8.000 mensen in een kamp voor 2.500
Chloe Ruthven, coördinatrice van het educatief centrum van ‘Stand by me Lesvos’ (SBML), vertelt me over de sluiting van haar organisatie. “Tot enkele weken geleden deelde ‘Stand by me Lesvos’ nog 1.000 maaltijden per dag uit aan vrouwen en kinderen uit Moria kamp. Na de lunch bleven gemiddeld een dertigtal vrouwen bij ons, voor lessen Engels, burgerrechten of integratie.” Ruthven was verantwoordelijk voor deze cursussen en zag haar gloednieuwe school met de grond gelijk gemaakt worden door de autoriteiten. “Het dak was net af.”
Het begon met een hygiëne-inspectie van de keuken en voedselbedeling. De lokale raad van het dorp Moria had bij de burgemeester geklaagd over lange rijen tegenover het kamp (waar SBML was gevestigd). De inspecteur besliste dat er een gezondheids- en veiligheidsrisico was, door een gebrekkig afvalmanagement, en gaf ons tien dagen om alles in orde te brengen. Alvorens die tien dagen om waren, en terwijl we nog volop aan het schoonmaken waren, kwam de politie zonder enige waarschuwing en sloot ons centrum.”
Het voedsel van Moria kamp staat bekend om zijn te kleine hoeveelheid voor het grote aantal kampbewoners, alsook om zijn povere kwaliteit, zonder enige voedingswaarde. Er circuleren video’s van ‘verse’ maaltijden waar de maden in rondkruipen. De maaltijden zijn een van de hoofdredenen voor de dagelijkse gevechten en conflicten. Mensen staan gemiddeld twee uur per maaltijd aan te schuiven, en dat drie keer per dag. Beeld je even in dat je zes uur per dag in de wachtrij staat, om te wachten op een slechte maaltijd, in de Griekse hitte en met de kampgeur van uitwerpselen en afval die je neusgaten penetreert.
Voeg daar een aantal frustraties rond de algemene leefomstandigheden, onveiligheid en de diversiteit van verschillende culturen en gewoonten van 8.000 mensen in één kamp, - gebouwd met een maximumcapaciteit van 2.500 -, aan toe, en het wordt snel duidelijk dat Moria kamp een plaats is waar op elk moment een kleine oorlog kan uitbarsten.
Beeld je even in dat je zes uur per dag in de wachtrij staat, om te wachten op een slechte maaltijd, in de Griekse hitte en met de kampgeur van uitwerpselen en afval die je neusgaten penetreert.
Organisaties als SBML proberen dan ook wat druk van de ketel te halen en gaan tegen de onmenselijke leefomstandigheden in door vluchtelingen te helpen met maaltijden, een veilige plek en onderwijs. “Vrouwen konden in ons centrum terecht om over hun trauma’s te spreken. Over hun emoties en hun lijden. Door erover te spreken, leerden ze alles beter een plaats geven en vrede nemen met hun situatie op Lesbos, hoe moeilijk ook”, aldus Ruthven. “Alle deelneemsters van de cursus zeiden dat deze gesprekken hen zo enorm hielpen. Nu blijven ze zonder iets achter.”
Voedingsbodem voor radicalisering
“Elke dag komen een honderdtal vluchtelingen aan op Lesbos. Slechts een klein aantal wordt doorgestuurd naar het vasteland, of teruggestuurd naar Turkije. Al de rest komt vast te zitten in Moria. Het is een explosieve situatie. Er heerst een enorme blindheid jegens de stand van zaken op Lesbos. Op hetzelfde moment kiest Europa ervoor blind te zijn voor de diensten die Griekenland, Turkije en Italië leveren voor de EU. Deze drie landen vangen de meerderheid van de vluchtelingen op die vastgeraakten op hun tocht naar Europa.”
“Als de criminalisering en het stigma van vluchtelingen zo verder gaat en we hen almaar meer rechten en basisbenodigdheden ontnemen, creëren we een golf van radicalisatie. Deze mensen komen al getraumatiseerd aan, van het vluchten uit hun land en de bootovertocht op zee. Hen dan nog eens gedurende maanden tot jaren opsluiten in een plaats als Moria, waar ze slechter dan vee behandeld worden, creëert enkel nieuwe trauma’s. Deze systematische ontmenselijking zal leiden tot een generatie van getraumatiseerde en kwade kinderen, opgegroeid in de getto’s van Moria. Dit is hoe fundamentalisme en radicalisering geboren worden.”
