Dit is een gastbijdrage. Een Apache-lezer levert met dit stuk een bijdrage aan het maatschappelijk debat. De auteur schrijft in eigen naam en is verantwoordelijk voor de inhoud van de tekst.

Comité I-voorzitter Guy Rapaille spreekt

Walter De Smedt
Maandelijks geeft de AVBB een lijst met erkende beroepsjournalisten door aan de Belgische staatsveiligheid (Foto Pascal Broze - Reporters)
Maandelijks geeft de AVBB een lijst met erkende beroepsjournalisten door aan de Belgische staatsveiligheid (Foto Pascal Broze - Reporters)

Militairen

Volgens Rapaille is er een “belangrijke lacune” en werd die in 2008 ontdekt. Het blijkt nog altijd moeilijk voor militairen en burgers om binnen één dienst samen te leven - ze hebben niet dezelfde cultuur - en ook de informatiedoorstroming blijft een probleem en hierin spelen ook de minister van Defensie en de Chief of Defense (respectievelijk Steven Vandeput (N-VA), en Marc Compernol, red.) een rol.

Er is altijd een verschil in benadering geweest tussen het burgerpersoneel en de militairen

Deze lacune heeft altijd al bestaan. Er is altijd een verschil in benadering geweest tussen het burgerpersoneel en de militairen. Vele militairen komen immers enkel voor enkele jaren naar de dienst en vertrekken dan met een andere opdracht terug naar het leger, terwijl de burgers alleen aan inlichtingenactiviteiten binnen de dienst blijven doen.

Ook de dubbele opdracht van de Algemene Dienst Inlichtingen en Veiligheid (ADIV), enerzijds inlichtingen en anderzijds veiligheid, werkt deze andere ingesteldheid in de hand.

Bijzonder interessant is de verwijzing naar de rol van minister Vandeput en van Chief of Defence Marc Compernol. Wat Rapaille daarmee bedoelt, is niet duidelijk. Het zou wel duidelijk kunnen worden indien het comité I een onderzoek zou doen naar de mogelijke rol van beiden in het F-16 dossier.

Maandelijks geeft de AVBB een lijst met erkende beroepsjournalisten door aan de Belgische staatsveiligheid (Foto Pascal Broze - Reporters)
Vanaf wanneer kunnen 'gedeklassificeerde documenten' overgemaakt worden aan het Rijksarchief?  (Foto Pascal Broze - Reporters)

Het is immers één van de hoofdopdrachten van ADIV om te zorgen voor het behoud van de militaire veiligheid van de militaire installaties, wapens, munitie, uitrusting, plannen, geschriften, documenten, informatica- en verbindingssystemen of andere militaire woorwerpen (zoals de F-16). Waarom doet het comité I, dat niet gehinderd is door de veiligheidsclassificatie, daarover dan geen toezichtsonderzoek ?

Spionage

“Niemand is echt geïnteresseerd in spionage. De politieke wereld bekijkt dat thema met veel afstand. Terwijl ik het niet vaak genoeg kan herhalen. Er zijn véél buitenlandse spionnen in Brussel, omdat je hier de Europese instellingen en de NAVO hebt.”

Ook dit is een oud zeer dat herhaalde malen door het comité I werd aangekaart. Aangezien het comité zelf en uit eigen beweging een toezichtonderzoek kan opstarten staat niets wettelijk het comité in de weg om het ook te doen.

Dat hierbij plots het dossier Abdelkader Belliraj boven water komt, is wel verrassend. De Marokkaanse Belg Belliray werd op 27 juli 2009 door de rechtbank van Salé in Marokko veroordeeld tot levenslange gevangenisstraf voor zes in België gepleegde moorden, wapensmokkel, witwassen van geld en als hoofd van een terroristisch netwerk.

Over dezelfde feiten loopt ook in ons land nog steeds een onderzoek van het Federaal Parket en heeft ook de Staatsveiligheid nog vele vragen. Over de duistere kanten van dit dossier schreef onderzoeksjournalist Georges Timmerman zelfs een lijvig boek: 'Het geheim van Belliraj'.

In een artikel in Mo van 26 augustus 2009 pleitte de gewezen chef van de Staatsveiligheid, Alain Winants, ervoor dat het parket open kaart zou spelen.

‘Ik denk dat het in het belang van iedereen zou zijn dat er eindelijk eens inzicht wordt gegeven in de gerechtelijke dossiers. Dat we weten wat er in Marokko en België in het dossier staat, dat men de dossiers naast mekaar legt.'

Advocaat Idrissi:

‘Het Belgische dossier bestaat uit honderden pagina’s, maar wij hebben slechts een deel daarvan te zien gekregen. Ik zou graag het volledige dossier hebben voor de zaak in beroep.’

