Ongeveer 1 op 7 koppels hebben problemen met zwanger worden. Bij 16% van de koppels treedt geen natuurlijke bevruchting op wanneer ze geregeld onbeschermd seks hebben, en wie al minstens drie jaar zonder succes probeert zwanger te worden heeft slechts 1 kans op 4 om daar het volgende jaar wel in te slagen. Velen kiezen dan voor in-vitrofertilisatie (IVF).
De wetenschap ter hulp
Voor Britse vrouwen is deze interventie kosteloos beschikbaar bij de nationale gezondheidsdienst, de NHS. Maar IVF is geen uitgemaakte zaak. De kans op slagen neemt snel af met de leeftijd van de moeder in spe, van 29% voor vrouwen onder de 35 tot amper 2% voor vrouwen boven 44 jaar.
Vrouwen worden op steeds latere leeftijd voor het eerst zwanger (in het VK ging dat van 26 jaar in 1974 naar 30 jaar in 2015). Daardoor ontdekken steeds meer vrouwen pas laat dat ze mogelijk op IVF een beroep zullen moeten doen, en het aantal vrouwen boven de 35 dat om de ingreep vraagt neemt dus almaar toe. In 2016 was de gemiddelde leeftijd van een vrouw in behandeling met IVF 35,5 jaar, een vol jaar ouder dan in 2000.
Maar recent wordt de behandeling steeds vaker geweigerd: in 12 regio’s is ze niet meer toegankelijk voor vrouwen boven de 34, en in 7 andere regio’s is IVF helemaal niet meer beschikbaar. Geen wonder dat dit op protest wordt onthaald. Wat is er aan de hand?
De NHS, het vlaggenschip van het VK (althans in de ogen van een flink deel van de Britten) beschikt natuurlijk niet over onbeperkte middelen, en de financiering ervan staat al jaren onder druk. In de woorden van een van de regio’s “werd rekening gehouden met de relatieve kosten-efficiëntie [van IVF] in vergelijking met andere behandelingen die kunnen worden bekostigd met de middelen die we ter beschikking hebben.” In het VK is de kost van een IVF-cyclus ongeveer 5.000 pond (5.600 euro). Van de 68.000 IVF-cycli in 2016 werden er 41% bekostigd door de NHS – een totale rekening van 139 miljoen pond.
Dat ziet er een behoorlijk bedrag uit, maar wanneer je het vergelijkt met het kostenplaatje voor kankerdiagnose en -behandeling, is het maar peanuts: de NHS spendeert daar jaarlijks zo’n 8 miljard pond aan (9 miljard euro).
Wanneer je echter naar de uitgaven per patiënt kijkt, zie je een ander beeld verschijnen. Een vrouw onder de 40 heeft recht op maximum drie IVF-cycli van de NHS. 29% van de vrouwen onder de 35 hen zullen het geluk hebben zwanger te worden in de eerste cyclus. Maar de rest heeft een tweede of een derde cyclus nodig, en zo heeft deze categorie gemiddeld nood aan 2,2 cycli, met een totale kans op zwangerschap van 65%. Het gemiddelde aantal cycli neemt toe, en de kans op een succesvolle zwangerschap neemt af met de leeftijd van de vrouw tijdens de behandeling, zoals deze tabel toont:
Het belangrijkste cijfer is hier de werkelijke kost voor het produceren van een ‘proefbuisbaby’. Die stijgt sterk, van 11.000 pond voor vrouwen onder de 35 tot 250.000 pond voor vrouwen boven de 44. Voor vrouwen van 38 of 39 is de kost al hoger dan die voor de diagnose en behandeling van een kankerpatiënt (30.000 pond).
De taart van de gezondheidszorg
Dit is de keuze waar men in de NHS voor staat: 30.000 pond van de beperkte middelen gebruiken voor de behandeling van een kankerlijder, of voor het realiseren van een zwangerschap bij een vrouw van 38 of 39? Moet voorrang worden gegeven aan een oud leven, of aan een nieuw leven?
Ze kunnen elk pond maar een keer uitgeven. Ze kunnen niet alles hebben, of zoals de Engelse zegswijze het zo mooi verwoordt, ze kunnen ofwel hun taart hebben, ofwel ze opeten – maar niet beide.
