Eerder deze week stemden Tory rebellen in het Lagerhuis tegen de regering, net om de regering te steunen. Wat is hier aan de hand? Even enkele weken terugspoelen.
Op vrijdag 6 juli had premier Theresa May een wit konijn uit haar hoed getoverd. Na een 12 uur durende vergadering op Chequers, haar officiële buitenverblijf, was ze erin geslaagd haar weerbarstige, intern verdeelde kabinet unaniem een uitgebreid Brexitplan te laten goedkeuren. Maar de triomf was van korte duur. Minder dan drie dagen later hadden zowel Brexitminister David Davis als buitenlandminister Boris Johnson ontslag genomen, en werd ze gedwongen inderhaast haar regering te herschikken.
De meningen in het parlement over het Chequers-document waren natuurlijk verdeeld, en beide zijden hadden amendementen ingediend in de aanloop naar het debat en de stemming. De pro-Europese fractie wilde die elementen in de huidige EU-VK-relatie veiligstellen die, in hun ogen, cruciaal zijn voor het economische welzijn van het land (zoals een vorm van douane-unie die frictieloze bevoorrading in bijvoorbeeld de automobielindustrie mogelijk maakt). De aanhangers van een harde Brexit wilden alle invloed van Europa op het VK elimineren (zoals de rol van het Europese Hof van Justitie inzake BTW-aangelegenheden).
De stemming over het Chequers-plan werd algemeen gezien als een test voor de stabiliteit van de regering, en haar bekwaamheid om de echtscheiding daadwerkelijk te realiseren tegen maart 2019. Onder druk had ze inmiddels besloten alle pro-Brexit-amendementen te aanvaarden, maar geen enkele van de pro-Europese.
Ondanks doemscenario’s van wat er zou gebeuren in geval van nederlaag voor de regering (een vertrouwensstemming, nieuwe verkiezingen en Jeremy Corbyn als premier!) stemden veertien Tory-parlementsleden tegen de regering. Ze deden dit omdat ze geloofden dat het Chequers-plan, met deze amendementen, geen kans maakte als startpunt voor de onderhandelingen. Dankzij een handvol pro-Brexit Labourparlementsleden, die tegen de steminstructie van hun leiding ingingen, en de opmerkelijke afwezigheid van twee prominente Liberaaldemocraten, haalde de regering het echter toch nipt (met amper 3 stemmen).
Het toneel van leden van de meerderheid die tegen de regering stemmen, om een zorgvuldig opgemaakt plan van diezelfde regering te vrijwaren heeft inderdaad iets surreëels. Zit daar toch een zekere logica achter? Laten we naar de keuzes kijken waarvoor de spelers in deze tragikomedie stonden (en staan).
Moeilijk, moeilijker en moeilijkst
Vele beslissingen die we elke dag nemen zijn best eenvoudig. Zullen we één ding (vaak geld of tijd) opofferen in ruil voor een ander ding (typisch een goed of dienst)? Wat we ook doen, we zullen minder van het ene, en meer van het andere hebben, en dus komt het vaak hierop neer: is het sop de kool waard? Dat is niet altijd makkelijk, maar complex is het niet. Zelfs wanneer we geld of tijd op verschillende manieren kunnen besteden (of misschien precies daarom), kunnen we gemakkelijk vergelijkingen maken en zo nagaan of een bepaalde ruil de moeite waard is.
Maar soms spelen ontastbare waarden mee, en dan wordt het wel complex. Beslissen of je meer hebt aan een nieuw paar schoenen dan aan een etentje is een zaak, maar kiezen tussen een nieuwe smartphone, of de oude nog een jaar houden terwijl je het geld schenkt aan een goed doel dat je nauw aan het hart ligt, dat ligt toch iets moeilijker.
De politici op de woelige Brexit-zee staan echter voor nog meer gecompliceerde keuzes. Zij moeten uiteenlopende ontastbare aspecten afwegen, zoals politieke ideologie, de economie en persoonlijke integriteit. Voor velen onder hen is bovendien de – voor hen althans – zeer tastbare zaak van het risico voor hun baan als minister of parlementslid een bijkomend dilemma.