Cruciaal zal zijn of het federaal parket de financiële sporen in de zaak – internationale geldstromen en witwaspraktijken tot op het bot heeft onderzocht

Ook het Comité I kan zijn onderzoek over de Belliraj-case niet afronden zolang het federaal parket geen toegang geeft tot zijn informatie. Cruciaal zal zijn of het federaal parket de financiële sporen in de zaak – internationale geldstromen en witwaspraktijken tot op het bot heeft onderzocht.

Wat er ook van zij, de volledige waarheid in de zaak-Belliraj zal allicht nooit helemaal boven water komen.

Moeten de terechte opmerkingen van voorzitter Rapaille over de zeer actieve rol van de Marokkaanse en Turkse inlichtingendiensten in ons land en de vraag wat de Belgische hiermee doen hetzelfde antwoord krijgen?

“Sinds 2016 is er een nieuwe wet die de Belgische inlichtingendiensten expliciet de opdracht geeft om toe te zien op de activiteiten van buitenlandse inlichtingendiensten - bijvoorbeeld binnen de Marokkaanse en Turkse gemeenschap. Tot dan was het eigenlijk niet altijd duidelijk of de Staatsveiligheid zich daarmee moest bezighouden.”

Hoe het nu zit is evenwel niet duidelijker geworden.

Puigdemont

De Catalaanse leider Carles Puigdemont werd tijdens zijn verblijf in België gevolgd door de Spaanse geheime dienst. Met goedkeuring van de Belgische Staatsveiligheid?

Rapaille: "Daar kan ik nog niet op antwoorden. Ook die zaak moeten we eerst bespreken met onze parlementaire begeleidingscommissie. Mogelijk zal die het Comité I vragen om de kwestie te onderzoeken.

De Belgische inlichtingendiensten hebben in elk geval níét aan de Spaanse activiteiten deelgenomen - ik zou niet weten op welke wettelijke basis dat zou kunnen. Normaal moeten ze er wel van op de hoogte zijn gebracht".

Het onderzoek is er intussen op vraag van N-VA-commissielid Peter Buysrogge. "Ik wil weten of op ons grondgebied een interventie heeft plaatsgevonden van de Spaanse inlichtingen- of veiligheidsdiensten", zegt hij.

"Als onze Staatsveiligheid op de hoogte was, is die dienst toch ook een ferm woordje uitleg verschuldigd. Als dat niet het geval was en het toch gebeurd is, is Spanje ons uitleg verschuldigd', stelt Buysrogge (Knack 13 juni 18).

Commissielid Buysrogge lijkt hier evenwel een eenzijdig standpunt in te nemen. Hij vergeet de officiële vraag van Spanje tot uitlevering, niet alleen wegens rebellie maar ook wegens corruptie.

Vermits een uitlevering een bij uitstek politieke beslissing is en het de opdracht van de Staatsveiligheid is om het politiek beleid in te lichten over een mogelijke bedreiging ligt het opvolgen van deze zaak perfect in de wettelijke opdracht van onze dienst. Zoals mag verwacht worden dat ADIV het F-16 dossier opvolgt zo is het normaal dat de Staatsveiligheid in dit dossier werkt.

Personeel

In 2009 voerde het Comité I een audit uit bij de Staatsveiligheid. 'Te weinig personeel', luidde een van de conclusies. Rapaille: "Bovendien kwamen er pas nieuwe mensen bij nadat de oudere generatie al was vertrokken. Daardoor had je te weinig kennisoverdracht, terwijl die zeer belangrijk is.

Door natuurlijke afvloeiingen en een gebrek aan rekrutering is de personeelssterkte van de Staatsveiligheid tussen 2010 en 2015 van 600 naar 500 mensen gedaald. Tegen volgend jaar zou ze opnieuw 620 mensen in dienst moeten hebben, maar dat is nog altijd te weinig.”

Dit besluit laat een andere problematiek buiten beschouwing: de vraag naar het statuut en de opdrachten van inlichtingenagenten in de samenwerking met de politiediensten in een gerechtelijk dossier over terrorisme.

Het is wellicht de meest essentiële vraag die nu over de rol van een inlichtingendienst kan worden gesteld: moet alle aandacht, zoals nu, naar de samenwerking met de gerechtelijke diensten gaan of behoudt een inlichtingendienst zijn eigen opdracht, zijn eigen domein en zijn eigen werkwijze?

Hoe geschiedt de overdracht van de informatie van de ene naar de andere en wat is er de bewijskracht van? Deze vragen die in het vorige comité meermaals aan bod kwamen, lijken onder druk van het terrorisme aan aandacht te hebben verloren.

