Dit is een gastbijdrage. Een Apache-lezer levert met dit stuk een bijdrage aan het maatschappelijk debat. De auteur schrijft in eigen naam en is verantwoordelijk voor de inhoud van de tekst.

Hoe moeilijk kan het zijn?

Koen Smets
leap of faith
leap of faith.jpg> credit: Torbein Rønning CC BY

Al bij al een goede zaak

Nagaan wat er recent is gepost op Facebook of Twitter, naar het nieuws luisteren of kijken, een boek lezen, een documentaire of zelfs een soap of een reality show volgen – als u niet nieuwsgierig was wat de volgende pagina, de volgende minuut of de volgende aflevering zou brengen, dan was u er al mee gestopt.

Maar curiositeit wordt niet ondubbelzinnig als een positieve eigenschap gezien. De Engelse zegswijze curiosity killed the cat schrijft er dodelijke capaciteiten aan toe. En in een bekend verhaal van Kipling krijgt een olifantje met een “onverzadiglijke nieuwsgierigheid” aanvankelijk van iedereen klappen omwille van zijn vragen. Uiteindelijk blijkt het echter precies dankzij zijn curiositeit te zijn dat alle olifanten sedertdien van een handige slurf zijn voorzien

Wanneer we meer weten hebben we een grotere kans op een job die ons zowel financieel als emotioneel meer voldoening schenkt

En zo is het in de praktijk ook voor ons: nieuwsgierigheid is een waardevol kenmerk. Je zou zelfs kunnen zeggen dat niet enkel succes van onze soort tot dusver, maar ook de vooruitzichten voor onze toekomst er nauw mee zijn verbonden. Dat wordt mooi gesymboliseerd door veruit het belangrijkste leesteken: het vraagteken. We zijn grote dankbaarheid verschuldigd aan de waarom-, hoe-, wanneer- en wat-vragen van onze voorouders, die hebben geleid tot zovele goede dingen die we vandaag hebben, van landbouw en elektrische auto’s tot kankerbehandelingen en Netflix.

Nieuwsgierigheid is de drijfveer par excellence voor het verwerven van kennis en inzicht. Dat levert persoonlijk nut op – wanneer we meer weten hebben we een grotere kans op een job die ons zowel financieel als emotioneel meer voldoening schenkt. En het kan ook voordelig zijn voor anderen: wanneer we wat we, dankzij onze nieuwsgierigheid, hebben geleerd gebruiken kunnen onze familie en vrienden, onze collega’s, onze klanten (en zelfs onze lezers, mag ik hopen), daar zeker wel bij varen

We hebben de neiging voor die antwoorden, oplossingen of keuzes te gaan die “goed genoeg” zijn, eerder dan uit te vissen welke de allerbeste is

Dure curiositeit

Maar je nieuwsgierigheid achterna gaan kan een kostelijke zaak zijn. Wanneer we keuzes moeten maken – of het dan om ontbijtgranen, een auto, een zitbank, of zelfs een huis of een levenspartner gaat – zijn de meeste mensen satisficers eerder dan optimizers. Dat wil zeggen, we hebben de neiging voor die antwoorden, oplossingen of keuzes te gaan die “goed genoeg” zijn, eerder dan uit te vissen welke de allerbeste is. Zolang we catastrofes vermijden blijken we best tevreden te zijn.

loads of money
Is het verzadigen van uw nieuwsgierigheid zoveel waard? (image: reynermedia CC BY)

Daarvoor zijn verschillende mogelijke redenen. In een recent paper onderzoeken Larbi Alaoui en Antonio Penta, twee economen aan de universiteit van Barcelona, waarom we ophouden met redeneren voor we het beste antwoord hebben gevonden. Als economen veronderstellen ze natuurlijk in de eerste plaats dat er een afweging bestaat tussen de (verwachte) baat van een betere oplossing en de (cognitieve) kost om die te ontdekken. Maar zo’n kosten-batenanalyse is niet altijd de enige, of de meest belangrijke factor in de beslissing of we al dan niet doorgaan.

We weten vaak niet zeker of er een betere oplossing is, of we ze zullen vinden, en hoeveel moeite dat zal kosten. Hoe we met deze onzekerheid omgaan kan afhangen van wie we zijn, en van de context. Sommigen vinden het fijn naar oplossingen te zoeken, en verlagen zo de kost van het verzadigen van hun nieuwsgierigheid. Anderen hebben daar net een afkeer van, of ze zijn onder tijdsdruk en de faalangst gaat doorwegen (dat zie je wel eens in spelprogramma’s op TV).

Maar zelfs nagaan of ‘een’ oplossing voor een probleem of ‘een’ keuze ‘goed genoeg’ is kan cognitieve inspanning vereisen. Wat we eigenlijk nodig hebben is vertrouwen dat het inderdaad goed genoeg zal zijn, en niet rampzalig verkeerd. Misschien moeten we daarvoor nog iets verder redeneren, of ons verschillende toekomsten inbeelden, of een berekening maken en nagaan of het resultaat hoger of lager is dan een zeker niveau. Misschien kunnen we putten uit eerdere ervaringen, of gebruik maken van geschikte vuistregels.

