Dit is een gastbijdrage. Een Apache-lezer levert met dit stuk een bijdrage aan het maatschappelijk debat. De auteur schrijft in eigen naam en is verantwoordelijk voor de inhoud van de tekst.

Liefste gemeente, leg eens een moeras aan!

Hendrik Schoukens
Verdronken Land van Saeftinghe
Verdronken Land van Saeftinghe II (Foto: Martin Pennings)

Vuil

‘Hier legt de gemeente een nieuw moeras aan’. Toegegeven, de slogan bekt niet zo goed. Zelfs de Engelse term ‘wetland’ klinkt weinig wervend. In de ogen van velen zijn moerassen vuile, morsige plekjes. Niet meteen iets waar je mee uitpakt als gemeente. We zijn echter vergeten dat ons ‘vlakke Vlaamse land’ ooit voor een groot deel een aaneenschakeling van plassen, meren, moerassen en zelfs venen was. Sinds de oudheid is een groot deel daarvan verdwenen.

De vele turfboeren die Vlaanderen de voorbije eeuwen rijk was, hebben onze venen ontgonnen. Voor echte ‘hoogvenen’ – met van die sappige veenmostapijten die in de hoogte aangroeien – moet je tegenwoordig naar het buitenland. Enkel in erg gedegradeerde vorm vind je er nog enkele terug in de Kempen.

Antropoceen

Maar het verlies aan moerassen is niet enkel een gegeven uit de Middeleeuwen. Recent onderzoek van het Instituut voor Natuur en Bosonderzoek heeft aangetoond dat Vlaanderen in 1950 nog voor een goede 19% uit wetlands bestond. Maar liefst één op vijf gronden in Vlaanderen was op dat moment nog een nat gebied.

Maar liefst 180.000 hectare moerasgebied is er de voorbije 70 jaar teloor gegaan

Op vandaag schiet daar in ons naarstig verkavelde landje slechts een schamele 5% van over, hetgeen een verlies betekent van 75% moerasgebied over een periode van 50 tot 60 jaar. In cijfers luidt het verdict nog harder: maar liefst 180.000 hectare moerasgebied is er de voorbije 70 jaar teloor gegaan. 15% is ondertussen bebouwd, die ‘waterzieke’ verkavelingen, weet u wel. Het overige deel voor een groot deel werd gedraineerd voor landbouwgebruik. Want natte gronden daar boert men niet goed op.

Verdronken Land van Saeftinghe
Verdronken Land van Saeftinghe II (Foto: Martin Pennings, CC, flickr)

En Vlaanderen is hier zeker geen uitzondering. Het betreft een wereldwijd probleem. Onderzoek heeft aangetoond dat maar liefst de helft van onze wetlands in Europa zijn verdwenen de voorbije 50 jaar. Het huidige tijdvak duidt men niet voor niets aan als het Antropoceen, waar de mens de plek zwaait en de natuur als maar meer moet buigen voor onze wil.

Klimaatvriendelijke modderspeelplaats

Ondertussen is het discours radicaal gewijzigd. Omdat is duidelijk geworden dat zo’n wetlands niet langer een last zijn maar een zegen. En dan komen we haast automatisch uit bij de zogenaamde ‘ecosysteemdiensten’ die zo’n moeras aan de hele gemeenschap biedt.

Reken maar eens uit: moerassen fungeren als buffer tegen overstromingen, zuiveren vervuild water en herbergen heel wat bedreigde planten- en diersoorten. Mogelijk nog belangrijker is de cruciale rol die wetlands spelen in het klimaatverhaal. Recent onderzoek heeft immers aangetoond dat ecologisch beheerde wetlands enorm veel CO2 kunnen opslaan en op die manier net verdere opwarming kunnen tegenhouden.

Onderzoek toont aan dat investeren in natuurherstel maar liefst garant zou kunnen staan voor een derde van de CO2 reducties nodig voor 2030

Door opnieuw moerassen aan te leggen brengen we de verstoorde koolstofcyclus meer in balans. Er is onderzoek dat aantoont dat investeren in natuurherstel maar liefst garant zou kunnen staan voor een derde van de CO2 reducties nodig voor 2030.

De aanwezigheid van wetlands maakt landbouwgronden ook meer droogtebestendig. Tevens klimaatadaptie dus.

En dan hebben we het nog niet eens gehad over de onverwachte ravotmogelijkheden die zo’n moerasjes ook bieden. Mits respect voor de natuur kunnen wetlands ook sporadisch worden gebruikt als modderspeelplaatsen, die onze jeugd terug in aanraking laten komen met echte natuur … en modder. Een manier om natuur ook voor de volgende generaties tastbaar te maken. Uitgestrekte plassen trekken bovendien ook heel wat toeristen aan, op zoek naar die ene unieke watervogel of misschien wel een verdwaalde otter of bever.