Pikpa, kamp voor kwetsbare mensen
Ruthven geeft nog een ander voorbeeld van de criminalisering van vluchtelingen en hulpverleners, door de autoriteiten op Lesbos: Pikpa. Een onafhankelijk vluchtelingenkamp dat de meest kwetsbare mensen die aankomen op het eiland opvangt. Dit houdt onder andere mensen in met ziektes als kanker, diabetes, mensen met een handicap of gecompliceerde zwangerschappen, maar ook slachtoffers van marteling, of in rouw om familieleden die ze verloren op zee. “Wanneer je Pikpa binnenwandelt, lijkt het alsof je een een vreedzaam zomerkamp binnenwandelt. Het is een gemeenschap, waar Griekse en internationale vrijwilligers samenwerken met vluchtelingen, en waar vrede, respect en waardigheid geïntegreerd zitten in het dagelijks leven. Het staat in compleet contrast met Moria kamp, dat meer aanvoelt als een concentratiekamp, met prikkeldraad, onhygiënische leefomstandigheden en waar vernedering allicht het meest toepasselijke woord zou zijn om de situatie te beschrijven.”
Elke dag komen een honderdtal vluchtelingen aan op Lesbos. Slechts een klein aantal wordt doorgestuurd naar het vasteland, of teruggestuurd naar Turkije.
In Pikpa worden de vluchtelingen ‘bewoners’ genoemd, om los te komen van het stigma dat het woord vluchteling inhoudt. “Pikpa is een oplossing voor de crisis en zou als een voorbeeld en model genomen moeten worden, om vluchtelingen te helpen integreren in Europa”, zegt Ruthven enthousiast. De sluiting van het kamp hangt hen echter boven het hoofd, omdat de Noord-Egeïsche regering, onder druk van lokale horeca-uitbaters, het kamp aanklaagt.
#savepikpa
Efi Latsoudi, een van de oprichtsters van Pikpa kamp en vele andere initiatieven rond integratie van vluchtelingen op Lesbos, is duidelijk moe en lichtjes afgeleid. Toch straalt ze het vuur en engagement uit waarvoor ze bekend staat op het eiland.
“De criminalisering van vluchtelingenhulp is er altijd geweest. Dit is niet nieuw. We hebben altijd moeten omgaan met racisme en xenofobie, en sinds de start van het kamp, hebben ze ons jaarlijks bedreigd met de sluiting van Pikpa. De politieke context is wel veranderd. Solidariteit wordt meer dan ooit als een bedreiging gezien door de lokale autoriteiten, en daarom proberen ze deze te controleren. We zien almaar meer vluchtelingencentra en projecten sluiten. Een structurele en politieke criminalisering van vluchtelingen vindt op dit moment plaats en er is een groeiende beweging tegen solidariteit”, zegt Latsoudi.
Een structurele en politieke criminalisering van vluchtelingen vindt op dit moment plaats en er is een groeiende beweging tegen solidariteit.
“Er is niets mis met kritisch zijn ten opzichte van ngo’s. Wij zijn het er volledig mee eens dat organisaties gecontroleerd moeten worden en aan bepaalde financiële, hygiënische en impactgerelateerde voorwaarden moeten voldoen. Maar op dit moment tracht de regering ons te sluiten op basis van enkele luttele tekortkomingen die de inspectie aantrof in het kamp, op een moment dat we 350 extra vluchtelingen opvingen. Die waren hier beland na een gevecht en een daaropvolgende Koerdische exodus uit Moria kamp. De politie stuurde de Koerden zelf naar ons, omdat er geen andere opvang was. Net tijdens die drie weken van noodsituatie, beslisten de autoriteiten een bos-, hygiëne- en voedselinspectie op bezoek te laten komen bij Pikpa.”
Nadat de inspectie ons wees op de kleine werkpunten, gingen we meteen aan de slag en losten we het op, en verwachtten we verder te gaan met ons dagelijks werk. Helaas besliste de Noord-Egeïsche gouverneur daar anders over en wachten we nog altijd de beslissing af over de sluiting van het kamp.” (intussen al twee maanden, red.)
Ook Latsoudi benadrukt de politieke tendens om grenzen, projecten en kampen te sluiten, om een push-back beleid te promoten (vluchtelingenboten op zee terug te sturen naar het land vanwaar ze vluchtten, in dit geval Turkije). “We zien meer gesloten en door de staat gecontroleerde kampen in Europa, met erg negatieve gevolgen voor de meest elementaire mensenrechten.” Net als Ruthven waarschuwt ook Latsoudi voor de getto’s van Moria en voor een groeiende frustratie, radicalisatie en racisme tegenover en ontmenselijking van vluchtelingen, die zullen leiden tot meer fundamentalisme.