Veiligheidsmachtiging

Rapaille: "Het lijkt me niet fundamenteel dat de parlementsleden toegang hebben tot alle details - namen, plaatsen, data, methodes, enzovoort. In het huidige parlement bestaat een akkoord om geen veiligheidsmachtiging aan te vragen voor de leden van de begeleidingscommissie.

Maar naar aanleiding van de 25e verjaardag van het Comité I heeft Kamervoorzitter Siegfried Bracke (N-VA) het debat daarover recent opnieuw geopend. We zullen zien of het volgende parlement een andere richting inslaat. Kiezen de parlementsleden voor een veiligheidsmachtiging, dan moeten ze wel beseffen dat lekken dan strafbaar wordt.”

Ook hier moet gewezen worden op de andere kant van de medaille. In dit eveneens oude probleem zijn er voor de parlementairen-leden van de begeleidingscommissie even veel elementen om een 'machtiging' te weigeren.

Dat Kamervoorzitter Bracke voorstander is van de absolute zwijgplicht zou wel eens kunnen ingegeven zijn door de lopende dossiers zoals dat over de F-16 en over Puigdemont

Omdat zowel de diensten als het comité moeten zwijgen over wat 'geclassificeerd' is, zijn zij immers de enigen die niet gehouden zijn door de geheimhouding van wat zij ter kennis krijgen.

Indien de parlementairen nu ook moeten zwijgen, is er niemand meer om als het echt noodzakelijk is ernstige dysfuncties naar buiten te brengen. Dan lopen ook zij het risico er voor vervolgd te worden.

Dat Kamervoorzitter Bracke voorstander is van de absolute zwijgplicht zou wel eens kunnen ingegeven zijn door de lopende dossiers zoals dat over de F-16 en over Puigdemont. Kennisgevingen daarover kunnen mogelijk de defensieminister of de minister van binnenlandse zaken in moeilijkheden brengen.

Archieven

Rapaille: "Ga je documenten declassificeren na twintig, dertig of vijftig jaar? Een halve eeuw, dat klinkt misschien lang ... Binnen het Comité I zullen we een kleine werkgroep oprichten die met de Staatsveiligheid - en later ook met de ADIV - zal discussiëren over declassificatie en de overdracht van hun archieven naar het Algemeen Rijksarchief. De eerste vergadering is nog voor dit jaar gepland.”

Nog maar eens een oud probleem dat weinig te maken heeft met wat wij in onze jonge jaren hebben uitgespookt: het gaat vooral om de meest 'politiek delicate' dossiers zoals de moord op Lumumba, de moord op Dag Hammarskjöld en natuurlijk over het bendedossier.

Wat het gevaar is van het overmaken van gedeclassificeerde documenten aan het Rijksarchief is intussen erg duidelijk geworden door het wetenschappelijk werk dat geleid heeft tot de opheldering van de moord op de communistenleider Julien Lahaut. Mocht het bendedossier dezelfde behandeling krijgen, zou ook daarin wel eens een meer dan 'voorbijgaande doorbraak' kunnen volgen.

Stilte

Dat de heer Rapaille gewacht heeft op zijn pensioen om de stilte te doorbreken is begrijpelijk. Wanneer je dat vroeger doet, loop je het risico heel wat problemen te krijgen.

Een mandaat in het comité is immers gebonden aan te verlengen termijnen en zelfs een 'beetje paranoia' wordt al snel verward met 'gezonde kritiek'.

De laatste opmerking in zijn interview is daarom erg passend:

Zeker bij persartikels stel ik me altijd de vraag: tiens, waarom komt dat net nu naar buiten, en uitgerekend in die vorm? Ik sluit niets meer uit.

Het is de taak van de onderzoeksjournalistiek om deze vraag te beantwoorden wanneer andere instellingen het niet doen. Als het om de waarheid gaat kan je niets uitsluiten.

LEES OOK
Georges Timmerman / 31-10-2012

De geheime documenten uit het Belliraj-dossier

Apache publiceert een uitgebreid dossier over de Belgisch-Marokkaanse informant en terrorist Belliraj. In het dossier van onderzoeksjournalist Georges Timmerman is zijn eerder…
Ook de Moskeemoorden komen aan bod in het boek over Belliraj (Foto Georges Timmerman)
Redactie Apache / 28-02-2011

Vergeetput wenkt voor affaire-Belliraj

Abdelkader Belliraj kreeg levenslang in Marokko als brein achter zes politieke moorden in België. Maar van een grondig onderzoek naar zijn rol bij de Belgische inlichtinendienst…
Het Geheim van Belliraj, door Georges Timmerman