Die moeilijke afwegingen waarmee beslissers in de zorg worden geconfronteerd zijn niet altijd even helder voor ons. We zijn ons vaak maar oppervlakkig bewust van hoe de gezondheidszorg wordt gefinancierd. Onze belastingen en sociale bijdragen gaan automatisch van ons loon, en we hebben eigenlijk geen idee wat daarmee werkelijk wordt gekocht.
Anderzijds zijn we gewoon dat zorg beschikbaar is op eenvoudige aanvraag – zonder dat we ooit zelf moeten afwegen of we nu onze wijsheidstand zullen laten vullen, dan wel kinesitherapie zullen hebben voor onze verzwikte enkel. Niet zo vreemd dus, dat we ons afvragen waarom we niet én IVF, én kankerbehandeling kunnen hebben.
Econoom Robert Frank argumenteert dat het in de toekomst wel eens Charles Darwin (en niet Adam Smith) zou kunnen zijn die wordt gezien als vader van de economie
Afwegingen – zoals deze – zijn een kernbegrip in de economie, maar niet alleen daar. De econoom Robert Frank argumenteert dat het in de toekomst wel eens Charles Darwin (en niet Adam Smith) zou kunnen zijn die wordt gezien als vader van de economie.
Evolutie wordt zelf immers gekenmerkt door afwegingen, in het bijzonder tussen de baten van een eigenschap voor het individu, en de baten of kosten van diezelfde eigenschap voor een grotere populatie. Hij haalt het voorbeeld aan van het gewei van de mannetjeseland.
Om paringsrechten te verwerven moet een elandstier zijn rivalen kunnen overheersen, of ze zo nodig verslaan in een tweekamp. Hoe groter zijn gewei, hoe groter het voordeel in een confrontatie of duel – en hoe groter de kans dat hij zijn genen zal kunnen doorgeven.
Maar opdringerige pretendenten op afstand houden is niet de enige bekommernis van de mannetjeselanden. Ze moeten ook in staat zijn uit de greep van wolven te blijven. En dan is zo’n constructie van bijna 20 kilo op hun kop een serieuze last, die ontsnappen aan een hongerige horde best moeilijk maakt. Een betere kans om je voort te planten voor het individu heeft dus een prijs: meer kans dat je wordt verorberd door de wolven – en dat geldt voor alle elandstieren.
Beeld je in dat de elanden konden afspreken dat ze allemaal de omvang van hun gewei met 50% zouden inkrimpen. Het relatieve voordeel van de stoerste stieren zou blijven bestaan, maar iedereen zou een stuk beter in staat zijn om aan een wolvenaanval te ontsnappen.
Natuurlijk hebben de elanden niet die mogelijkheid. De meeste diersoorten beschouwen helemaal geen veelvuldige, gelijktijdige opties, wegen niet een onmiddellijk voordeel af tegen baten op langere termijn enzoverder. Ze volgen hun instinct, dat over vele generaties fijn afgestemd werd om altijd die optie te kiezen die optimaal is voor het voortbestaan van hun soort. Hun bestaan zelf vandaag is daarvan het bewijs.
Voor ons mensen ligt het wat anders. De evolutie heeft ons begiftigd met de capaciteit om kosten en baten van meerdere, met elkaar wedijverende opties te evalueren. We kunnen redeneren over welke mogelijkheid uit een hele verzameling de beste is… en we kunnen overwegen of we onze taart willen hebben, of ze liever opeten.
Helaas levert dat ons geen slimme, snelle manier om te kiezen tussen het financieren van een IVF-behandeling en middelen besteden aan kankertherapie, tussen een nieuw leven en een oud leven. Dat soort beslissing zou, in ons persoonlijke leven, bikkelhard zijn.
En toch is dat precies wat men bij de NHS (en andere zorgverzekeraars en -verstrekkers) moet doen. Het verschilt niet van het denkbeeldige dilemma waarin je een dochter hebt die er maar niet in slaagt zwanger te worden, en een partner met kanker – en je hebt maar 30.000 pond. Je zou de ene kunnen helpen of de andere, maar niet allebei.
Die beslissing is niet minder bikkelhard voor hen, die de schaarse, beperkte middelen moeten toebedelen die beschikbaar zijn voor de gezondheid van de natie. Er zijn geen makkelijke antwoorden.
Het is goed ons dat te herinneren, voor we al te snel met de kritiek aankomen dat ze de verkeerde besluiten nemen.
