Ons vel op het spel

Voor we vertrokken had ik de piloten een checklist zien hanteren, en minutieus nagaan dat al wat van vitaal belang was in het toestel naar behoren functioneerde. Dit is een kritieke procedure om de veiligheid van het vliegtuig te verzekeren, die systematisch wordt uitgevoerd voor elke vlucht, zonder uitzondering.

Belangen op één lijn

Een reden waarom de piloten zich zo consistent aan deze vereiste houden is ongetwijfeld hun training. Maar een andere is dat hun eigen leven, net als dat van de crew en de passagiers, er letterlijk vanaf kan hangen. Ze hebben ‘skin in the game’ (‘vel op het spel’), een zinsnede waarvan de oorsprong onzeker is, maar die populair is in het financiële en het zakenwereldje, zeker nadat Nassim Taleb ze gebruikte als titel voor een boek.

Het is een plastische manier om uit te drukken dat iemand die een beslissing neemt er ook de gevolgen zal van dragen. En wat de piloten betreft die die dag mij vervoerden, net als elke piloot op elke vlucht: het is helder dat dit een sterke motivatie is om erover te waken dat hun toestel veilig is.

Maar we moeten toch voorzichtig zijn en niet al te veel waarde hechten aan dit ene facet van een relatie (zoals hier tussen piloten en hun passagiers, die hen impliciet de opdracht geven hen veilig te transporteren). Enerzijds mogen we niet zomaar aannemen dat de doelstellingen van wie vel op het spel heeft noodzakelijk overeenkomen met de onze. De tragedie van Germanwings-vlucht 9525 in maart 2015, waarbij de copiloot met opzet het vliegtuig, op weg van Barcelona naar Düsseldorf, in de Alpen liet neerstorten, en daarbij alle 150 mensen aan boord ombracht, is een sombere herinnering daaraan. Anderzijds is ‘skin in the game’ niet hetzelfde als ‘skill in the game’ – het is niet omdat je vel de facto op het spel staat dat je ook de nodige vaardigheden hebt, zoals een cartoon uit de New Yorker illustreert:

Maar in het algemeen is het wel zo dat, wanneer iemand van wiens beslissingen je afhangt zijn eigen vel op het spel zet, je mag verwachten dat ze in jouw belang zullen handelen. Zo blijkt bijvoorbeeld dat fondsen waarin de fondsbeheerders ook zelf investeren beter presteren dan gemiddeld. Het is inderdaad niet moeilijk te zien waarom zij die gewoon elk jaar percentage van de portefeuille van hun klant incasseren, ongeacht hoe die het heeft gedaan, niet heel sterk worden gestimuleerd om ervoor te zorgen dat het fonds groeit: als hun klant verlies boekt winnen ze weliswaar minder, maar ze winnen nog steeds.

Een economische lens helpt vaak om een fijn inzicht te krijgen in ons gedrag, en ook hier blijkt er een term te bestaan voor dit soort situatie. Als A een transactie uitvoert met B, en de keuzes die daarin worden gemaakt gevolgen hebben voor een derde partij C die er niet is in betrokken, dan spreken we van een externaliteit.

Wanneer bijvoorbeeld een vliegtuig vertraagd is bij het vertrek wegens problemen op de grond, kan de luchtverkeersleiding de piloot (A) de kans geven sneller te vliegen om de opgelopen achterstand in te halen. Maar piloot A heeft een contract met de luchtvaartmaatschappij B, met daarin doelstellingen omtrent brandstofverbruik om de operationele kosten laag te houden.

De piloot maakt dus geen gebruik van de optie en het vliegtuig komt ook te laat aan – wat ongemak betekent voor de passagier (C) die geen invloed had over de beslissing. De piloot en de luchtvaartmaatschappij mogen hun vel op het spel hebben wat de veiligheid betreft, maar dat is veel minder het geval voor andere bekommernissen van de passagier. Ze geven voorrang aan de brandstofkost boven het comfort van de passagier, die een negatieve externaliteit ondergaat.

