Dit is een gastbijdrage. Een Apache-lezer levert met dit stuk een bijdrage aan het maatschappelijk debat. De auteur schrijft in eigen naam en is verantwoordelijk voor de inhoud van de tekst.

Vox: alles behalve outcasts in het Spanje en Europa van vandaag

Vincent Scheltiens
SPAIN-POLITICS-VOTE-ANDALUSIA-VOX
Santiago Abascal, leider van het Spaanse extreemrechtse Vox. (Foto: Jorge Guerrero, AFP)

Bij de Europese parlementsverkiezingen van 2014 betrad het extreemrechtse Vox voor het eerst de politieke arena. De partij was in de winter van het jaar voordien opgericht en strandde bij haar eerste poging met bijna 250.000 kiezers op 1,57%; te weinig voor een zetel. Lijsttrekker en voorlopig partijvoorzitter was Alejo Vidal-Quadras, voormalig voorzitter van de rechts-conservatieve Partido Popular in Catalonië, maar ook gewezen Europarlementslid én zelfs van 2004 tot 2014 ondervoorzitter van dat Europees Parlement. 

Deze gastbijdrage verscheen op 5 december 2018 toen N-VA besliste om Europees samen te werken met een reeks omstreden partijen zoals het Nederlandse Forum voor Democratie en het Poolse PiS. Het meest in het oog springt het Spaanse Vox. Wie zijn de mensen van Vox? Waar komen ze vandaan? Wat verdedigt de partij? Een portret.

Deze telg uit de hoge Catalaanse bourgeoisie begaf zich al jaren in ultraconservatieve Spaanse netwerken. In februari 2015 verliet hij Vox nadat hij er een pleidooi hield voor samenwerking met twee andere formaties die de alternerende heerschappij van Partiodo Popular en sociaaldemocratische PSOE wilden doorbreken: de zieltogende Unión Progreso y Democracia (UPyD) en het inmiddels zelf doorgebroken Ciudadanos.

Met deze partijen deelt Vox een viscerale afkeer van perifere nationalismen als het Baskische en het Catalaanse en een passionele ijver voor het Spaanse staatsnationalisme. Ondanks het constante gezwaai met Spaanse vlaggen op hun publieke bijeenkomsten, wil men dat laatste bij deze partijen niet gezegd hebben. Ze stellen zich op als post- of zelfs antinationalistisch en verkiezen het label ‘patriottisch’.

Ondanks het constante gezwaai met Spaanse vlaggen op hun publieke bijeenkomsten, stellen Vox, Ciudadanos en UPyD zich op als post- of zelfs antinationalistisch en verkiezen ze het label ‘patriottisch’

Het was onder deze ‘antinationalistische’ vlag dat de filosoof Fernando Savater de UPyD steunde en dat de vroegere Nobelprijswinnaar literatuur Mario Vargas Llosa eerst tegen UPyD en vandaag tegen Ciudadanos aanschurkt. Met Vox pleiten deze partijen voor de eenheid en ondeelbaarheid van Spanje rond een versterkt koningschap.

Voor Vox betekent dat onder meer dat de indeling van het land in zeventien autonome gemeenschappen, ingeschreven in de grondwet van 1978, ongedaan moet gemaakt worden ten voordele van één sterk centraal staatsgezag. In de praktijk komt dit voorstel neer op een terugkeer naar de territoriale indeling ten tijde van de Franco-dictatuur (1939-1975), want tijdens de Spaanse Republiek (1931-1939) beschikten zowel Baskenland als Catalonië over een autonomiestatuut en ruime bevoegdheden.

In media werd al gewezen op het feit dat de vijandigheid tegen sub-nationalismen bij huidig Vox-leider Santiago Abascal Conde terug te voeren valt naar de bedreigingen van ETA tegen hem en zijn vader. Dat geldt zeker ook voor die andere medestichter van Vox, José Antonio Ortega Lara, die als ambtenaar van het gevangeniswezen in 1996 en 1997 niet minder dan 532 dagen door ETA gegijzeld werd. Net als Abascal verliet hij de PP omdat hij onder meer teleurgesteld was in de afloop van het militaire conflict met ETA.