Een slechte troefkaart

Maar er is een ding dat dit allemaal kan overtroeven: geloof. Geloof kan ons het benodigde vertrouwen schenken, zonder dat er bewijs nodig is.

Dat kan best behulpzaam zijn. Als het te veel inspanning vraagt om uit te zoeken welk van twee, op zich toereikende, oplossingen de beste is en we voelen ons toch wat ongemakkelijk bij de idee een muntstuk op te gooien, dan kan een sprankje geloof het vertrouwen in een ervan een duwtje geven en onze keuze verzegelen. Geloof is echter zo’n krachtig element in besluitvorming dat het alle andere elementen kan overschaduwen.

Geloof kan ons het benodigde vertrouwen schenken, zonder dat er bewijs nodig is

In een Guardian-artikel vorige week illustreerde Rafael Behr mooi hoe dat kan gebeuren. Zijn onderwerp was de toenmalige Brexitminister Dominic Raab (die inmiddels ontslag heeft genomen over het voorakkoord dat premier Theresa May – terwijl ik deze woorden schrijf – dapper aan het verdedigen is in het lagerhuis).

Raab had het belang van de handelsstroom over het kanaal, vooral tussen Dover en Calais, schromelijk onderschat (of zoals George W Bush het ooit noemde ‘misunderestimated’). Daarmee schaarde hij zich bij zijn voorganger David Davis en andere leidinggevende figuren aan de Leave-kant, wiens eerdere aannames en voorspellingen eveneens vaak haaks bleken te staan op de realiteit (zie dit Twitterdraadje voor enkele fijne voorbeelden).

Er is natuurlijk niets mis met onwetendheid. We worden onwetend geboren, maar ook met het vermogen vragen te stellen en te leren. Behr wijst echter op de belangrijkste onvolkomenheid in de attitude van Raab en zijn naïef-optimistische medestanders: ze stelden geen vragen. Hun geloof in de rechtmatigheid van de zaak, en in de macht van doorzettingsvermogen om welk obstakel ook uit de weg te ruimen schakelde hun nieuwsgierigheid uit. En wanneer er geen nieuwsgierigheid is, is er ook geen besef van onwetendheid.

Dit lijkt een bijzonder geval van gemotiveerd redeneren, bijzonder in de zin dat er nauwelijks wordt geredeneerd. Normaal gezien bestaat gemotiveerd redeneren erin die feiten en gegevens te benadrukken die de gewenste of verwachte conclusie ondersteunen. Zoals een advocaat voor de verdediging of de aanklager in een rechtszaak het zou doen, wordt een pleidooi opgebouwd door middel van uitgesproken selectiviteit.

blindfold
Geblinddoekt door geloof – hoera voor de onwetendheid! (foto: Kirill Balobanov)

Wat we hier zien is echter een rechtvaardiging van een keuze gebaseerd enkel op geloof, dat feiten en data overbodig maakt. Werkelijke curiositeit levert de ene vraag na de andere in de zoektocht naar meer begrip. Als er enkel geloof is, dan is er echter slechts één retorische vraag: “Hoe moeilijk kan het zijn?” Deze vraag is een goed verklikkerlicht voor een mogelijk probleem.

Geloof kan, naast nieuwsgierigheid, een nuttige rol spelen in besluitvorming, in het bijzonder om besluiteloosheid tegen te gaan en om enthousiasme op te wekken voor een keuze die toereikend, eerder dan optimaal is. Maar het kan erg gevaarlijk zijn op zijn eentje. Voor je het weet heeft het je beduveld en je laten geloven dat er geen nood is aan feiten of gegevens, en heeft het je curiositeit uitgeschakeld.

Is dat niet curieus?

LEES OOK
Karl van den Broeck / 25-03-2023

Politieke vrouwenmoord, van Bush tot Trump, en een geurtje aan Chanel N°5

Van femicide tot de maffia: dit is de Keuze van Apache.
trump en bush
Jan Walraven / 24-09-2015

Neocons klaar voor nieuwe strijd

Ondanks het fiasco van de Irakoorlog lopen neoconservatieve haviken zoals Paul Wolfowitz zich warm als adviseur bij Jeb Bush om opnieuw plaats te nemen in de cockpit van het…
Een Amerikaanse soldaat patrouilleert in 2003 bij een brandend olieveld in Irak (Foto: WikiMedia)
Tom Cochez / 10-09-2015

Vluchtelingen in de Vlaamse achtertuin

Tot voor een paar weken werd er nauwelijks bericht over vluchtelingen. Cijfers en grafieken maken pijnlijk duidelijk hoe een mondiaal probleem eerst 'ons probleem' moest worden…
16654549000_141ed28d65_z