Beschamende externaliteiten

Zulke externaliteiten komen vaak voor, en niet enkel in conventionele economische transacties. Milieuvervuiling is een prominent voorbeeld, maar je vindt ze op vele andere plaatsen: wegenwerken en verkeersopstoppingen, roken in het bijzijn van anderen en rookverbod, en grasmaaien of oefenen op de viool. In al deze situaties hebben de keuzes van een partij gevolgen voor een derde partij.

Wanneer je op de uitkijk bent voor externaliteiten zie je ze echt overal. Afgelopen weekend las ik een hartverscheurende blogpost van Andrew Morrish, een voormalig schoolhoofd die nu bestuurder is van een trust met verschillende onafhankelijke scholen in het VK. U moet hem beslist zelf lezen, maar ik vat hem hier, met een brok in de keel terwijl ik dit schrijf, even samen.

Daisy is een meisje van 8. Het is haar laatste schooldag voor de herfstvakantie. De afgelopen twee jaar werd ze opgevangen door pleegouders in de buurt, maar vanmiddag, na school, zal ze door een maatschappelijk werker mee worden genomen naar een stad 50 kilometer hiervandaan. Ze zal worden weggehaald van de school met de leraren en de medewerkers die ze heeft leren kennen, en van de broze ketting van vriendjes die ze de laatste twee jaar heeft gemaakt. Ze zal weer helemaal alleen zijn, en een nieuwe ketting van vriendjes moeten maken. En ze weet van niets. Ze weet niet dat vandaag haar laatste dag is op deze school, de laatste dag dat ze haar vriendjes, de leraars en de medewerkers zal zien, dat ze hen niet meer terug zal zien nadat ze de school verlaten vanavond terwijl zij nablijft, wachtend op de maatschappelijk werker die haar zal komen ophalen. Ze kan zelfs geen afscheid nemen, want de verplaatsing moet confidentieel blijven tot wanneer ze is weggehaald. Ze is 8 jaar oud.

Dit is wat met haar gebeurt, omdat anderen, lang geleden en ver hiervandaan, bepaalde keuzes hebben gemaakt. Daisy was er niet bij betrokken (hoe kon ze ook?), maar ze zal wel degelijk de gevolgen ondervinden. Wanneer u een negatieve externaliteit ondergaat omdat uw buur zijn gras maait terwijl u van de rust wil genieten in uw achtertuin, dan hebt u een stem. U kunt redetwisten met hem, onderhandelen, of hem zelfs uitschelden. U kunt op uw rechten staan en verhaal zoeken. Daisy staat alleen met haar negatieve externaliteit.

Er is niemand wiens vel voor haar op het spel staat. Er is enkel een procedure die bepaalt dat dit is wat nu met haar moet gebeuren, en met talloze andere kinderen op een zeker tijdstip. De maatschappelijk werker voert enkel instructies uit, machteloos, gevoelloos geworden wellicht van de talrijke keren dat ze al is geconfronteerd met schrijnende situaties als deze. Al wat ze kan doen is proberen Daisy een beetje te troosten.

Dit zijn de beschamende externaliteiten die een beschaafde samenleving onwaardig zijn. Wat met Daisy gebeurt is het gevolg van afwegingen die zijn gemaakt door experten, beslist met de beste bedoelingen, die zijn goedgekeurd door politici, beslist met de beste bedoelingen, en die worden uitgevoerd door maatschappelijk werkers, ook beslist met de beste bedoelingen. En toch wordt Daisy abrupt weggehaald uit haar vertrouwde omgeving, naar een vreemde plek waar ze niemand zal kennen.

De beste bedoelingen zijn niet goed genoeg. Wij maken allemaal wel eens afwegingen die direct of indirect consequenties hebben voor andere mensen, soms veel later of ver weg. Het is gemakkelijk ons te verschuilen achter goede bedoelingen en te denken in abstracte termen aan de gevolgen voor deze mensen. Maar zij zijn echte mensen van vlees en bloed, net als Daisy. We kunnen ervoor kiezen andere afwegingen te maken, afwegingen waarin we het lot van deze andere mensen, of ze nu nabij of ver zijn in ruimte en tijd, echt ter harte nemen.

We zijn het hen verschuldigd voor hen een beetje van ons eigen vel op het spel te zetten.