De gewapende separatistische organisatie kondigde zelf een definitief bestand aan (2011), regelde nagenoeg zelf haar ontwapening (2017) om zichzelf uiteindelijk te ontbinden (2018). Abascal, Ortega Lara en anderen zaten meer op de golflengte van Rajoy’s voorganger, José María Aznar, die opteerde voor een permanentisering van de militaire confrontatie met ETA en de etarras als dreigende ‘andere’ aanwendde om in Spanje de rangen rond zijn beleid te doen sluiten.

Van goeden politieke huize

Santiago Abascal was jarenlang gemeenteraadslid in Llodio, in de Baskische provincie Alava; zetelde in de provincieraad van Alava en in het Baskisch parlement. Hij trad daarmee in de voetsporen van zijn vader, jarenlang sterkhouder van de PP in Alava en voordien pionier van de voorloper van de PP, de uit het franquisme gegroeide Alianza Popular.

Vader Abascal zetelde in de gemeenteraad van Amurrio, de gemeente waarvan grootvader Abascal onder de Franco-dictatuur burgemeester was. Om maar te zeggen dat de huidige Vox-leider met honderd-en-een banden verbonden is met de PP-nomenklatoera en het, ondanks zijn aversie voor de autonome gemeenschappen, hij vooral via die kanalen veel geld genereerde voor zichzelf en zijn projecten.

Voor de Andalusische verkiezingen van 2 december bracht Vox een spot uit waarop Abascal te zien is als een soort van Marlboro Man te paard

Eén van die belangrijkste projecten is DENAES, Fundanción para la Defensa de la Nación Española (stichting ter verdediging van de Spaanse natie). Het online medium El Diario.es viste uit dat de PP de in Baskenland niet herkozen Abascal in 2010 aan het hoofd zette van het data protection agency van de autonome gemeenschap van Madrid. Van deze regionale overheid vloeiden rijkelijk betoelagingen naar DENAES: 100.000 euro in 2008, 90.000 in 2009, 57.375 in 2010. Het databeschermingsagentschap overleefde de economische crisis niet, maar Abascal werd naar een andere job binnen de vandaag zo gehate regionale overheid overgeheveld. Dankzij de PP-minister-presidente Esperanza Aguirre leidde hij er een instelling-zonder-personeel aan 83.000 euro per jaar.

Reconquista

Voor de Andalusische verkiezingen van 2 december bracht Vox een spot uit waarop Abascal te zien is als een soort van Marlboro Man te paard, begeleid door medestanders, onderweg naar een ‘reconquista’ van Andalusië als start van de herovering van Spanje. Met deze verwijzing naar de reconquista van het Iberisch schiereiland van de christenen op de moslims (711-1571) geeft Abascal een heldere inkijk in zijn programma.

De partij eist de deportatie van illegale migranten én van legale wanneer ze criminele feiten begaan. Wie wat onderneemt “tegen de soevereiniteit, de veiligheid of de nationale onafhankelijkheid” kan evenzeer de verworven nationaliteit kwijtspelen. Immigratie, aldus Vox, moet afgestemd worden op “de behoeften van de Spaanse economie” en “de mate waarin migranten kunnen geïntegreerd worden”. Prioriteit moet daarbij uitgaan naar nationaliteiten die “de Spaanse taal delen en culturele en vriendschapsbanden met Spanje onderhouden”. Tussen de Spaanse enclaves Ceuta en Melilla en Marokko moet een “onoverbrugbare muur” opgetrokken worden.

De reconquista geldt ook ten aanzien van de perifere nationalisten. Catalaanse onafhankelijkheidsgezinde middenveldorganisaties moeten verboden worden. De autonomie moet opgeheven en al wie enig aandeel had in het referendum over onafhankelijkheid moet streng gestraft worden.

De verkiezingsclips benadrukken een viriele Abascal, te paard of in hemdsmouwen rennend door de velden. Impliciet wordt een mannelijkheid bezongen, een machismo dat openlijk tot uiting komt in het programma van Vox.

SPAIN-POLITICS-VOTE-ANDALUSIA-VOX
Santiago Abascal, leider van het Spaanse extreemrechtse Vox. (Foto: Jorge Guerrero, AFP)

Sinds 1 januari 2003 – toen men de gevallen begon te inventariseren – werden in Spanje 972 vrouwen door hun echtgenoot of partner vermoord; dit jaar zijn er dat al 44. Nochtans stelt Vox voor de Wet over gendergeweld af te schaffen want, aldus de partij, hiermee wordt een geslacht gediscrimineerd ten opzichte van het andere. Voor wie het niet meteen duidelijk is welke de onderdrukkers zijn: radicale feministische organisaties mogen geen subsidies ontvangen en moeten ook al buiten de wet gesteld worden.