Wet vs praktijk

Ook in de wetgeving is één en ander gewijzigd. Met het Decreet Integraal Waterbeleid uit 2003 is het herstel van overstromingsgebieden verworden tot een expliciet beleidsdoel. Ook de EU natuurrichtlijnen dwingen Vlaanderen werk te maken van moerasherstel. De meest waardevolle moerasgebieden zijn ondertussen aangeduid als beschermd natuurgebied. Maar lang niet alle. Moerasvegetatie is in Vlaanderen overigens een strikt beschermd biotoop.

Niemand mag zomaar een stuk grond draineren, zelfs niet wanneer gelegen in bouw- of landbouwzone. Maar dat deze wetgeving niet altijd even strikt wordt toegepast, betreft een oud zeer. Vraag maar eens na bij uw gemeente of het Agentschap voor Natuur en Bos wanneer zij laatst een vergunning voor wijzigen van moerasvegetatie hebben uitgereikt.

Haaksbergerveen
Haaksbergerveen (Foto: Gerard Mengerink, CC, flickr)

Vergelijk dit dan met de drassige gronden die in uw buurt het voorbije decennium verloren zijn gegaan. Nog tot op vandaag verdwijnen vele moerassen op illegale wijze. Draineren wordt vaak gedoogd, alsof het de gemeenschap géén schade toebrengt.

Klimaatneutraal!

Het goede nieuws is dat een groot deel van de verloren gegane wetlands nog kunnen worden hersteld. Er is een potentieel van maar liefst 147.000 hectare wetlands. Dat past overigens perfect in de internationale en Europese milieubeloftes van Vlaanderen. De Vlaamse Regering legt de lat voorlopig aanzienlijk lager. Kwestie van zuinig omgaan met overheidsmiddelen, weet u wel.

Maar het klimaat en de natuur wachten niet. Net hier kunnen de gemeenten ter hulp schieten. Een gemeente die écht klimaatneutraal wil zijn, kan de bestaande moerassen samen met bezorgde burgers en natuurverenigingen inventariseren en hun duurzame beheer garanderen via beheerplannen en overeenkomsten met de grondeigenaars. Voor moerassen en drassige zones gelegen in woonreservegebieden – en zo zijn er heel wat – laat een nieuw ontwerpdecreet de gemeenten toe om voorstellen te lanceren om zo’n gebieden te beschermen als ‘openruimtegebied’. Minister Schauvlieghe verklaarde deze week nog dat zij de schadevergoeding voor eigenaars zou betalen wanneer gemeenten beslissen reservegebieden te schrappen.

De Peel
De Peel, Limburg (Foto: Frans De Wit, CC, flickr)

Maar ook herstel is nodig. Elke gemeente telt wel enkele recent verloren gegane moerassen en plassen. Net die gronden bieden de beste herstelopties, wat ook het risico op overstromingen elders doet afnemen.

Als gemeente een moeras herstellen vormt een duurzame investering in de toekomst van onze planeet èn onze kinderen

Als gemeente een moeras herstellen vormt een duurzame investering in de toekomst van onze planeet èn onze kinderen. Ook op gemeentelijk niveau. En het betaalt zichzelf op termijn dubbel en dik terug. Of hoe die betonstop alsnog kan leiden tot win-wins.

Wanneer u dan ook naar de stembus trekt, denk dan ook eens aan het moerasbeleid van uw gemeente. Een zelfverklaarde duurzame gemeente kan namelijk niet zonder.

LEES OOK
Dimitri Van Limbergen / 13-01-2024

Romeinse wijnbouw kan helpen in strijd tegen klimaatopwarming

Oude methoden bieden inzicht voor het aanpassen van landbouwsystemen aan de opwarmende planeet.
wijngaard in Toscane
Steven Vanden Bussche / 21-12-2023

Klimaatactivisten Code Rood klagen politiegeweld aan bij Comité P

Een klimaatactivist getuigt over de gebroken arm en vingers die hij opliep.
Klimaatactivisten van Code Rood worden opgepakt door de politie.
Tine Hens / 16-12-2023

De les van COP28: historisch is niet hetzelfde als doortastend

Enkel nog maar de reële oorzaak van de klimaatcrisis benoemen wordt al onthaald als 'historisch'.
Voorzitter van COP28 en topman van staatsoliebedrijf Adnoc Sultan Ahmed Al Jaber tijdens de VN-Klimaatconferentie in Dubai, 2023.