Dit is een gastbijdrage. Een Apache-lezer levert met dit stuk een bijdrage aan het maatschappelijk debat. De auteur schrijft in eigen naam en is verantwoordelijk voor de inhoud van de tekst.

Zeg mij niet wat je niet wil

Koen Smets
Nope

Soms kan wat iemand niet wil evenveel zeggen als wat zij of hij wel wil. Als je een muntstuk gaat opgooien, en je wil niet opteren voor kop, dan is je keuze noodgedwongen munt. Door de ene niet te kiezen, kies je automatisch voor de andere. Wanneer het menu twee keuzes bevat voor het dessert – zeg maar fruitsla of ijs – dan zul je het, als je zeker een nagerecht wil maar niet van fruitsla houdt, moeten stellen met het ijs.

Weinig betekenis

Maar als het aantal opties groter is, of niet gedefinieerd, dan is verklaren wat je niet wil van weinig betekenis. Dit is ongeveer wat Theresa May tegen de Britse parlementairen zei, die erop uit zijn te verhinderen dat het Verenigd Koninkrijk de Europese Unie verlaat zonder een akkoord.

Het probleem is hier het terugtrekkingsakkoord (TA) dat premier May overeenkwam met de EU. Dit is, op zijn zachtst gezegd, niet populair onder de parlementsleden, die er volgende week op 11 december over moeten stemmen. De 580-en-oneffen pagina’s staan onvermijdelijk bol van de compromissen, en het is dus gemakkelijk er tekortkomingen in te vinden.

Het is echter lang niet duidelijk wat de volgende stappen zullen, of zelfs zouden kunnen zijn als – wat zeer plausibel is – het TA wordt verworpen. Slechts één ding is zeker: in afwezigheid van een actieve interventie om het te voorkomen, zal het VK de EU verlaten op 29 maart 2019 om middernacht centraal-Europese tijd. Dat staat zo in de wet.

Als er geen akkoord is, dan wordt het maar zonder akkoord – en dat is iets waar zowel de regering als de zakenwereld, met minder dan vier maanden te gaan, zeer slecht op zijn voorbereid. Sommige parlementariërs geloven dat het Lagerhuis de controle kan terugwinnen ( ‘take back control’ is een symbolische zinsnede in deze context), en zo’n Brexit zonder deal beletten.

En inderdaad, op 4 december keurde het parlement een motie goed die het de macht geeft te stemmen over wat de regering moet doen wanneer, zoals verwacht, het TA een ‘nay’ krijgt in de Commons. Maar zoals de premier opmerkte, het is niet voldoende te zeggen dat je geen ‘no deal’ optie wil, je moet ook specifiek zijn over wat je dan wel wil.

housemove
Je verhuist best pas wanneer je weet waar je dan wel wil wonen (photo: Katherine Jackson CC BY

Soms ben je natuurlijk in de eerste plaats bekommerd om wat je niet wil. Wanneer je ontslag neemt op je werk zonder meteen zicht te hebben op een nieuwe baan bijvoorbeeld, omdat je er niet langer wil blijven. Of wanneer je je huis verlaat omdat je niet langer met je gezinsleden samen kunt leven.

Datgene wat je niet wil de rug toekeren, zonder een duidelijk idee te hebben van wat je dan wel wil, is riskant

Datgene wat je niet wil de rug toekeren, zonder een duidelijk idee te hebben van wat je dan wel wil, is riskant. Maar de meeste mensen hebben dan wel een korte-termijn oplossing: ze hebben wat spaargeld om van te leven of logeren bij een vriend, terwijl ze een permanente oplossing zoeken. Het probleem is in het algemeen niet dat het moeilijk is een nieuwe job of een nieuwe woning te vinden, maar dat het wat tijd vraagt.

Meestal handelen we echter niet zo impulsief en zonder plan. Bij toeval heb ik de afgelopen week mijn dochter en haar familie geholpen bij het verhuizen. Hun huidige huis is te krap, en ze hebben nood aan meer ruimte. Maar ze hadden niet enkel oog voor dat groeiende nadeel. Integendeel, van bij het begin wisten ze goed welke aspecten van hun bestaande huis ze zeker ook wilden in een nieuw en welke niet, en bespraken ze welke afwegingen ze bereid waren te maken. Hoe dicht moest het nieuwe huis bij hun werk zijn? Hoe groot moest het minimaal zijn? Moest er een flinke tuin bij? In een dorp of in een stad? Wijselijk besloten ze pas dan uit hun huidige huis te gaan nadat ze een nieuwe woning hadden gevonden die beter aan hun eisen beantwoordde, en niet eerder.

Wat zijn de realistische alternatieven?