In naam van de gelijkheid keert de partij zich tegen quota en ook de abortuswet moet weg. Wat zeker niet mag verboden worden is het stierenvechten. Cultureel speerpunt van de partij is een wet die deze activiteit moet beschermen. Hetzelfde geldt voor de jacht, een “noodzakelijke en traditionele activiteit op het platteland”.

Sinds 1 januari 2003 werden in Spanje 972 vrouwen door hun echtgenoot of partner vermoord; dit jaar zijn er dat al 44. Nochtans stelt Vox voor de Wet over gendergeweld af te schaffen

Ook de Wet op de historische herinnering moet afgeschaft worden. Die wet van 2006-2007 erkent alle slachtoffers van burgeroorlog en franquistische dictatuur, spreekt zich uit voor het blootleggen van de massagraven van de door franquisten terechtgestelden (vraagt de autonome gemeenschappen voorlopig de kosten hiervan op zich te nemen) en gebiedt de totale verwijdering uit het openbare leven van alle franquistische symbolen.

Niettegenstaande de door de PSOE-regering van Zapatero ingevoerde wet in PP-bolwerken steeds dode letter is gebleven, betekende ze een eerste vorm van erkenning van de slachtoffers van een vier decennialange dictatuur. De eerder genoemde Ortega Lara verklaarde onlangs dat deze Wet op de historische herinnering er een is van “wraak en ressentiment” vanwege “degenen die een oorlog uitlokten (sic) en verloren en die nu, tachtig jaar later, hem alsnog willen winnen door de geschiedenis verkeerd te interpreteren”. De Vox-lijsttrekker voor Málaga bij de recente Andalusische verkiezingen, Eugenio Moltó, zei dat het Franco-tijdperk “geen dictatuur” kan genoemd worden.

Javier Ortega Smith-Molina, nummer twee van Vox en ex-lid van de speciale interventie-eenheden van het Spaanse leger, verklaarde dat men onder Franco niet “met haat, maar met liefde” fusilleerde. Vox kant zich ook tegen de opgraving van de stoffelijke resten van de dictator in het mausoleum Valle de los Caídos.

Vox pleit voor een “fiscale revolutie” met spectaculaire belastingverlagingen. Hier spreekt het ultra-neoliberale facet van de partij die een soort van ‘flat-taks’ voorstelt en de afschaffing van erfbelasting net als heffingen op giften. Daarnaast staan tal van liberaliseringen en incentives aan kleine, middelgrote en grote ondernemers.

Socialisme is haar een doorn in het oog: de reconquista in Andalusië ging ook om het verslaan van een sociaaldemocratische partij die er al 36 jaar aan de macht is en zichzelf lelijk in de voet schoot met opeenvolgende corruptieaffaires. Ook op nationaal vlak is Vox bereid, mocht ze daar na de volgende parlementsverkiezingen toe in de gelegenheid komen, om een rechtse meerderheid op de been te brengen.

Voor zowel de PP als Ciudadanos klinkt dat als muziek in de oren. Van een cordon sanitaire – het begrip cordón sanitario maakt sinds zondag deel uit van het Spaanse politieke jargon – kan volgens deze twee rechtse partijen geen sprake zijn. Nog maar eens een aanduiding dat het postfranquistische Spanje vanop rechts nooit volwaardig met extreem rechts gebroken heeft.

In Europa

Internationaal zal Vox zich een weg moeten zoeken binnen de constellatie van conservatieve en extreemrechtse partijen. Nu er electoraal gouden tijden in het verschiet liggen, begint men vanuit deze kringen ook naar Vox te kijken als potentiële partner. Dat staat nogal in contrast met de onverschilligheid die de partij tot nu toe vanuit Europa te beurt viel.