Zo heb je de kabinetsleden tijdens de Chequers-bijeenkomst. Ongeacht aan welke zijde ze staan, was één facet de getrouwheid aan de premier (en het behoud van hun ministerpost). Maar wat met hun ideologische standpunt? Zouden de kansen op het type Brexit dat ze nastreven (zo zacht mogelijk voor de enen, de hardst mogelijke voor de anderen) het beste gediend zijn door het plan te steunen, of precies door het af te wijzen? Zouden hun kiezers meer positief reageren wanneer ze opkwamen voor hun overtuiging, maar zo de premier onderuit halen – of net omgekeerd? Welke keuze zou het beste hun persoonlijke ambities (om bijvoorbeeld zelf partijleider en premier te worden) dienen? Loyaliteit scheen aanvankelijk de bovenhand gehaald te hebben, maar na enkele nachtjes slapen bleken andere overwegingen toch meer gewicht te hebben voor twee excellenties.
Mevrouw May zelf heeft het ook niet makkelijk. Ze trok – misschien niet zo wijselijk, achteraf bekeken – al heel gauw rode lijnen waaraan ze halsstarrig bleef vasthouden, lang voor de complexiteit van Brexit helemaal duidelijk was. Maar als dochter van een predikant is ze een bijzonder plichtbewust persoon, voor wie het houden van beloften van groot belang is. Brexit puilt echter uit van afwegingen tussen enerzijds soevereiniteit over wetten, geld en grenzen, en anderzijds frictieloze handel (zonder tarieven en papierwinkel), alsmede talloze complicaties voor een resem industriesectoren van luchtvaart tot nucleaire geneeskunde. Meer soevereiniteit kan economische schade betekenen, en mogelijk het verlies van honderden duizenden banen.
Daarbovenop is ze de leider van een diep verdeelde partij die niet veel meer nodig heeft om uiteen te vallen, en heeft ze slechts een krappe meerderheid in het Lagerhuis. Een enkele misstap kan leiden, niet enkel tot het verlies van haar rol als partijleider en eerste minister, maar ook tot vervroegde verkiezingen, waarin volgens een recente peiling Labour inderdaad flink wat meer zetels zou behalen dan de Tories (al zou er wellicht geen absolute meerderheid inzitten). Haar job, haar reputatie, de Conservatieve regering, en het voortbestaan van de Tory-partij staan op het spel.
Het politieke trolleyprobleem
Potentieel is de keuze waarvoor ze staat erg grimmig. Moet ze een vlotte economische relatie met de EU (die zowat de helft van de internationale handel vertegenwoordigt) handhaven, en zware toegevingen doen rond haar rode lijnen (en zo de implosie van haar partij riskeren)? Of moet ze het ideologische pad naar soevereiniteit volgen, dat op het nippertje haar partij bijeen kan houden (waarvan de basis is gewonnen voor een harde Brexit), maar riskeren het land grote economische schade toe te brengen? De partij naaien, of het land naaien? Het lijkt wel de politieke versie van het trolleyprobleem.
In deze context is het dus niet zo verrassend dat we Tory-rebellen zien stemmen met de oppositie om de originele voorstellen van de regering te steunen, hoe surreëel dat er ook moge uitzien. Maar de werkelijke oorsprong van de surrealistische scènes van vandaag ligt niet in de beslissingen van vandaag, maar diegene die in het verleden zijn genomen:
- het betekenen van Artikel 50, waardoor onvoorwaardelijk de datum waarop het VK de EU verlaat zonder dat daar een duidelijk plan voor bestond
- het nastreven (en beloven) van wederzijds onverenigbare doelen, alsof er geen afwegingen moeten worden gemaakt (ook bekend als ‘je taart hebben en ze opeten’)
- een referendum houden zonder enig idee te hebben van wat er moet gebeuren wanneer het niet loopt zoals je had gehoopt
- een referendum houden waarin een van beide opties slecht is omschreven, openstaat voor wijd uiteenlopende interpretaties, en zonder te verduidelijken welke afwegingen ze inhoudt
Als Belg (wiens toekomstige positie als inwoner van het VK met de dag onzekerder wordt) doet het me toch een beetje pijn toe te moeten geven dat het VK mijn geboorteland aan het inhalen is wat surrealisme betreft.
Ceci n’est pas un gouvernement.