Als je te veel aandacht hebt voor de ongewenste eigenschappen van wat je wil achterlaten, zonder voldoende na te denken over wat je dan wel wil, riskeer je een vaag ideaal na te streven dat niet te realiseren valt in de praktijk. Keuzes betekenen immers dat je afwegingen moet maken, en om afwegingen te maken moet je weten wat je precies afweegt. Maar afwegingen maken kan moeilijk zijn, en het is verleidelijk ze te negeren, en enkel te dromen van de beste van alle werelden, waar je je koek kunt hebben én hem opeten.

Het is best ironisch dat het nu net die intense aandacht is voor ‘niet langer lid te zijn van de EU’, zonder te bepalen wat de realistische alternatieven zijn, en de afwegingen die daarmee gepaard gaan, die hebben geleid tot het probleem van vandaag. De referendumvraag zelf was inherent asymmetrisch: in de EU blijven betekende het behoud van een gekend status quo, terwijl de EU verlaten ongedefinieerd bleef.

Zoals Paul Simon het zingt, “there must be fifty ways to leave your lover” – en er zijn wellicht evenveel manieren waarop het VK uit de EU kan stappen

Zoals Paul Simon het zingt, “there must be fifty ways to leave your lover” – en er zijn wellicht evenveel manieren waarop het VK uit de EU kan stappen. In de eengemaakte markt blijven via de EER, minder duidelijk afgelijnde opties als Noorwegen-plus, Canada-plus-plus, en zelfs Canada-plus-plus-plus, helemaal op maat gesneden handelsovereenkomsten, en natuurlijk ‘no deal’: ze zijn allemaal vormen van Brexit.

Maar er komt een tijd dat er niet langer kan worden gefantaseerd over een bestaan buiten de EU dat rozengeur en maneschijn is. Dat is het punt waarop er slechts heel weinig opties op de tafel blijven waaruit een keuze moet worden gemaakt. En dat punt is nu.

Zoals de persoon die ontslag neemt zonder een nieuwe baan te hebben, die zich gedurende een hele tijd idealistische voorstellingen heeft zitten maken van een nieuwe carrière zonder enige stappen te ondernemen om zulk werk te vinden, die zich heeft liggen wentelen in de zelfvoldaanheid de deur achter zich te hebben dichtgeslagen en de oude baas een lesje te hebben geleerd, maar wiens spaargeld nu aan het opgeraken is, zo ook staan de Britse parlementsleden voor een scherpe keuze.

Bijna twee jaar terug stemden ze met een overweldigende meerderheid vóór de European Union (Notification of Withdrawal) Act, die de premier de toestemming gaf Artikel 50 onvoorwaardelijk in te roepen. Zo stemden ze ervoor dat het VK de EU zal verlaten op 29 maart 2019, zonder enig idee hoe dat zou gebeuren, of wat dat zou inhouden. Nu is ook hun tijd opgebruikt.

goldilocks
Niet te warm, niet te koud, maar er net tussenin (foto: Kaboompics.com)

De beschikbare opties vormen een intrigerend voorbeeld van het zogenaamde compromise effect, en de eerste minister maakt daarvan dankbaar gebruik om de parlementsleden te overtuigen haar akkoord te steunen. Hou je niet van haar plan? Als je een Remainer was, besef dan maar goed dat tegenstemmen het nachtmerriescenario riskeert: het land valt uit de EU zonder een overeenkomst, met alle dramatische gevolgen van dien. Ben je een harde Brexiteer voor wie het TA veel te zacht is, weet dat als je het verwerpt er wel eens een nieuw referendum zou kunnen worden gehouden, waarin dan tegen de Brexit wordt gestemd. Een listige manier om de middelste optie aantrekkelijker te maken, dus. 

Hadden de parlementsleden maar naar de goede raad van de Spice Girls geluisterd en gezegd wat ze echt, echt wilden

Er is iets lekker surrealistisch aan dit schouwspel. Sommige parlementsleden zouden ongetwijfeld een van de alternatieven van premier May verkiezen boven dat TA, maar het andere alternatief is ondenkbaar. En omdat niemand weet welk van die twee mogelijkheden realiteit wordt als het parlement het TA afwijst, zitten ze nu in de rats. En dat is dan nog voor je bedenkt dat ook je kiezers hun voorkeuren hebben: afhankelijk van hoe je stemt riskeer je te worden afgestraft bij de volgende verkiezingen.

Hadden de parlementsleden maar naar de goede raad van de Spice Girls geluisterd en gezegd wat ze echt, echt wilden, in plaats van wat ze niet wilden toen ze ervoor stemden de Brexitklok te starten.

LEES OOK
Charlotte Goeyers / 04-07-2016

Brexit: exit 1 miljard voor Britse wetenschap

De opzegging van het EU-lidmaatschap tekent ook de academische wereld. Zowel universiteiten als Erasmusstudenten worden getroffen.
shutterstock_68827690-2-compressor