Voor het neoliberale Vox is het sociaaleconomische programma van Le Pen te ‘links’

Dat Marine Le Pen zich meteen meldde met felicitaties werd al uitgebreid belicht. Maar zo eenvoudig liggen de zaken niet. Bij Vox is men tot nu toe internationaal behoedzaam tewerk gegaan. Abascal herhaalt regelmatig dat zijn partij “niet extreemrechts is maar wel extreem noodzakelijk”. De zoektocht lijkt niet eenvoudig. Voor het neoliberale Vox is het sociaaleconomische programma van Le Pen te ‘links’. De koers van een Viktor Orbán in Hongarije of een Matteo Salvini in Italië lijkt dan weer nauwer aan te sluiten bij Vox. Dat geldt overigens ook voor een partij als N-VA hoewel die dan weer niet het centralistische staatsnationalisme of de anti-homo en gendermaatregelen deelt (maar zich ook keert tegen quota).

Wie Vox alvast wat wegwijs wil maken is de onvermijdelijke Steve Bannon. De gewezen topadviseur van Donald Trump had in april van dit jaar een ontmoeting met Rafael Bardaji. Dit lid van het nationale Vox-bestuur, een notoir neoconservatief, beschikt over een sterk internationaal netwerk dat reikt van de Friends of Israël tot menig lid van de Bush-administratie. Hij is gewezen directeur internationale politieke van FAES… de denktank van ex-PP-premier Aznar en staat bekend als het brein achter de Spaanse deelname aan de Tweede Irakoorlog. Bannon zegde hem zijn steun toe in “de inspanningen om de Spaanse grenzen te verdedigen” en wil ook “in de komende maanden” helpen strategieën te bepalen die de “Catalaanse separatistische propaganda buiten Spanje” moeten tegengaan. We weten dit omdat Vox na de ontmoeting nogal trots een communiqué uitgaf. Nog voor het jaareinde zou er in Madrid een meeting Abascal-Bannon komen. Naar verluidt zou Vox om Bannons consultancy vragen voor de verkiezingscampagne in mei 2019.

Vox is een te duchten partij

Vox is een te duchten partij. De formatie beschikt over middelen, netwerken en invloeden. Ze is buitenproportioneel populair in leger- en politiekringen. Ze zuigt vele ontevreden hardliners uit de PP aan en met haar rabiaat españolismo en anti-immigrantenpositie trekt ze PP en Ciudadanos mee in een nationalistisch opbod. Vanuit Europa én de Verenigde Staten heeft ze de wind mee.

De vluchtelingen en het Catalaanse nationalisme – een centraal thema in deze recente Andalusische verkiezingen – triggerden een rechts, Spaans nationalisme op de voorgrond waarin de “zuivere” nieuwkomer Abascal voordeel heeft ten aanzien van de net voor corruptie veroordeelde PP. Met haar anti-homo- en anti-vrouwenstandpunten knipoogt ze naar machistische, patriarchale gevoelens bij wat Hillary Clinton de deplorables zou noemen.

Partijen die meegaan in dit opbod weten misschien waaraan ze om electorale belangen op korte termijn beginnen maar niet waar deze verrechtsing zal eindigen in een land waar de halfslachtige overgang van dictatuur naar parlementaire monarchie vier decennia na datum nog steeds de bevolking diep polariseert. Zoals El Diario.es schreef zat extreemrechts de afgelopen decennia binnen de PP. Vandaag galoppeert Santiago Abascal op eigen houtje.

LEES OOK
Karl van den Broeck / 21-07-2016

(Nog even) Belg blijven om Europeeër te worden (2)

Op de nationale feestdag stelt hoofdredacteur Karl van den Broeck vast dat België nog weinig verdedigers heeft. Toch heeft Vlaanderen België nog een tijdje nodig.
shutterstock_214937107-2-compressor
Jan Walraven / 01-07-2015

Ons Europa (2)? 'Grieken willen dat heel Europa voor hen betaalt'

Is dit nog ons Europa? Apache.be zoekt deze week een antwoord op de vraag hoe groot de liefde nog kan zijn voor het Europees project. Vandaag Sander Loones (N-VA). 'De eurolanden…
Europarlementslid en ondervoorzitter N-VA Sander Loones
Peter Casteels / 23-06-2014

'Zonder strenger standpunt over immigratie, blijft sp.a verliezen'

Na Rik Van Cauwelaert over nationalisme en christendemocratie en Luc Van der Kelen over het liberalisme, buigt de eminente wetenschapper Mark Elchardus zich over de toekomst van …
Mark Elchardus (Foto: Jan Van de Vel - Reporters)