeer van kerstcadeaus en mijn voorkeur voor cash te wijten was aan de inefficiëntie en het inherente welvaartsverlies in het uitwisselen van geschenken. Later besefte ik dat ik gewoon bang was voor intimiteit.”

Laat je gewoon leiden door wat anderen doen en je bent bevrijd van al die andere overwegingen

Wie weet zit de overheersende reden waarom we cadeaus geven met Kerstmis niet in die resem potentiële motieven, of in wat we zelf in ruil hopen te krijgen. Bij de sterkste drijfveren van ons gedrag vinden we in social proof (kuddegedrag), een term die Robert Cialdini invoerde in zijn klassieke boek Influence. We zijn geneigd anderen te imiteren, vooral wanneer we zelf geen sterke of duidelijke voorkeur hebben.

En daar valt wel wat voor te zeggen als je het allemaal wat te ingewikkeld vindt: laat je gewoon leiden door wat anderen doen, en je bent bevrijd van al die andere overwegingen, zodat je van een echte rustige, vredevolle kerst kunt genieten.

Vrolijk kerstfeest en een gelukkig nieuwjaar!

LEES OOK
Koen Smets / 23-12-2022

Voorbij de kersteconomie

Geschenken uitwisselen met kerst is een illustratie van onze diepste economische instincten.
exchanging gifts