Aan de andere kant van het spectrum zien we veel individuen en organisaties die de handen in elkaar slaan om Pikpa te redden, via de #savepikpa campagne. Een campagne op sociale media, die op enkele weken tijd duizenden volgers kreeg van over de hele wereld, waaronder ook Dr. Jane Goodall, en daardoor ook internationale persaandacht kreeg (bijvoorbeeld in de The Huffington Post.
Blijven praten
Samenwerken en de dialoog gaande houden tussen locals, autoriteiten, vluchtelingen en hulpverleners, is ook Pieter Wittenbergs belangrijkste strategie om te kunnen omgaan met de bedreigingen en moeilijkheden die zijn organisatie genaamd ShowerPower ondervindt. ShowerPower is een kleine onafhankelijke organisatie, die schone en veilige douches aanbiedt aan vrouwen en kinderen van Moria kamp. Een alternatief op de vuile, onhygiënische sanitaire voorzieningen van het kamp, waar verkrachtingen niet uitzonderlijk zijn. ShowerPower opereert onder het motto: “Niemand kan iedereen helpen, maar iedereen kan iemand helpen.”
Wittenberg en zijn collega’s ontvingen klachten en dreigementen van de autoriteiten, die beweren dat de buren klagen over het lawaai en de drukte. “Ik weet dat dit niet waar is, omdat de meeste buren ons juist steunen. Wanneer we dan toch eens een klagende buur over de vloer krijgen, nodigen we hem uit op de thee en praten we met hem. Soms nemen we hem mee naar de olijfgroeve van Moria kamp. (Het onofficiële deel van het kamp, waar iedereen zomaar binnen kan, omdat het buiten de prikkeldraad ligt van het officiële gedeelte.) Sommige buren hebben geen idee van wat er in hun achtertuin afspeelt. Door hen bewust te maken van de situatie, beseffen ze dat niet wij, noch de vluchtelingen het probleem zijn.”
“We ondervinden een sterke politieke verschuiving naar rechts, waardoor de autoriteiten meer controle willen over vluchtelingenprojecten. Wij proberen te begrijpen waar dit vandaan komt en geloven in de kracht van een gesprek. Maakt niet uit hoe moeilijk ze het ons maken, wij proberen hen te benaderen als medemensen, omdat we op het eind van de rit toch allemaal moeten samenwerken. De bewoners van Lesbos hebben een uitermate mooie inspanning geleverd om vluchtelingen op te vangen. Andere Europese steden en landen zouden een voorbeeld moeten nemen aan hen. We kunnen niet verbaasd zijn dat er een bepaalde frustratie heerst bij de bevolking, aangezien ze amper hulp krijgen van de EU en de situatie enkel zagen verslechteren over de jaren heen”, aldus Wittenberg.
Verschrikking als afschrikmiddel
Verschillende organisaties en individuen zijn totaal gechoqueerd door de bedreigingen en sluitingen van projecten en vragen zich af hoe het mogelijk is dat deze goed functionerende organisaties onderworpen worden aan inspecties en straffen, terwijl een kamp als Moria, door de staat gecontroleerd en bekend om zijn wanbeleid en onmenselijke leefomstandigheden, open blijft.
Een veelgehoord antwoord op deze vraag is dat het past binnen het afschrikbeleid van de regering. Een beleid dat we tegenwoordig ook in andere landen terugvinden. Hoe verschrikkelijker de verhalen over Lesbos of over Europa, hoe kleiner de kans dat vluchtelingen hun leven zullen wagen om tot hier te geraken. Een intriest idee volgens de meeste hulpverleners en bovendien zinloos, aangezien vluchtelingen vluchten voor hun leven, in de hoop op een beter en veiliger leven op een andere plaats. Niemand laat zomaar zijn thuis achter.
Het aantal mensen op de vlucht over de hele wereld is nooit hoger geweest dan nu.
Het aantal mensen op de vlucht over de hele wereld is nooit hoger geweest dan nu. 44.400 mensen per dag worden gedwongen hun thuis te verlaten, door conflict en vervolging. Volgens de website van de UNHCR (Hoge Commissaris voor Vluchtelingen van de Verenigde Naties) “zien we momenteel een recordaantal ‘verdrevenen’. Zo’n 68,5 miljoen mensen waren gedwongen hun thuis te verlaten. Onder hen zijn 25,4 miljoen vluchtelingen, waarvan de helft minderjarig.” Lesbos vangt momenteel meer dan 10.000 vluchtelingen op.
Zolang conflicten, oorlogen en rampen niet op een structurele manier aangepakt en bestreden worden, zullen deze cijfers niet dalen. Daarom zoeken we allen best manieren om om te gaan met deze humanitaire crisis, in plaats van ze te negeren, of te vechten tegen de de grootste slachtoffers ervan: de vluchtelingen zelf.
